دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

مایکل کراولی- نیویورک‏‏‌تایمز| افراد مطلع از تعاملات عربستان و آمریکا می‌‌‌گویند که عربستان‌سعودی به دنبال تضمین‌‌‌های امنیتی از ایالات‌‌‌متحده، کمک به توسعه‌‌ برنامه‌‌ هسته‌‌‌ای غیرنظامی و محدودیت‌های کمتر در فروش تسلیحات آمریکایی به‌‌‌عنوان بهایی برای عادی‌‌‌سازی روابط با اسرائیل است. امضای این توافق می‌‌‌تواند تحول سیاسی بزرگی در خاورمیانه ایجاد کند. درخواست بلندپروازانه ریاض به رئیس‌‌‌جمهور بایدن فرصتی برای میانجی‌گری در راستای توافقی دراماتیک می‌دهد که رابطه‌‌ اسرائیل با قدرتمندترین کشور عربی را تغییر می‌دهد. همچنین می‌‌‌تواند به تعهد او [بایدن] در راستای توافق‌نامه‌‌ ابراهیم که در دوران ترامپ امضا شد -که میانجی‌‌‌ تعاملات دیپلماتیک مشابه بین اسرائیل و سایر کشورهای عربی، از جمله امارات متحده‌‌ عربی، بحرین و مراکش بود- عمل کند. توافق عادی‌‌‌سازی همچنین یکی از مطلوب‌‌‌ترین اهداف بنیامین نتانیاهو، نخست‌‌‌وزیر اسرائیل، را برآورده می‌کند و آنچه را که او میراث افزایش امنیت اسرائیل در برابر دشمن اصلی‌‌‌اش- یعنی ایران- می‌‌‌داند، محدود می‌کند.
 
تحلیلگران می‌‌‌گویند که این توافق باعث تقویت اتحادهای منطقه‌‌‌ای می‌شود و درعین‌‌‌حال اهمیت نسبی موضوع فلسطین را کاهش می‌دهد. با توجه به سردی روابط بین بایدن و محمد بن‌سلمان (ولیعهد عربستان)، مقامات و کارشناسان در ایالات‌‌‌متحده و خاورمیانه در مورد نحوه‌‌ جدی‌گرفتن این پیشنهاد دچار اختلاف‌‌‌نظر شدند. خبرهایی از پیشنهاد سعودی ساعاتی قبل از توافق جداگانه با میانجی‌گری چین منتشر شد که راه را برای بازگرداندن روابط دیپلماتیک ریاض با ایران به ریل خود برای اولین‌بار ظرف هفت‌سال گذشته هموار کرد. برخی تحلیلگران این توافق را شاهدی خواندند که نشان می‌دهد عربستان سعودی اعتماد خود را به ایالات‌‌‌متحده به‌‌‌عنوان مدافع امنیت خود از دست ‌‌‌داده است و در حالی که به دنبال کاهش رقابت طولانی‌‌‌مدت خود با ایران به‌‌‌عنوان استراتژی پوششی است، به چین نزدیک می‌شود. این تحول احتمالا می‌‌‌تواند فوریت جدیدی را در دولت بایدن برای میانجی‌گری توافقی بین عربستان‌سعودی و اسرائیل ایجاد کند؛ اما تاثیرات فوری آن مشخص نیست.

بااین‌‌‌حال، چالش‌‌‌های متعددی بر سر راه توافق عربستان و اسرائیل وجود دارد. رابطه‌‌ پر فراز و فرود بین اسرائیل و فلسطینی‌‌‌ها در کابینه‌‌ راست‌‌‌گرای جدید اسرائیل در هفته‌‌‌ها و ماه‌‌‌های اخیر افزایش ‌‌‌یافته است. دولت عربستان بارها اقدامات اسرائیل را محکوم کرده است که همین تحولات چشم‌‌‌انداز کوتاه‌‌‌مدت توافق را کم‌رنگ می‌کند. تحلیلگران می‌‌‌گویند تنش بزرگی مانند انتفاضه‌‌ جدید فلسطین یا قیام، توافق [عربستان- اسرائیل] را غیرممکن می‌کند. مقامات سعودی گفته‌‌‌اند که نمی‌‌‌توانند روابط عادی با اسرائیل برقرار کنند -گامی که شامل تعاملات رسمی دیپلماتیک و احتمالا توافق‌نامه‌‌‌های تجاری و سفر نیز می‌شود - قبل از اینکه کشور فلسطین تشکیل شود. اما برخی از افراد مطلع از این گفت‌وگوها بر این باورند که سعودی‌‌‌ها (که روابط غیررسمی نزدیک‌‌‌تری با اسرائیل برقرار کرده‌‌‌اند) به کمتر از آن رضایت خواهند داد. این گفت‌وگوها پیش‌تر توسط وال‌‌‌استریت‌ژورنال گزارش ‌‌‌شده بود.

مارتین ایندیک، سفیر سابق ایالات‌‌‌متحده در اسرائیل در دولت کلینتون گفت: «وضعیت به دلایل متعددی جالب است. نتانیاهو به‌‌‌شدت خواهان این رابطه است و تنها با کمک بایدن می‌‌‌تواند به آن دست یابد. این امر به بایدن اهرم‌‌‌های نفوذی در برابر نتانیاهو می‌دهد تا او را متقاعد کند که اگر اجازه دهد اوضاع در کرانه‌‌ باختری و بیت‌‌‌المقدس شرقی رو به انفجار رود، اتفاق مثبتی با عربستان‌سعودی نمی‌‌‌افتد.» ایندیک افزود که بایدن عادی‌‌‌سازی کامل بین کشورها را به نفع ایالات‌‌‌متحده (و به‌‌‌ویژه وسیله‌‌‌ای برای مقابله با نفوذ ایران) می‌‌‌داند. مقامات دولت بایدن مدت‌‌‌هاست گفته‌‌‌اند که هدفشان تداوم توافق‌‌‌های دوران ترامپ است. اما موانع دیگر باقی است. مقامات آمریکایی از مدت‌‌‌ها قبل نسبت به تلاش‌‌‌های عربستان برای ایجاد برنامه‌‌ هسته‌‌‌ای غیرنظامی محتاط بوده‌‌‌اند. آنها می‌‌‌ترسند که این اقدام بتواند اولین گام به سمت سلاح هسته‌‌‌ای باشد که ممکن است ریاض به‌‌‌عنوان «بیمه»ای برای خود در برابر ایران به دنبال آن باشد. معلوم نیست شرایط توافق‌نامه‌‌ امنیتی ممکن است چه باشد؛ اما افراد مطلع می‌‌‌گویند که این توافق‌نامه احتمالا نوعی «ضمانت دفاعی متقابل» مانند آنچه کشورهای ناتو را متعهد می‌کند، نخواهد بود.

حتی اگر بایدن مایل به رعایت شروط شاهزاده محمد باشد، احتمالا با مقاومت شدیدی در کنگره مواجه می‌شود؛ جایی که بسیاری از دموکرات‌‌‌ها به‌‌‌تازگی برای کاهش سطح روابط با پادشاهی سعودی فشار آورده‌‌‌اند. سناتور کریستوفر اس. مورفی، دموکرات ایالت کنتیکت و یکی از اعضای کمیته‌‌ روابط خارجی، می‌‌‌گوید: «روابط ما با عربستان‌سعودی باید رابطه‌‌ مستقیم دوجانبه باشد. این رابطه نباید از مسیر اسرائیل باشد.» وی افزود: «سعودی‌‌‌ها مرتب رفتار بدی از خود نشان داده‌‌‌اند.» مورفی برای محدود کردن فروش تسلیحات آمریکایی که ممکن است این پادشاهی در یمن از آن استفاده کند، فشار آورده است؛ جایی که مداخله‌‌ ائتلاف سعودی باعث تلفات غیرنظامی و تشدید بحران انسانی شده است. وی افزود: «اگر قرار است با سعودی‌‌‌ها وارد رابطه‌‌‌ای شویم که براساس آن رابطه تسلیحات بیشتری بفروشیم، باید این فروش در ازای رفتار بهتر در قبال ایالات‌‌‌متحده باشد، نه‌‌‌فقط رفتار بهتر در قبال اسرائیل.» بایدن به‌‌‌عنوان نامزد ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ متعهد شد که عربستان‌سعودی را به دلیل رفتارش در جنگ یمن به کشور «مطرود» بین‌المللی تبدیل کند تا بهای قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌‌‌نگار سعودی در سال ۲۰۱۸ را بپردازد.

بایدن در اوایل دوران تصدی خود، یک گزارش محرمانه‌‌ اطلاعاتی منتشر کرد که نشان می‌‌‌داد قتل خاشقجی توسط شاهزاده محمد «تایید» شده است. از آن زمان، عربستان‌سعودی مقامات بایدن را با کاهش تولید نفت خشمگین کرده است که به گفته‌‌ آنها [آمریکایی‌‌‌ها] برای مصرف‌کنندگان آمریکایی «هزینه» داشته و برای ماشین جنگی روسیه که به‌‌‌شدت از طریق نفت تامین می‌شود، «سود» ایجاد کرده است. سخنگوی شورای امنیت ملی از اظهارنظر مستقیم در مورد گفت‌وگوهای دیپلماتیک خودداری کرد؛ اما افزود که دولت بایدن از روابط نزدیک‌‌‌تر بین اسرائیل و همسایگان خاورمیانه‌‌‌ای از جمله عربستان سعودی حمایت می‌کند. سفارت اسرائیل در واشنگتن به درخواست برای اظهارنظر پاسخ نداد؛ اگرچه نتانیاهو اغلب - و به‌‌‌تازگی در مصاحبه‌‌‌ای با روزنامه‌‌ ایتالیایی La Repubblica، گفت که هدف او دستیابی به توافق دیپلماتیک با عربستان سعودی بوده است.

نتانیاهو گفت: «مطمئنا معتقدم که توافق صلح بین ما و سعودی‌‌‌ها منجر به توافق با فلسطینی‌‌‌ها خواهد شد.» یکی از مقام‌‌‌های سفارت عربستان گفت که عربستان همچنان بر ایجاد یک کشور فلسطینی به‌‌‌عنوان پیش‌‌‌شرط عادی‌‌‌سازی تاکید دارد. دو منبع مطلع گفتند که مذاکرات ایالات‌‌‌متحده توسط برت مک‌گورک، هماهنگ‌‌‌کننده‌‌ شورای امنیت ملی برای خاورمیانه و شمال آفریقا و آموس هوخشتاین، دستیار ارشد بایدن در مسائل انرژی جهانی هدایت می‌شود. یکی از این افراد مطلع گفت که شاهزاده محمد نقش مستقیمی در مذاکرات داشته، اما نقش فعال‌‌‌تر را سفیر عربستان در واشنگتن، یعنی شاهزاده ریما بنت بندر آل سعود داشته است. مقامات ارشد سعودی پس از اعلام خواسته‌‌‌های خود به مقامات آمریکایی و اسرائیلی، اواخر سال گذشته شروع به برقراری ارتباط با کارشناسان سیاسی در ایالات‌‌‌متحده کردند؛ از جمله اعضای موسسه‌‌ واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک که در ماه اکتبر از ریاض بازدید کردند.

رابرت ساتلوف، مدیر اجرایی موسسه و یکی از اعضای گروه بازدیدکننده، در گزارشی با یکی از همکارانش پس‌‌‌ازاین سفر، نوشت: رهبران ارشد سعودی «به تلخی آنچه را که معتقدند بی‌‌‌تفاوتی ایالات‌‌‌متحده نسبت به نگرانی‌های امنیتی عربستان بود، متذکر شدند.» آنها نوشتند که یک «مقام بسیار ارشد سعودی» بازدیدکنندگان خود را با به اشتراک گذاشتن شرایط خود برای عادی‌‌‌سازی غافلگیر کرد. عبدالعزیز الغشیان، محقق سعودی که سیاست کشورش در قبال اسرائیل را مطالعه می‌کند، گفت: «با توجه به این روابط دشوار [میان عربستان و آمریکا]، پیشنهاد عربستان را می‌‌‌توان نوعی «حرکت لفاظی‌وار» تعبیر کرد. هدف ممکن است این باشد که بایدن را در موقعیت ناخوشایندی قرار دهیم که از دستیابی به توافقی که اسرائیل به‌‌‌شدت خواهان آن است خودداری کند؛ نتیجه‌‌‌ای که می‌‌‌تواند گروه‌‌‌های یهودی آمریکایی بانفوذ سیاسی را ناامید کند.» الغشیان گفت بعید است که مقامات سعودی با توجه به نارضایتی‌‌‌هایشان از دولت بایدن، تا زمانی که او هنوز رئیس‌‌‌جمهور است، پیروزی بزرگ در سیاست خارجی او را تسهیل کنند.

او گفت: «نخبگان حاکم سعودی نمی‌‌‌خواهند بایدن رئیس‌‌‌جمهور آمریکا باشد تا اعتبار عادی‌‌‌سازی عربستان و اسرائیل به نام او زده شود، اما بدشان نمی‌‌‌آید که بایدن به خاطر فقدان این رابطه مقصر قلمداد شود.» شاهزاده محمد در مصاحبه با آتلانتیک گفت: «ما اسرائیل را به‌‌‌عنوان یک دشمن نمی‌‌‌شناسیم، بلکه به‌‌‌عنوان یک متحد بالقوه به آنها می‌‌‌نگریم.» پادشاهی سعودی در ماه ژوئیه به خطوط هوایی اسرائیل دسترسی بیشتری به حریم هوایی عربستان داد؛ اقدامی که به گفته‌‌ تحلیلگران نشان‌‌‌دهنده‌‌ تمایل عربستان برای تعامل با اسرائیل است.