صدا و سیما/ «عمر بن عبدالعزیز» در دهم صفر سال ۹۹ هجری به خلافت رسید.او هشتمین خلیفه اموی است که از سال ۹۹ تا ۱۰۱ هجری خلافت کرد. 
عمر بن عبدالعزیز در بین حاکمان بنی‌امیه از وجهه خوبی برخوردار بود و کارهای شایسته‌ای انجام داد. منع لعن بر امام علی علیه‌السلام، بازگرداندن فدک به اهل بیت علیهم‌السلام و رفع منع کتابت حدیث، از مهمترین اقدامات پسندیده اوست.
 
خلافت عمر بن عبدالعزیز
عمر بن عبدالعزیز از سال ۹۹ تا ۱۰۱ هجری خلافت کرد. سلیمان بن عبدالملک بنا به گفته خودش برای جلوگیری از فتنه، عمر بن عبدالعزیز را جانشین خود قرار داد.
هر چند دوره حکومت عمر بن عبدالعزیز بیش از دو سال نبوده است؛ اما در همین دوره کوتاه اقدامات بسیار شایسته و نیکویی توسط این خلیفه اموی صورت گرفت.

به نظر می‌رسد، وی پس از این که به خلافت رسید، احساس کرد که مسئولیت سنگین و وظیفه‌ای دشوار بر عهده او گذاشته شده است.
احتمالاً با توجه به این که بخش عمده‌ای از دوره زندگی عمر بن عبدالعزیز در مدینه سپری شده است و با عنایت به این که علاوه بر خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله، عالمان و فقهای بزرگی در مدینه حضور داشته‌اند،به نظر می‌رسد، وی تحت تاثیر نظام تعلیمی مدینه از تربیت خاصی برخوردار شده است که با سایر حاکمان اموی متفاوت بوده است.
تاریخ، نام وى را در عداد حکام دادگستر ثبت نموده و او را نجیب بنى امیه لقب داده اند. وی عدالت را از افراد فامیل و خانواده خود آغاز کرد و اموال آنها را مظلمه قلمداد نمود و آنها را به بیت المال مسترد داشت. 
عمر بن عبدالعزیز از همان ابتدا روش حکومتی خویش را اعلام کرد. 
او در سخنرانی خود در آغاز خلافتش اعلام کرد: ای مردم بعد از قرآن هیچ کتابی و بعد از محمد صلی الله علیه و آله هیچ پیامبری نیست. من قاضی نیستم بلکه مجری هستم. بدعت گذار نیستم، بلکه تابع هستم.
 
اقدامات عمر بن عبدالعزیز
 
برخورد شایسته با علویان
عمر بن عبدالعزیز که تلاش می‌کرد با همه گروه‌ها و دسته‌بندی‌ها برخورد شایسته‌ای داشته باشد، سعی کرد علویان و شیعیان را نیز از خود راضی نگه دارد. او به این منظور دستور داد کسی حق ندارد حضرت امام علی علیه السلام را لعن کند.
 پیش از این حضرت علی علیه السلام بر روی منابر لعن می‌شد و این رسم ناپسند و نفرت‌انگیزی بود که معاویه ملعون آن را باب کرده بود.
علاوه بر این عمر بن عبدالعزیز، خمس که به بنی‌هاشم تعلق داشت را به آن‌ها داد و فدک را که معاویه تیول مروان ساخته بود و او هم آن را به پسرش عبدالعزیز بخشیده بود و عمر آن را ارث برده بود، به فرزندان حضرت فاطمه سلام الله علیها بازگرداند.

 
دلایل عمر بن عبدالعزیز برای بازگرداندن فدک به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله را می توان از جریان زیر متوجه شد:
وقتی که عمر بن عبدالعزیز فدک را به امام باقر علیه السلام بازگرداند، اعلام کرد که: «ای مردم! من فدک را به اولاد رسول الله و امیرالمؤمنین برگرداندم». عده ای از بزرگان اهل شام (سوریه) و قبیله قریش نزد عمر بن عبدالعزیز رفتند و اعتراض کردند که: «تو با این کار موجب طعن بر عمر بن خطاب و ابوبکر شدی و کار آنها را زشت شمردی». عمر بن عبدالعزیز در جواب آنها گفت: «همه ی ما می‌دانیم که حضرت فاطمه سلام الله علیها ادعا کرد که فدک مال او و در دست اوست و او هرگز به رسول خدا صلی الله علیه و آله دورغ نمی بست. او هر چه ادعا کند، دلیل و بیّنه ای لازم ندارد، چرا که بانوی زنان اهل بهشت است.
 
 من نیز امروز میراث او را به فرزندانش رد کردم تا بدین وسیله به رسول خدا صلی الله علیه و آله تقرب جسته باشم و فاطمه و حسن و حسین در روز قیامت، مرا شفاعت کنند.
 اگر من به جای ابوبکر بودم ادعای فاطمه را می پذیرفتم و فدک را به او بازمی‌گرداندم».
عمر بن عبدالعزیز به والی مدینه، ابوبکر بن محمد، نوشت که فدک را به اولاد فاطمه علیهاالسلام رد کند. ابوبکر بن محمد در جواب عمر بن عبدالعزیز نامه ای اعتراض آمیز نوشت. عمر بن عبدالعزیز به والی مدینه نوشت: «اگر من به تو امر کنم، گوسفندی ذبح کن؛ می پرسی چاق باشد یا لاغر، شاخدار باشد یا بی شاخ؟ یا اگر گفتم گاوی ذبح کن، مانند بنی اسرائیل می پرسی چه رنگی باشد؟ به محض اینکه نامه من به دست تو رسید، فدک را در بین فرزندان امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب که از نسل فاطمه علیهاالسلام هستند، تقسیم کن».
 
برخورد شایسته با خوارج

عمر بن عبدالعزیز سعی کرد رفتار شایسته‌ای با خوارج داشته باشد. بدین منظور با آن‌ها گفتگو کرد و آن‌ها را قانع کرد که از خون‌ریزی دست بردارند.
برخورد عادلانه با مردم:
عمر بن عبدالعزیز در دوره کوتاه مدت خلافت خویش تلاش کرد، رفتاری عادلانه و شایسته با مردم داشته باشد. او از کارهای ناشایست خاندان خود که آن‌ها را «مظالم» می نامید، جلوگیری کرد.
او از هنگامی که به خلافت رسید تا روزی که درگذشت، همواره به رد کردن اموالی که با ستم از مردم گرفته شده بود، اهتمام می ورزید.
 این کار را از خود شروع کرد و با دقت با بررسی زمین و کالاهایی که در اختیار خود داشت، پرداخت و خود را از همه آن‌ها کنار کشید و به نقلی همه آن‌ها را فروخت و پول آن را که بیست هزار دینار شد، وقف راه خیر کرد.
 
رفع منع کتابت حدیث
از دیگر اقدامات شایسته عمر بن عبدالعزیز، دستور لغو منع کتابت حدیث بود. پیش از این بر اساس نظریه «حسبُنا کتاب الله» که به دستور عمر خطاب اجرا شده بود، از نوشتن احادیث جلوگیری می‌شد.
در این دوره عمر بن عبدالعزیز دستور داد احادیث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را مکتوب کنند.
از عبدالله بن دینار نقل شده که عمر بن عبدالعزیز به ابوبکر بن محمد بن حزم نوشت که بنگر و احادیث رسول‌ خدا صلی الله علیه و آله و سنت گذشته و حدیث‌هایی را که «عمره» - دختر عبدالرحمان بن اسعد بن زرارة، که بانویی دانشمند بوده است از ام سلمه و عایشه همسران رسول خدا روایت نموده  نقل کرده است بنویس که بیم دارم علم و اهل آن کهنه شود و از میان برود.
 
برداشتن خراج و جزیه
عمر بن عبدالعزیز به عاملانش دستور داد از مردم خراج نگیرند. به عنوان نمونه در نامه‌ای به عبدالحمید بن عبدالرحمن کار گزارش در کوفه علاوه بر سفارش به عدالت و احسان و آبادانی دستور داد از مسلمانان خراج نگیرد.
اقدامات شایسته عمر بن عبدالعزیز تمامی گروه‌ها و احزاب مخالف را راضی کرد و مردم در دوره حکومت دو ساله او ستم کمتری از جانب بنی امیه تحمل کردند. هر چند بنی امیه از سیاست‌های او چندان راضی نبودند.
 
وفات
عمر بن عبدالعزیز ده روز یا پنج روز از ماه رجب مانده به سال ۱۰۱ هجری، در حالى که ۳۹ سال از عمرش گذشته بود، در دیر سمعان از توابع شهر حُمص مجاور قِنّسرین از دنیا رفت و در دیر سمعان به خاک سپرده شد.
پس از او، یزید بن عبدالملک به عنوان نهمین خلیفه اموى بر تخت خلافت تکیه زد و آن چه را که عمر بن عبدالعزیز انجام داده بود، همه را دگرگون ساخت و روش نابخردانه خلفاى پیشین بنى‌ امیه را در پیش گرفت.
برخی معتقدند مرگ عمر بن عبدالعزیز بر اثر سمى بود که بنى امیه وى را خورانیدند و خاندان اموی از بیم آن‌ که خلافت از دستشان بیرون رود او را مسموم کردند.
مجاهد گوید: عمر بن عبدالعزیز در مرض موت خود به من گفت: مردمان درباره بیمارى من چه می گویند؟ گفتم: می گویند: او را جادو کرده اند. گفت: خیر، مرا جادو نکرده اند، و من می دانم در چه ساعتى سم بمن خورانیدند.
 آنگاه یکى از غلامان خود را بخواند و به وى گفت: واى بر تو، به چه سبب مرا مسموم نمودى؟ وى گفت: هزار دینار بمن دادند و تعهد نمودند که مرا آزاد سازند. عمر آن پولها را از او بستد و به بیت المال فرستاد و به غلام گفت: از این جا بیرون شو که کسى ترا نبیند.
گفته‌اند: هنگامی که بنی‌عباس بر امویان پیروز شده و پس از سرکوبی آنان، مردگان بنی‌امیه را از گور بیرون آورده و آتش می‌زدند، متعرض قبر عمر بن عبدالعزیز نشدند. مرحوم سید رضى در رثاى او قصیده اى دارد که مطلع آن این بیت است:
«یاابن عبدالعزیز لو بَکت العین *** فتىً من امیة لبکیتُک»
اى پسر عبدالعزیز اگر می شد که دیده بر فردى از بنى امیه بگرید هر آینه بر تو می گریستم.
 
منبع : دانشنامه اسلامی