اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

آنکارا در تلاش برای تامین منافع اقتصادی و امنیتی خود، سعی کرده است تا از یک جنگ همه جانبه بین اسرائیل و ایران جلوگیری کند.
 
 پس از این که سال‌ها جنگ در سایه ایران و اسرائیل در ماه آوریل به رویارویی مستقیم بین دو طرف تبدیل شد، همه همسایگان ایران تلاش کرده‌اند بفهمند قوانین جدید تعامل برای خاورمیانه چه معنایی دارد. ترکیه با داشتن مرز 500 کیلومتری و روابط پیچیده با ایران - که شاید بهتر است به عنوان یک رابطه رقابتی توصیف شود - در مورد احتمال وقوع یک جنگ تمام عیار بین ایران و اسرائیل که پای ایالات متحده را به میان می‌کشد، احساس خطر شدید می‌کند.

تمایل به حفظ فاصله
به نوشته جورجیو کافیرو، تحلیل‌گر مسائل منطقه‌ای، در وبسایت انجمن بین‌المللی خلیج فارس، پیام رهبران ترکیه نشان دهنده تمایل آنکارا برای حفظ فاصله ایمن از خصومت‌ها است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در واکنش به حملات نظامی اسرائیل علیه ایران در 26 اکتبر اعلام کرد: بهترین آرزوها را برای همسایه‌مان ایران و دولت ایران که دیشب هدف تجاوزات اسرائیل قرار گرفتند، می‌کنم..» اردوغان همچنین از دولت‌های غربی که از حمله به ایران حمایت کردند انتقاد کرد و تل‌آویو را به «تلاش برای برافروختن درگیری منطقه‌ای» متهم کرد. رئیس‌جمهور ترکیه همچنین هشدار داد که ایران نباید در «تله‌ای که اسرائیل و حامیانش پهن کرده‌اند» بیفتد. وزارت خارجه ترکیه اسرائیل را به «نسل کشی در غزه» متهم کرد و حملات هوایی این کشور علیه ایران را محکوم کرد.

در حالی که طرفین به صعود از نردبان تشدید ادامه می‌دهند، رهبری ترکیه مصمم است اطمینان حاصل کند که آنکارا استراتژی دقیقی را پذیرفته است که از موقعیت استراتژیک ترکیه در منطقه محافظت می‌کند. در صورت وقوع یک جنگ همه جانبه بین دو طرف، ترکیه که با ایران، عراق و سوریه مرز مشترک دارد، ممکن است با یک سری بلایای اقتصادی و امنیتی روبرو شود.

نگرانی‌های امنیتی
نگرانی اصلی در ترکیه این است که یک جنگ تمام عیار ایران و اسرائیل، عملیات نظامی جاری آنکارا علیه حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در عراق و سوریه را به خطر اندازد. باتو کوشکون، تحلیلگر سیاسی متخصص در امور ترکیه مستقر در لیبی، گفت «آخرین [کمپین] آنکارا در عراق دارای یک عنصر اصلی ایران است و ترکیه با بازیگران همسو با ایران در بغداد در تعامل است تا اهداف استراتژیکش علیه پ.ک.ک را دنبال کند. آنکارا نسبت به درگیر شدن فضای ژئوپلیتیک کردستان در جنگ نگران است. افزایش تنش‌ها بین تل‌آویو و تهران «در حالی رخ می‌دهد که آنکارا به دنبال مقابله گسترده با پ‌ک‌ک در عراق و متعاقباً بهره‌برداری از این احتمال است که سیاست ایالات متحده در سوریه در حمایت از [نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)] تغییر کند.»

با بازگشت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب به کاخ سفید در ژانویه 2025، در میان مقامات آنکارا نسبت به اقدامات دولت آینده ایالات متحده برای بهبود اتحاد واشنگتن با ترکیه خوش‌بینی وجود دارد، از جمله قطع حمایت ایالات متحده از نیروهای ypg مرتبط با پ‌ک‌ک در شمال سوریه.

گفت‌وگوهای گزارش‌شده بین دولت ترکیه و پ‌ک‌ک ممکن است حاکی از آن باشد که آنکارا نگران است که اسرائیل بخواهد این سازمان شبه‌نظامی کردها و شاخه‌های منطقه‌ای آن را در صورت وقوع یک جنگ تمام عیار بین ایران و اسرائیل، تحت نفوذ خود قرار دهد. در میان تنش‌های فزاینده بین آنکارا و تل آویو، رهبری ترکیه آشکارا از چنین سناریویی بیزار است.

در واقع، دولت ترکیه اسرائیل را مسئول هرج و مرجی می‌داند که منطقه را از 7 اکتبر 2023 فرا گرفته است، به ویژه با توجه به تلفات انسانی فزاینده حملات اسرائیل در غزه و لبنان. گوخان ارلی، هماهنگ‌کننده مطالعات خلیج‌فارس در ORSAM، یک اندیشکده مستقر در آنکارا، گفت: «تا زمانی که اسرائیل به درخواست‌ها برای آتش‌بس توجه نکند و به این جنایات ادامه دهد، درگیری منبع بی‌ثباتی باقی خواهد ماند و بر ترکیه و سایر کشورهای منطقه تأثیر می‌گذارد.»

البته ترکیه همچنان نگران نفوذ ایران در جهان عرب است، جایی که آنکارا و تهران سابقه رقابت برای نفوذ را دارند. آنکارا اغلب رفتار منطقه‌ای ایران را عاملی کمک‌کننده به بی‌ثباتی منطقه‌ای می‌داند که منافع ترکیه در شام و منطقه گسترده‌تر عرب را تهدید می‌کند. علاوه بر این، ترکیه نمی‌خواهد ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد و سیاست‌گذاران ترکیه احتمالاً نگران هستند که کمپین مداوم اسرائیل علیه گروه‌های همسو با ایران در سرتاسر منطقه - و علیه خود ایران - می‌تواند تهران را به سمت تولید سلاح‌های هسته‌ای سوق دهد تا بقای خود را تضمین کند.

تضمین آینده اقتصادی ترکیه
بی ثباتی منطقه‌ای همچنین منافع اقتصادی ترکیه را تهدید می‌کند. در دوره‌ای که اقتصاد شکننده ترکیه با چالش‌های جدی مواجه شده است، جنگ تمام عیار ایران و اسرائیل به شدت به چشم انداز اقتصادی منطقه آسیب می‌رساند. گوخان ارلی خاطرنشان کرد: «این گذار از فضای فرصت‌های اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ای به فضایی که تحت سلطه نگرانی‌های امنیتی، درگیری نظامی و تشدید تنش است، احتمالاً فشار قابل توجهی بر بازارهای ترکیه وارد می‌کند. بی‌ثباتی منطقه‌ای از لحاظ تاریخی همکاری‌های اقتصادی را مختل کرده است و چنین درگیری به فضای تعامل اقتصادی آسیب بیشتری وارد می‌کند و در نتیجه یک محیط اقتصادی چالش برانگیز برای ترکیه ایجاد می‌کند».

دفنه ارسلان، مدیر ارشد و بنیانگذار شورای آتلانتیک در ترکیه، با این موضوع موافقت کرد. اقتصاد ترکیه در مسیر سخت بهبودی از دوره تورم بالا، بودجه بالا و کسری حساب جاری قرار دارد. یک جنگ منطقه‌ای «به افزایش هزینه‌های دفاعی [ترکیه] منجر می‌شود و هزینه‌های دولت را بیشتر می‌کند».

ترکیه همچنین در یک درگیری همه جانبه درآمدهای تجاری مهمی را از دست خواهد داد. تجارت دوجانبه با ایران در سال 2023 به 5.49 میلیارد دلار رسید. ترکیه عمدتاً خودرو، کالاهای تولیدی و ماشین آلات به ایران صادر می کند. در جهت مخالف، ایران گاز طبیعی، پتروشیمی و محصولات کشاورزی صادر می‌کند. با توجه به اینکه ترکیه و ایران هر دو با مشکلات اقتصادی خود مواجه هستند، تضمین تجارت صلح آمیز برای آنکارا و تهران اولویت است. یک رویارویی مستقیم قاطع‌تر می‌تواند تجارت ترکیه با عراق (سومین بازار بزرگ صادراتی ترکیه) و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) را تهدید کند. کوشکون اظهار داشت: «پروژه جاده توسعه، مورد حمایت ترکیه از بین خواهد رفت، زیرا امنیت عراق به طور قابل توجهی به چالش کشیده خواهد شد.»

علاوه بر این، چنین جنگی در خاک همسایه می‌تواند موج بزرگی از پناهجویان را از ایران به ترکیه بیاورد که منجر به تحمیل بار مالی جدیدی برای ترکیه خواهد شد. با توجه به اینکه ترکیه در حال حاضر میزبان تقریباً چهار میلیون پناهنده است که اکثریت آن‌ها از سوریه و بقیه آن‌ها از افغانستان، ایران، عراق و اوکراین هستند، مقامات آنکارا بسیار مایلند از بی ثباتی در کشور دیگری در همسایگی خود اجتناب کنند.

فاکتور ترامپ
با توجه به بازگشت ترامپ به کاخ سفید در اوایل سال 2025، ترکیه مانند سایر کشورهای منطقه، در حال آماده شدن برای تغییرات در سیاست خارجی ایالات متحده است. با توجه به اینکه به نظر می‌رسد دولت دوم ترامپ در حال پیشبرد کمپین «فشار حداکثری 2.0» علیه ایران است، آنکارا باید برای عواقب احتمالی این کار آماده شود.

ترکیه تاکنون به طور لفظی از حماس حمایت کرده و حملات اسرائیل به ایران و لبنان و کشتار شخصیت‌های بلندپایه در «محور مقاومت» را نیز محکوم کرده است. بنابراین، منطقی است که ارزیابی کنیم که آنکارا و تهران در نتیجه رفتار اسرائیل به هم نزدیک‌تر شده‌اند. اما سوال قابل تامل این است که برداشت دولت دوم ترامپ از رابطه ترکیه با ایران چه تاثیری بر اتحاد واشنگتن و آنکارا در ماه‌ها و سال‌های آینده خواهد داشت.

چنین متغیرهای ناشناخته‌ای، ترکیه را ملزم می‌کند که تحولات منطقه را با دقت دنبال کند، و همزمان آنکارا با قوانین جدید تعامل در خصومت های ایران و اسرائیل و دستور کار دولت دوم ترامپ تطبیق می‌یابد. اگرچه ترکیه همچنان به نگرانی‌های جدی در مورد جنبه‌های سیاست خارجی ایران در سوریه و سایر نقاط خاورمیانه ادامه خواهد داد، آنکارا احتمالاً در کنار تهران خواهد ایستاد و در عین حال با هرگونه حمله نظامی اسرائیل علیه ایران مخالفت جدی خواهد کرد. به همین ترتیب، همانطور که دولت اردوغان به شدت با کمپین «فشار حداکثری» دولت اول ترامپ علیه ایران مخالفت کرد، آنکارا احتمالاً برای دولت جدید ترامپ روشن خواهد کرد که ترکیه با دور دوم «فشار حداکثری» که بر جمهوری اسلامی تحمیل شود، مخالفت خواهد کرد.

با توجه به سیاست خارجی مستقل آنکارا و منافع قابل توجهی که در حفظ ثبات منطقه‌ای دارد، ترکیه احتمالاً به ترغیب سایر کشورها برای پرهیز از اقداماتی که ممکن است خطرات یک جنگ همه جانبه را که همسایه بزرگش را افزایش دهد، ادامه خواهد داد. ارلی در پایان گفت: «حفظ تعادل دقیق بین قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای در منطقه از اولویت‌های ترکیه است. ترکیه امیدوار است با حفظ «موضع دیپلماتیک خود مبنی بر تعامل سازنده، به جای هرگونه رویارویی نظامی» وضعیت موجود را که منافع آنکارا را تامین می‌کند، حفظ کند.