شرق/متن پیش رو در «شرق» منتشر شده و انتشارش در «آخرین خبر» به معنای تایید آن نیست

معصومه معظمی| ‌نشست مشترک اخیر روسیه و وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در مسکو و بیانیه پایانی آن خبرساز شده است؛ نشستی که 19 تیر در مسکو برگزار شد و در پایان منجر به صدور بیانیه مشترکی شد که در آن باز هم بر ادعای خلاف واقع امارات بر سر مالکیت جزایر سه‌گانه ایرانی تأکید شد و از سوی روسیه که شریک استراتژیک ایران است، حمایت شد؛ چراکه سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه و وزرای خارجه شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس یعنی قطر، عمان، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت و بحرین در پایان نشست اخیر خود در مسکو در بیانیه‌ای مشترک خواهان «ارجاع پرونده جزایر سه‌گانه به دیوان بین‌المللی دادگستری به‌منظور حل‌وفصل این مسئله مطابق با مشروعیت بین‌المللی» شدند. در بیانیه صادرشده از سوی کشورهای حاشیه خلیج فارس و روسیه آمده است: «وزیران خارجه از همه تلاش‌های مسالمت‌آمیز، ازجمله ابتکارات امارات متحده عربی و کوشش‌های این کشور در دستیابی به راه‌حلی صلح‌آمیز درباره موضوع جزایر سه‌گانه تنب‌ بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از طریق مذاکرات دوجانبه با دیوان بین‌المللی دادگستری تأکید می‌کنند». این در حالی است که جزایر سه‌گانه بخشی از خاک ایران هستند و به گفته مسئولان کشورمان موضوع مالکیت این جزایر به‌هیچ‌وجه «قابل گفت‌وگو» نیست؛ بنابراین اقدام اخیر روسیه بر سر نادیده‌گرفتن تمامیت ارضی ایران، واکنش‌های زیادی به دنبال داشت و در جدیدترین واکنش‌ها وزارت خارجه کشورمان ضمن صدور بیانیه‌ای، سفیر روسیه در تهران را احضار کرد و در این دیدار، اعتراض رسمی کشورمان از سوی وزارت خارجه به سفیر روسیه ابلاغ شد. دستیار وزیر و مدیر کل خلیج فارس وزارت امور خارجه کشورمان در این ملاقات با تأکید بر «تعلق ابدی جزایر سه‌گانه ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک به خاک ایران، خواستار «تصحیح موضع روسیه نسبت به این موضوع» شد. پیش‌ازاین ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه، هم با مردود خواندن بیانیه صادرشده از سوی شش کشور حاشیه خلیج فارس و روسیه گفته بود: «این جزایر تعلق ابدی به ایران داشته و صدور این‌گونه بیانیه‌ها با روابط دوستانه ایران و همسایگان مغایرت دارد». حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان هم در اولین واکنش رسمی به این اقدام روسیه در توییتی اعلام کرد: «بر سر استقلال، حاکمیت و تمامیت‌ ارضی ایران، با هیچ طرفی تعارف نداریم». از طرفی، علی بهادری‌جهرمی، سخنگوی دولت هم با توییتی اعتراضی با اشاره به موضوع جزایر سه‌گانه ایران و حرف و حدیث‌هایی که این روزها درباره آن مطرح است، نوشت: «بر سر منافع ملی و خاک کشور با احدی تعارف نداریم». البته این اظهارات در فضای مجازی با واکنش منفی برخی کاربران فضای مجازی مواجه شد؛ چراکه انتظار داشتند دولت در این زمینه نسبت به شریک مهم خود که اغلب نشان‌داده هرکجا منافعش ایجاب کند، رفتار غیرحرفه‌ای دارد، واکنش تندتری نشان دهد؛ اما باید منتظر بود و دید در روزهای آینده هم دولت، هم مجلس در‌این‌باره به کدام جمع‌بندی خواهند رسید و اگر دولت روسیه درصدد اصلاح و جبران این روند برنیاید و درباره این اقدامش تجدیدنظر نکند، چه تصمیم رسمی‌ای اتخاذ خواهد کرد.

واکنش‌ها   ادامه   دارد

در ادامه واکنش‌ها، روز گذشته حجت‌الاسلام ابوترابی‌فرد در خطبه‌های نمازجمعه تهران گفت که «روسیه فورا موضع خود را درباره جزایر سه‌‌گانه ایران اصلاح کند». خطیب نمازجمعه تهران تأکید کرد: «با توجه به روابط راهبردی و استراتژیک تهران و مسکو،‌ انتظار مردم ایران اسلامی از روسیه این است که موضع اخیر خود درباره جزایر سه‌گانه ایرانی را به‌سرعت اصلاح کند». سیدحسن خمینی نیز در واکنش به این رفتار روسیه، یادآور شد: «بحث دفاع از تمامیت ارضی کشور و حفظ هر وجب از سرزمین ایران موضوعی است که مردم ایران بر سر آن با کسی تعارف ندارند. مسئولان کشورهای خارجی هرگز نباید به خود جرئت دهند که درباره سرزمین ایران اظهارات سخیف داشته باشند». سیدحسن خمینی تأکید کرد: «مردم ایران نمی‌توانند بپذیرند که کشوری به خاطر منافع اقتصادی که با کشورهای جنوبی خلیج فارس دارد، نسبت به سرزمین ما اظهارات موهن داشته باشد. افتخار جمهوری اسلامی است که بر‌خلاف همه حکومت‌های سلطنتی قبل، یک وجب از خاک کشور را به دشمنان وانگذاشتند». او در پایان توصیه کرد: «لازم است مسئولان سیاست خارجی در نوع تعامل خود با این‌گونه کشور‌ها تجدیدنظر کنند».

علی مطهری، نماینده پیشین چند دوره مجلس هم در واکنش به مواضع اخیر روس‌ها درباره جزایر سه‌گانه ایرانی در توییتی نوشت: «حمایت روسیه از ادعای شورای خلیج فارس درباره ‎جزایر سه‌گانه، هشدار دیگری است به روس‌گرایان داخلی ما که از شرق‌گرایی دست بردارند و به سیاست «نه شرقی، نه غربی» و ایجاد توازن میان شرق و غرب برگردند. این رفتار روسیه طبیعی است؛ چون ایران را به‌خاطر غرب‌ستیزی افراطی‌اش محتاج خود می‌بیند».

علاوه‌ بر‌ این شخصیت‌ها، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم نیز در توییتی به  این رفتار روسیه واکنش نشان داد و موضع بیانیه صادرشده از سوی کشورهای حاشیه خلیج فارس و روسیه را «دروغ شارجه» عنوان کرد و آن را «ادامه بازی پوتین با منافع ملی ایران» خواند. او در این توییت نوشت: «خیانت بزرگ‌تر روس‌ها را زمانی خواهیم دید که دیکتاتور مجبور به تنش‌زدایی با ناتو شود». در‌حالی‌که واکنش‌ها به این رفتار روسیه ادامه دارد و وزارت خارجه ایران سفیر روسیه را احضار کرده تا از موضع خود برگردد و انتظار می‌رفت روسیه در‌این‌باره تجدید‌نظر کند؛ اما با کمال تعجب شاهدیم که وزارت خارجه روسیه در حساب رسمی خود از نام جعلی به جای «خلیج فارس» استفاده کرده است.

چین   و   روسیه   و   مواضع   ضد ایرانی

گفتنی است این اولین‌بار نیست که کشورهای به‌ظاهر دوست تمامیت ارضی ما را نادیده گرفته و نسبت به ادعای امارات عربی درباره جزایر سه‌گانه ایرانی مداخله کرده‌اند. ۱۹ آذر ۱۴۰۱ نیز در جریان اجلاس چین با رهبران کشورهای عرب خلیج فارس، موضعی مشابه از سوی چین گرفته شد. در بند ۱۲ بیانیه مشترک چین و سران کشورهای عرب جنوب خلیج فارس آمده بود: «رهبران از تلاش‌های مسالمت‌آمیز شامل ابتکارها، پیشنهادهای امارات برای رسیدن به راهکار صلح‌آمیز برای مسئله سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی، از راه مذاکرات دوجانبه بر مبنای قوانین بین‌المللی حمایت می‌کنند»؛ اما موضع اخیر روسیه پا را از این هم فراتر گذاشته و از کشاندن پرونده به دیوان بین‌المللی دادگستری نیز سخن به میان آورده است؛ بنابراین به نظر می‌رسد امارات توانسته است در‌این‌باره نظر هر دو کشور چین و روسیه را علاوه بر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با خود همراه کند و جسارت لازم را به دست آورد تا بخواهد مسئله را به دیوان بین‌المللی دادگستری بکشاند؛ هر‌چند ایران بر این باور است که به‌هیچ‌وجه درباره بخشی از خاک خود نیازی به دیوان دادگستری ندارد و درباره بخشی از خاک خود با کسی گفت‌وگو نخواهد کرد؛ بنابراین اگرچه به دلیل تحریم‌های ظالمانه غرب، جمهوری اسلامی ایران مجبور به تعمیق بیشتر روابط با چین و روسیه شده؛ اما انتظار می‌رود در شرایطی که تمامیت ارضی ایران از طرف این کشورها نادیده گرفته شده است، تصمیم جدی در نوع برخورد با این موضوع و احیانا روابط خود با این کشورها اتخاذ کند. از‌این‌رو برای روشن‌ترشدن مواضع ایران در قبال این اقدام روسیه که البته به گواه تاریخ هر بار در بزنگاه‌های حساس و حیاتی پشت ایران را خالی کرده و منافع خودش را بر هر چیز دیگری ترجیح داده است، با رحیمی جهان‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یازدهم، گفت‌وگو کردیم.

روسیه  از  مواضعش  عقب ننشیند، ما در  روابطمان  تجدیدنظر می‌کنیم

جلیل رحیمی‌جهان‌آبادی، دراین‌باره به «شرق» گفت: «همه کشورها نسبت به تمامیت ارضی خود حساسیت بالایی دارند و کشوری نیست که وقتی درباره تمامیت ارضی آن سخنی بیان می‌شود، مسئولان آن کشور سکوت کنند». عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ادامه داد: «بیانیه‌ای که روسیه در پی گفت‌وگوهای استراتژیک با شورای همکاری خلیج فارس درباره جزایر سه‌گانه ایرانی صادر کرده، تکرار همان مطالب خلاف واقع امارات است. واقعیت این است که این اقدام می‌تواند به منافع متقابل و روابط دوستانه ما با روسیه آسیب بزند و امنیت حوزه خلیج فارس را با چالش جدی مواجه کند».

او افزود: «اینکه روسیه بخواهد با کشورهای عربی رابطه خوبی داشته باشد، مورد استقبال ماست. از طرفی اینکه کشورهای عربی هم به سمت سیاست خارجی متوازن حرکت کنند و علاوه بر آمریکا و غرب به فکر ارتباط با روسیه و چین باشند، هم به نفع منطقه است، هم ما از آن استقبال می‌کنیم؛ اما مواضعی که روسیه دراین‌باره اتخاذ کرده، هم خلاف حسن همجواری است هم خلاف حقوق بین‌الملل است و هم اینکه به‌شدت با امنیت و تمامیت ارضی ما مغایرت دارد. پس یقینا در قبال آن سکوت نخواهیم کرد».

رحیمی‌جهان‌آبادی با اشاره به اقدام وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره احضار سفیر روسیه در تهران گفت: «وزارت خارجه در اقدامی درست و بجا سفیر روسیه را احضار کرده و همچنین دراین‌باره بیانیه صادر کرده است. اقدامی که مورد حمایت مجلس است».

او درباره واکنش مجلس و خصوصا کمیسیون امنیت ملی به این اقدام روسیه اظهار کرد: «یکشنبه هم که مجلس فعالیت خودش را بعد از تعطیلات تابستانه از سر خواهد گرفت، یقینا کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجه دراین‌باره تشکیل جلسه خواهد داد و هم از وزیر خارجه و بخش سیاست خارجی خواهیم خواست نسبت به این موضوع با قاطعیت کامل برخورد کرده و واکنش دیپلماتیک نشان دهند». عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تأکید کرد: «روسیه دراین‌باره مرتکب اشتباه استراتژیک شده است. هیچ کشوری در دنیا نیست که درخصوص بخشی از خاک خودش به دیوان لاهه دادگستری مراجعه کند؛ بنابراین اگر روسیه در این مواضعش تجدیدنظر نکند، نسبت به روابطی که با روسیه داریم، بررسی مجدد خواهیم داشت».

او اضافه کرد: «ما کشوری نیستیم که اگر کشوری تمامیت ارضی‌مان را تهدید کند و دیدگاهی خلاف امنیت و تمامیت ارضی ما نشان دهد، به سادگی از کنار آن عبور کنیم و به آن واکنشی نشان ندهیم. قطعا جمهوری اسلامی ایران نسبت به این موضع حساس است».

نماینده چند دوره تایباد و باخرز در مجلس با اشاره به واکنش مجلس دراین‌باره بیان کرد: «‌به همان میزان که وزارت خارجه ما دراین‌باره بیانیه صادر کرده و سفیر روسیه را احضار کرده، مجلس هم دراین‌باره ورود خواهد کرد و واکنش نشان خواهد داد و در صورت نیاز وزیر خارجه را احضار می‌کند؛ بنابراین اگر روسیه مواضعش در قبال ایران را اصلاح نکند و عذرخواهی نکند، قطعا تصمیمات جدی‌تری در قبال روسیه اتخاذ خواهیم کرد».

رحیمی‌جهان‌آبادی با حمایت از مواضع وزارت خارجه مبنی بر «احضار سفیر روسیه»، درحالی‌که همواره در موارد دیگر از لفظ «دعوت کردیم» استفاده می‌کردند، گفت: «باید از رفتار درست حمایت شود. این کار ضروری و بحق بوده است و ما از این اقدام وزارت خارجه و وزیر خارجه و دستگاه دیپلماسی حمایت می‌کنیم».

او همچنین توضیح داد: «درست است که روابط ما با روسیه و چین روابط نزدیکی است و به دلیل فشار و ظلمی که غربی‌ها به جمهوری اسلامی روا داشته‌اند، ناگزیر رابطه ما با روسیه و چین و برخی کشورها پیوند بیشتری خورده است اما به این مفهوم نیست که اگر روسیه و چین هر رفتاری در قبال منافع ما، امنیت ما و تمامیت ارضی ما نشان دهند، در برابر آن سکوت کنیم یا از کنار آن بگذریم».

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس خطاب به حامیان رابطه با «شرق» بیان کرد: «کسانی که به روابط ایران و چین و روسیه اعتقاد دارند درست می‌گویند که این روابط برای ما ضروری و حیاتی است و نباید دراین‌باره در دام غربی‌ها بیفتیم که به روس‌هراسی و چین‌هراسی دامن می‌زنند؛ اما نباید نسبت به رفتار نادرست روس‌ها و چینی‌ها هم سستی و احمال کنیم. هرگونه رفتاری که آنها علیه امنیت ما نشان می‌دهند باید به‌طور جدی به آن واکنش نشان دهیم».

او در ادامه به اصل رفتار متناسب در روابط بین‌الملل اشاره کرد و گفت: «در روابط بین‌الملل اصلی تحت عنوان رفتار متقابل و متناسب وجود دارد و کشوری که رفتاری انجام دهد، باید در برابر آن رفتاری متقابل و متناسب نشان دهیم. اگر روسیه رفتاری نشان داده، ممکن است عمدا یا سهوا و از سر بی‌اطلاعی بوده باشد. باید اول توضیحات روس‌ها را بشنویم. اینکه این موضوع را بهانه قرار دهیم که کل روابط با روسیه و چین را زیر سؤال ببریم معقول و منطقی نیست». رحیمی‌جهان‌آبادی اضافه کرد: «ما دارای منافع مشترک هستیم و در شرایط تحریم قرار داریم و مجبور به ادامه این روابط با روسیه و چین هستیم اما از طرفی بیش از اینکه حفظ این روابط برای ما ضروری باشد، تمامیت ارضی ما برایمان مهم است و باید در قبال این رفتار آنها واکنش متناسبی نشان دهیم».

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با تأیید اینکه روسیه و چین همواره در تاریخ منافع خود را بر همراهی با ما ترجیح داده‌اند، گفت: «همه کشورها این‌طور هستند و منافع ملی خودشان برایشان بر همه‌چیز ارجعیت دارد. فرقی ندارد چین و روسیه باشد یا آمریکا و کشورهای غربی. همه کشورها منافع خودشان را اولویت قرار می‌دهند. مثلا دولت اشرف غنی متحد اول آمریکا بود اما آمریکا در چه موقعیتی آن را رها کرد؟ جمال عبدالناصر در جهان عرب، به اتکای کمونیست‌های شوروی سابق با اسرائیل وارد جنگ شد اما در چه شرایطی او را رها کردند؟ در ایران هم تحت چه شرایطی غربی‌ها دکتر محمد مصدق را رها کردند و روس‌ها هم از دادن طلب و طلاهای ما به دکتر مصدق خودداری کردند؟ دنیای سیاست این‌گونه است. ما هم باید تعریف مشخصی از امنیت و منافع ملی خودمان داشته باشیم و طبق آن راهبرد دقیق با دولت‌ها رفتار کنیم. یعنی جایی اگر منافع ملی ایجاب می‌کند با کشوری ارتباط بگیریم و اگر کشوری منافع ما را تأمین نمی‌کند و تمامیت ارضی، منافع ملی یا امنیت ما را تهدید می‌کند پاسخی شفاف و دقیق و قاطع بدهیم تا همه کشورها بدانند با هیچ کشوری درباره تمامیت ارضی خود شوخی نداریم».

این نماینده دو دوره مجلس همچنین با رد این احتمال که «تاکنون امارات همراهی روسیه و چین را نداشت و حالا که نظر آنها را جلب کرده، ممکن است با بردن پرونده جزایر سه‌گانه به دادگاه لاهه این بخش از خاک ما را از ایران بگیرند»، اظهار کرد: «نه این‌طور نیست. امارات چند دهه است که این ادعاهای بی‌اساس را تکرار می‌کند اما قطعا از این نمد کلاهی برای امارات دوخته نمی‌شود. نه حمایت‌های روس نه چین نه حتی آمریکا از امارات، دردی برای آنها درمان نمی‌کند؛ چرا‌که اماراتی‌ها به خوبی می‌دانند اگر دست به چنین کاری بزنند، واکنش ایران تا چه حد جدی و بزرگ خواهد بود».

او درعین‌حال تأکید کرد: «البته باید تا حد زیادی فضای سیاسی منطقه را مدیریت کنیم و اجازه ندهیم شیطنت غربی‌ها ما را به سمت چالش دوباره با جهان عرب و چالش با روسیه و چین ببرد و در‌عین‌حال لازم است از منافع ملی خودمان نیز دفاع کنیم».

این نماینده مجلس در پاسخ به اینکه «با وجودی که مجلس در تعطیلات تابستانی به سر می‌برد، آیا با اعتقاد شما ضرورت نداشت کمیسیون امنیت ملی دراین‌باره جلسه‌ای اضطراری تشکیل دهد تا واکنشی به‌موقع دراین‌باره داشته باشد، گفت: «موضوع مهم است اما نمایندگان در حوزه انتخابیه هستند و مجلس یکشنبه تشکیل جلسه می‌دهد و تصمیم می‌گیرد که مثلا مسئولی از وزارت خارجه به مجلس احضار شود یا در کمیسیون امنیت مورد سؤال قرار بگیرد. البته باید تصمیم اجمالی همه بخش‌های حاکمیت در قبال تصمیم روسیه به آنها ابلاغ شود تا بدانند هیچ‌گونه اختلاف‌نظری در هیچ‌یک از بخش‌های حاکمیتی وجود ندارد و اگر روسیه در قبال این تصمیمش اصلاحی انجام ندهد، ما در روابطمان با روسیه تجدیدنظر خواهیم کرد».