خواننده‌ای که تحصیل را دوست نداشت اما عاشق موسیقی بود

در جهان موازی رضا سقایی باید امروز ۸۴ ساله بود و خودش از خاطرات روزهای جنگ، ‌ترانه «موتورچی» و یا همان «دایه‌دایه وقت جنگه» با آب و تاب تعریف می‌کرد اما امروز که شما این گزارش را می‌خوانید، او ۱۳ سال است که در آرامستان خرم‌آباد آرمیده است.

سقایی در خرم‌آباد به دنیا آمده بود و در طول زندگی‌اش تحصیلات چندانی کسب نکرد و در حد ۴ کلاس ابتدایی سواد داشت. با کشف استعداد او توسط محمد رایگان (گوینده رادیو) به بی‌سیم ارتش در قلعه فلک‌الافلاک رفت و پس از مدتی توسط حمید ایزدپناه به رادیو تهران معرفی شد. حاصل این آشنایی دو ترانه «گندم‌خر» و «کوش‌طلا» بود.

او در طول زندگی هنری خود با نوازندگانی چون مجتبی میرزاده و فرج علیپور همکاری داشت. به تشویق عبدالله غیابی (فیلمساز لرستانی) بر اساس موسیقی متن فیلم «میراث» پس از اکران ترانه‌های لری را با سازهای غربی اجرا کرد و در همان اثر ترانه «دایه دایه» مهم‌ترین اثر خود را به یادگار گذاشت.

رضا سقایی و پایان روزهای خوانندگی

رضا سقایی که همیشه خدمت به مردم را افتخار خود می‌دانست و هنوز هم مردم دیار لرستان در لحظات غمگین زندگی‌شان ترانه «موتورچی» را زمزمه می‌کنند، یک روز ورق زندگی‌اش تغییر کرد. در سال ۱۳۶۶ وقتی ایران درگیر جنگ تحمیلی بود، بر اثر بمباران شهر ازنا تارهای صوتی این هنرمند آسیب دید و این پایان خوانندگی رضا سقایی بود.

تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ کاست‌هایی البته بدون عنوان به صورت غیررسمی از طرف شرکت‌های مختلف از جمله شرکت سی‌.بی‌.اس به‌ صورت سیستم دالبی حرفه‌ای از سقایی پخش شد اما پس از انقلاب اسلامی به اهتمام اهالی موسیقی لرستان سه آلبوم «قدم‌خیر»، «تفنگ» و «موتورچی» از این هنرمند منتشر شد.

در سال ۱۳۹۵ نیز هفت ترانه از ترانه‌های تمرینی و بدون ساز رضا سقایی که در محافل خصوصی خوانده بود توسط جمعی از نوازندگان شهرستان خرم‌آباد در قالب آلبومی با عنوان «دنگ دیر» به علاقه‌مندان عرضه شد؛ البته آثار منتشرنشده بسیاری از او به یادگار مانده‌ است.

چرا «دایه دایه» ماندگار شد؟

«دایه دایه» تلفیقی از دو مضمون عاشقانه و حماسی است و همین موضوع شور و شکوه خاصی به این ترانه بخشیده است. گفته می‌شود، این شیوه‌ی نظامی‌خوانی که بیشتر در منظومه‌ خسرو شیرین یا گفت‌وگوی خسرو با فرهاد خوانده ‌می‌شود، در میان لرهای بختیاری نیز بسیار معمول است؛ در ترانه «دایه دایه» نام اشخاص و مکان‌ها همه دارای چنین مضمون‌هایی هستند.

اجرای جدید «دایه دایه» با آغاز قیام مردم ایران در سال‌های ۵۶ و ۵۷ رنگ و بوی سیاسی گرفت. نفوذ این اثر به قدری بود که انقلابیون سال ۱۳۵۷ ابیاتی را به اشعار تصنیف «دایه دایه» اضافه کردند. این بار هوشنگ تره‌گل این ترانه را با فضای انقلاب اسلامی هم‌سان ساخت و شور انقلابی را هم به آن افزود؛ از جمله ابیاتی که به سروده‌ دایه دایه اضافه شد، این بود: «کر سول اسبی بکش خینم حرومت/ بمنونه تا قیامت این ننگ و نومت/ خین مه چی خین ناصر که غلیظه همایون سی دالکه‌اش خیلی عزیزه... برگردان فارسی: پسر رضاخان مرا بکش/ خونم بر تو حرام باد و تا قیامت و پایان جهان این ننگ بردامنت می‌ماند/ خون من هم‌چون خون ناصر پررنگ نیست و همایون برای مادرش خیلی عزیر بود...» منظور شاعر ناصر شفافی و همایون کتیرایی است که از مبارزان لرستانی است که در راه مبارزه با رژیم شاه کشته شدند.

امروز «دایه دایه» به عنوان یکی از ۱۰۰ تصنیف برتر ایرانی شناخته می شود.

قطعه «دایه دایه وقت جنگه» را در ادامه می شنوید.