اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

مسعود پزشکیان رییس دولت چهاردهم با شعار وفاق ملی کار خود را آغاز کرد اما به نظر می‌رسد تحقق این شعار تنها در به «ید اختیار» دولت محدود نیست

دولت چهاردهم و ریاست‌جمهوری مسعود پزشکیان یک‌ماهگی خود را پشت سرگذاشت و مشخصا دستاوردهای یک دولت در طول مدت یک ماه برای دولت پزشکیان امیدوارکننده است. پزشکیان توانست با ایجاد ائتلافی قوی بین خود و اکثریت مجلس دوازدهم و ریاست آن فصل جدیدی را آغاز کند. فضلی که بعد از سال‌ها باعث شد تا ترکیب کابینه پیشنهادی مسعود پزشکیان به صورت یکدست از مجلس دوازدهم رای اعتماد بگیرد و به‌رغم حاشیه‌سازی‌ها و تهدیدهای اقلیتی تندرو در داخل و مجلس تلاش برای زهرچشم گرفتن سیاسی در ابتدای کار از پزشکیان و دولتش ابتر بماند. علاوه بر این بازنگری در برخی احکام استادان و دانشجویانی که بعد از رخدادهای پاییز 1401 از تحصیل منع و از دانشگاه اخراج شده بودند نیز در هفته‌های اخیر توجه‌های زیادی را به خود جلب کرده است. مواردی دیگر نیز در توقف اجرای حکم برخی فعالان سیاسی، حقوقی و رسانه‌ای نیز نشان از به ثمر نشستن اولیه راهبردی است که مسعود پزشکیان برای دولتش انتخاب و اجرا کرده است.

همراهی اولیه دستگاه قضا و مجلس با راهبرد وفاق ملی دولت
تجلی وفاق ملی در همین دو مساله - تغییر در احکام و اجرای احکام‌های قضایی و گرفتن رای اعتماد کامل از مجلس دوازدهم - تجلی اولیه و نورسی از وفاق ملی است. تردیدی نیست که دولت مسعود پزشکیان برای ایجاد این فضا پیشقدم شد اما تعامل دو قوه دیگر نیز در حد و اندازه آغاز دولت قابل توجه بوده است. نخستین روز شهریورماه سال جاری، غلامحسین محسنی اژه‌ای، رییس دستگاه قضا به مناسبت روز پزشک به دیدار مسعود پزشکیان رفت و در این دیدار به موضوع رای اعتماد کامل به کابینه اشاره و آن را آغازی مثبت توصیف کرد. اژه‌ای با اشاره به رای اعتماد مجلس به تمام وزرای کابینه دولت چهاردهم «رای مثبت به وزرای پیشنهادی دولت» را در بخش‌هایی بی‌نظیر و در بخش‌هایی کم‌نظیر بود و نعمت بزرگ برای کشور خواند و با بیان اینکه «رای بالا به کابینه دولت چهاردهم پشتوانه بسیار خوبی برای دولت شد» تصریح کرد که این موضوع « آثار داخلی و بیرونی مثبتی برای کشور دارد» و «اکنون باید دست در دست بدهیم و مشکلات مردم را در حوزه‌های مختلف رفع کنیم.» یک هفته پیش نیز مسعود پزشکیان پس از نواخته شدن زنگ پایانی جلسه صحن علنی مجلس شورای اسلامی به صورت سرزده در صحن مجلس حضور یافت و مورد استقبال نمایندگان قرار گرفت. او در این نشست غیررسمی تاکید کرده از قبل برای این نشست سخنرانی آماده نکرده است و صرفا برای «خدمت نمایندگان بودن» و «کمک برای مسیر رو به تحقق وحدت و انسجام» به مجلس آمده است. او با بیان اینکه «اگر در این راه مشکلاتی وجود دارد، از شما می‌خواهیم که همراهی و کمک کنید، چرا که ما نیز در کنار شما خواهیم بود»، تاکید کرد: « آنچه در ابتدا گفته شد، صرفا به منظور اخذ رأی و حمایت نبوده است. ما همچنان به آن تعهدات پایبندیم و به دغدغه‌ها و سخنان شما گوش خواهیم داد. در حد توان، تمام تلاش خود را خواهیم کرد تا آنها را در عمل اجرا کنیم.این تعهد، از روی اعتقاد قلبی است و برخلاف تصور عده‌ای، هدف ما تنها گذر از مشکلات کوتاه‌مدت و سپس رها کردن آنها نیست. ما به سخنان و وعده‌هایی که دادیم پایبندیم و همچنان در خدمت شما خواهیم بود.» به نظر می‌رسد تا اینجای کار مجلس شورای اسلامی به ریاست محمدباقر قالیباف گام اولیه را در بسترسازی برای وفاق ملی برداشته است. تغییر احکام در مورد بسیاری از پرونده‌ها اعم از عفو یا تبرئه نیز نشان از استقبال دستگاه قضا برای ایجاد فضایی مثبت برای دولت پزشکیان در ابتدای کار دارد. این الگو اهمیت بسیاری دارد و باید در ارتباط با نحوه ارتباط دولت با صداوسیما، نهادها نظامی و امنیتی و انتظامی نیز مورد توجه قرار بگیرد.

مجلس دوازدهم و دولت پزشکیان؛ فصل تغییر الگوهای تثبیت شده
در طول عمر ادوار دولت‌ها از نخستین دوره مجلس شورای اسلامی همواره در برهه‌هایی روابط بین دولت مجلس با درجه‌های مختلفی درگیر تنش بوده است. برخی از این تنش‌ها در قالب اختلاف نظر قابل بررسی است به خصوص که قوه مقننه به عنوان نهاد نظارتی بر عملکرد دولت طبیعتا باید به دنبال نواقص و مشکلات در کار اجرایی باشد و این مساله در برخی از موارد می‌تواند به تنش ختم شود. با این وجود در دوره‌هایی دایره شعاع این تنش بسیار وسیع‌تر از گذشته شد و الزامات همکاری بین دو قوه را تحت‌الشعاع قرار داد. شاید وقتی محمدباقر قالیباف کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری شد و در دور نخست نیز از عرصه رقابت کنار گذاشته شد برخی تصور می‌کردند با پیروزی پزشکیان، روابط بین دو قوه زیر سایه این رقابت خواهد رفت اما هم پزشکیان و هم قالیباف تا اینجای کار فرم جدیدی در روابط بین قوای مقننه و مجریه را پیاده کرده‌اند. فرمی در راستای وفاق ملی.

دیپلماسی پیگیری وفاق در سکوت و بدون جنجال رسانه‌ای
دولت پزشکیان در راستای اجرایی کردن استراتژی وفاق ملی و تعامل دوجانبه با دستگاه قضا در این راستا یک برگ برنده مهم را در دست گرفت؛ پیگیری امور بدون حواشی سیاسی و سروصدای رسانه‌ای. پزشکیان با پرهیز از تقابل با دستگاه قضا در سکوت پیگیری وعده‌های خود در حوزه موضوعات اجتماعی و قضایی و سیاسی و دانشگاهی را انجام داد و تا به امروز تعدادی از مواردی که در چندماه اخیر با اتهامات سیاسی حکم دریافت کرده یا بازداشت شده بودند آزاد شده و پرونده‌هایی نیز مختومه اعلام شده است. این رویه برای ادامه تعامل دستگاه قضا و دولت ضروری به نظر می‌رسد.

حمایت جریان‌های سیاسی از وفاق ملی؛ تندروها مشغول کار هستند
به صورت کلی بخش اصلی و عمده بدنه جریان اصلاح‌طلبی با رویکرد وفاق ملی همراه شدند البته برخی صداهای انتقادگونه بعد از معرفی کابینه پیشنهادی در نقد پزشکیان مبنی بر فقدان غلبه اصلاح‌طلبی بر اصولگرایی شنیده شد اما بدنه و راس جریان اصلاحات در این راستا در جهت حمایت از پزشکیان رفتار کردند.

آنچنان که حتی سیدمحمد خاتمی، رییس دولت اصلاحات، در سخنرانی که در جمع مشاوران خود داشت، ضمن تاکید بر اینکه وفاق ملی را نباید ائتلاف سیاسی تعریف کرد، اظهار داشت: «وفاق ملی توجه همگانی به خواست ملت، برای تغییر و اصلاح امور است. برای پیشبرد آن حاکمیت و همه جریان‌های سیاسی باید عملا از این راهبرد حمایت کنند. اصلاح‌طلبان و همه خیرخواهان کشور و ملت نباید مواضع اصولی خود را برای اصلاح رویه‌های غلط حکمرانی از یاد ببرند و باید نگاه انتقادی و البته خیرخواهانه خود را نسبت به دولت داشته باشند؛ ولی از هر برخورد هیجانی و غیرمنصفانه و شتابزده با مسائل که ناشی از اتکا به داده‌های نادرست یا ناتمام و ذهنیت‌ها و قضاوت‌های پیشینی و عدم توجه به پیچیدگی‌های امور و آینده‌نگری است، خودداری کنند.» محمدباقر قالیباف، رییس مجلس نیز در یادداشتی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ان‌شاءالله مجلس در مسیر حل مشکلات کشور و محقق کردن احکام برنامه هفتم پیشرفت در کنار دولت خواهد بود. موفقیت دولت موفقیت همه ماست.» سردار سلامی، فرمانده کل سپاه هم تاکید می‌کند: «آماده هرگونه همراهی و همکاری در پاسخ به نیازهای دولت وفاق ملی هستیم.» عباس عبدی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب هم می‌گوید: «به شعار وفاق ملی پزشکیان باید لبیک گفت و اجازه نداد یک اقلیت شناخته شده که نابودی خود را در تحقق این شعار می‌بینند، علامت سوال بزرگی جلوی مجلس قرار بدهند.» علی مطهری - که زمانی در کنار پزشکیان نواب رییسی مجلس دهم را عهده‌دار بوده - خاطرنشان می‌کند: ‌«اگر فضای تفاهم همین طور باقی بماند، این دولت می‌تواند موفق باشد. عنوان وفاق ملی، عنوان خیلی خوبی است که برای دولت بیان شده و می‌تواند در موفقیت آن موثر باشد.»

روزنامه جمهوری اسلامی هم می‌نویسد: «وفاق ملی باید از آباد کردن سفره‌های مردم شروع شود. اگر دولت چهاردهم به معیشت مردم برسد، بحران اقتصادی را به شکوفایی اقتصادی تبدیل کند، تورم را مهار کند و رفاه را به زندگی مردم برگرداند، مردم به دولت اعتماد می‌کنند، به نظام خوشبین‌ می‌شوند، به دین گرایش بیشتری پیدا می‌کنند و رفتارشان با همدیگر نیز اصلاح می‌شود.»

با این وجود تمامی این موارد با واکنش اقلیتی تندور نیز رو به رو شده است. در فضای مجازی حساب کاربری که ندرتا دارای اسامی روشن و رگ و ریشه سیاسی شفاف هستند علیه دولت و اقداماتش مشغول سم‌پاشی هستند. اگر چه تقویت تعامل در راستای وفاق ملی این گروه را منزوی می‌کند اما باید با دوری از حاشیه‌سازی آنها بقیه مسیر نیز پیگیری شود و در موارد مقتضی پاسخ‌های لازم از جنس سیاسی و قضایی به آنها داده شود.

در این رویه موضوع توسل و میثاق قرار دادن قانون اساسی در حوزه کنش‌ها و واکنش‌ها می‌تواند گره‌گشا باشد. بحث قانون اساسی است. قانون اساسی در همه کشورهای جهان و ازجمله کشور ما به عنوان میثاق ملی شناخته می‌شود. به این ترتیب اگر خدشه‌ای به هر یک از اصول قانون اساسی وارد شود، در واقع روی وفاق ملی و میثاق ملی ما تاثیر خواهد گذاشت. به همین دلیل، صیانت از قانون اساسی باید مورد توجه قرار بگیرد. به عبارت دیگر برای استحکام وفاق ملی باید به این مهم نیز توجه کافی شود.

مساله دیگر باور واقعی به موضوع وافق ملی از جانب همه دستگاه‌ها و نهاد‌ها است. اخیرا سیدحمید کلانتری در یادداشتی در روزنامه اعتماد در این باره نوشته است: «وقتی باور به وفاق ملی در جامعه گسترش یابد و همکاری در پیشرفت به عنوان یک اصل پذیرفته شود یکی از معضلات مهم کشور یعنی بخشی‌نگری حل خواهد شد. متاسفانه یکی از معضلات امروز و گذشته دولت‌ها، عدم همکاری‌های بین‌بخشی است. وقتی یک مشکلی به دو یا چند وزارتخانه و سازمان مربوط شود گاهی ماه‌ها یا سال‌ها یا نهایتا با دخالت هیات دولت یا مجلس به نتیجه می‌رسد و در این میان فرصت‌ها و سرمایه‌های زیادی از بین می‌رود. در فضای وفاق ملی اختلافات بین دستگاه‌های اجرایی با استقبال ذی‌نفعان و تشکیل یکی، دو جلسه مبنی بر حل مساله، راهکار مشترک قابل دستیابی است. بخشی از مشکلات کشور در حوزه مدیریت انرژی، مدیریت منابع آب، مدیریت اراضی، محیط زیست، ترافیک، مدیریت شهری، تحول اداری، بازیافت، امنیت، سیاست‌های پولی - مالی و ارزی، محرومیت‌زدایی، مسائل مرزی، بیمه تامین اجتماعی و سلامت، صدور مجوزها و موارد مشابه ناشی از نبود روحیه همکاری و گفت‌وگو برای حل مساله است.»

صداوسیما و چالش وفاق ملی؛ رسانه «ملی» باشید
در یک ماه گذشته برخی فعالان سیاسی از رویه صداوسیما در قبال دولت و رییس آن انتقاد کردند. صداوسیما به عنوان رسانه‌ای بی‌رقیب در داخل کشور باید نماد و تجلی وفاق ملی باشد و نباید اجازه داد تا جزیره‌های کوچک در درون آن با انگیزه‌های مختلف سیاسی محور و موضوعات برنامه‌ها را بستری برای تسویه حساب سیاسی و انتخاباتی با دولت پزشکیان قرار بدهند. عباس عبدی، تحلیلگر مسائل سیاسی با اشاره به نوع مواجهه صداوسیما با دولت چهاردهم پیشنهاد داد که دولت به شکل فوری درباره بودجه این سازمان تصمیم گرفته و صداوسیما را تحریم کنند. این تحلیلگر سیاسی در گفت‌وگو با انصاف‌نیوز گفت: اینکه فردی نظر خود را در یک برنامه تلویزیونی می‌گوید، مهم نیست. البته ممکن است بسیاری با آن نظر موافق نباشند و آن را سخیف هم بدانند. مشکل از اینجا شروع نمی‌شود که بیان چنین حرفی در چارچوب آزادی بیان است یا خیر، بلکه مساله اینجاست که صداوسیما اصلا رسانه‌ای نیست که بیانگر دفاع از آزادی بیان باشد. او با بیان اینکه رادیو و تلویزیون ایران رویکرد مشخص روایت‌محوری در چارچوبی که خودشان تعیین می‌کنند دارد، گفت: «آنها صرفا آنچه در آن روایت جا بگیرد را بیان می‌کنند و حرفی خارج از آن روایت را کسی حق ندارد بیان کند. اگر در زمان آقای رییسی کسی چنین حرفی را می‌زد برنامه تعطیل می‌شد و بارها عذرخواهی می‌کردند. شاید گوینده هم به وضعیت ناخواسته‌ای دچار می‌شد. در حال حاضر هم کسی حق ندارد چنین حرفی که در این برنامه تلویزیونی گفته شد را درباره افراد مورد قبول این رسانه بگوید. آزادی بیان یک کل تجزیه‌ناپذیر است؛ این طور نمی‌شود که من به شما توهین یا نقد کنم اما شما نتوانید نسبت به من نقدی بیان کنید.» عباس عبدی درباره همراهی روسای قوا با شعار وفاق ملی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: «روسای محترم هر سه قوه تاکنون به شکل مناسبی با این فرآیند جلو آمده‌اند، به جز مورد اخیری که آقای رییس مجلس درباره انتصابات اظهار داشت که می‌تواند آغاز مشکل تلقی شود. همچنین برخی از نمایندگان مجلس و برخی از عناصر تندروی شکست خورده سعی در مساله‌سازی دارند که اهمیت چندانی ندارند، ولی سایر مسوولان کشوری باید از هر گونه اظهارنظری که نشان‌دهنده شکاف و تقابل درون ساختاری باشد، پرهیز کنند. حتی اگر اختلاف نظری دارند، که طبیعی هم هست، باید در جلسات خصوصی خود حل و فصل کنند.» منصور حقیقت‌پور، نماینده ادوار مجلس نیز در مورد عملکرد اخیر صداوسیما گفته است که «صداوسیما در یک جنگ اعلام نشده‌ و بدون خونریزی توسط جبهه پایداری و خالص‌گراها اشغال شد؛ این اشغال مربوط به این زمان نیست و چندین سال است که اشغال شده و منویات سیاسی یک جریان خاص و یک گروه خاص را ترویج و پخش می‌کند‌.» وی در ادامه افزود: من شاهد این بودم که مجری برنامه سیاست خارجی بهترین زمان انتقام اسراییل را همزمان با سفر آقای رییس‌جمهور به سازمان ملل دانست. ما این سفر را باید به عنوان یک فرصت برای توسعه روابط خارجی ببینیم، برای بهبود روابط خارجی ببینیم. نماینده ادوار مجلس با اشاره به برنامه اخیری که در صداو سیما پخش شد نیز مطرح کرد: «در چند روز اخیر در یک برنامه تلویزیونی آقایی مطرح می‌کند که ما خجالت می‌کشیم که به این شخص رییس‌جمهور بگوییم، حرف بسیار بیجایی می‌زند زیرا اکثریت مردم به این شخص رای دادند و وظیفه ما تمکین کردن به رای اکثریت است.»

بسترسازی لازم برای وفاق ملی؛ همراهی با دولت منتخب مردم
تردیدی نیست که اختلاف نظرهای سیاسی نمی‌تواند با پیروزی یک کاندیدا در انتخابات به پایان برسد اما برهه زمانی کنونی و بحران‌های مختلف کشور در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاست خارجی نشان می‌دهد که فرصتی برای ادامه الگوی رفتاری قبلی وجود ندارد. دولت پزشکیان می‌تواند مبدع راهبرد وفاق ملی باشد اما نمی‌تواند به تنهایی این شعار را محقق کند. اگر چه دو قوه دیگر در یک ماه گذشته تعامل قابل توجهی با پزشکیان داشته‌اند اما دستگاه‌ها و نهادها، صداوسیما و بخش‌های نیمه‌دولتی نیز باید در این راستا هماهنگ و همراستا باشند. تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس اخیرا در گفت‌وگویی با آفتاب نیوز «وفاق سیاسی را لازمه عبور حکومت از شرایطی می‌داند که در چند سال اخیر بر کشور حاکم شده» و می‌گوید: «کاری که آقای پزشکیان دارد انجام می‌دهد این است که به جای ارائه راه‌حل‌های رادیکال برای دفاع از بی‌حجاب‌ها، این مساله را از حساسیت کانونی‌اش دارد می‌اندازد. این گام همان تنش‌زدایی است. یعنی به جای تقابل با نیروی انتظامی و ایجاد جنجال سیاسی، مساله را از حساسیت مرکزی‌اش دور می‌کنید.» این راهبرد باید توسط همه دستگاه‌ها و نهادها مورد توجه باشد و با دوری از ایجاد حساسیت و تنش در حوزه‌های حساس و پرتنش در راه رسیدن به ادبیات و راهبردهای قانونی مشترک گام بردارند چرا که تردیدی نیست وفاق ملی بدون همراهی بخش‌های مختلف محقق نخواهد شد. بنابراین روشن است که وفاق ملی نیازمند اراده ملی در سطوح مختلف حاکمیتی است تا همه اعم از همه ملت و همه بخش‌های حاکمیت بتوانند از دستاوردهای آن منتفع باشند. این همان دیدگاهی است که مسعود پزشکیان با بیان یک جمله در زمان معرفی کابینه به مجلس دوازدهم آن را ثبت کرد: «دولت وفاق ملی» خود را دولت همه ملت ایران می‌داند.