فرهیختگان/ عاطفه جعفری| اینکه موسیقی و ترانه‌ محسن چاوشی محبوبیت ویژه‌ای یافته است، بخشی به توانمندی او در به‌کارگیری ظرافت‌های هنر موسیقی بازمی‌گردد اما درست‌ترش این است که بگوییم او در فهم عواطف جامعه پیرامون خود شناخت دقیقی دارد و به‌خاطر همین است که می‌توان او را در زمره زیرک‌ترین خوانندگان عرصه موسیقی پاپ ایران قرار داد. روز گذشته نماهنگی با صدای محسن چاوشی به نام «آوازِ خون» در کانال رسمی این خواننده منتشر شد. کنار این نماهنگ، یک جمله ساده نوشته بود و بس: «نذر محرم است و ادای دین شخصی من و دوستان همدل به اهل کربلا.» برای آنهایی که چاوشی و مرامنامه‌اش را می‌شناسند، تولید و انتشار این نماهنگ عجیب نیست و در سنوات گذشته هم آثار ماندگاری در مدح امامان شیعه تولید کرده که اتفاقا با اقبال فراوانی همراه شدند و در اعیاد و مناسبت‌های مختلف بازپخش می‌شوند. اما نکته ویژه‌ای که انتشار «آواز خون» به نسبت دیگر آثار چاوشی دارد به اتفاقاتی برمی‌گردد که این روزها در فضای مجازی شاهدش هستیم. اگر نمی‌دانید بدانید که این روزها کاربرانی در فضای مجازی زیست می‌کنند که به تاسی از جریان‌های سیاسی خارج‌نشین، پرچم‌دار توهین به اعتقادات مردم ایران شده‌اند. جماعتی که با لحن توهین‌آمیزی نسبت به مردم ایران و با سوءاستفاده از بسترهای اعتراضی جامعه ایران، همین اعتراض را بهانه توهین به مقدسات جامعه قرار داده‌اند و اتفاقا زیر پست آخر صفحه اجتماعی محسن چاوشی هم رفتند و شروع به فحاشی علیه او کردند که چرا «آواز خون» را منتشر کردی؟ حالا در چنین موقعیتی و برای چاوشی که مبدا انتشار عمده آثارش، فضای مجازی است، انتشار تک‌آهنگ «آواز خون» نه‌تنها اعلام برائت از جماعت بی‌ریشه است، بلکه اعلان رسمی این است که می‌توان نسبت به مسائل داخلی اعتراض داشت اما به اصول و چهارچوب اعتقادی ایران شیعه پایبند ماند. مردمی هم که این اتفاقات را از دور رصد می‌کنند بر این واقفند که حساب هنرمندی که نقطه عزیمتش در اعتراض به وضع موجود، از جایگاه اعتقادی است با دیگرانی سواست که فقط به دنبال رادیکال‌کردن فضای اعتراضی هستند تا با بهره‌کشی‌ از این فضا، نفع شخصی را برداشت کنند. با این حال اثر جدید محسن چاوشی در کمتر از یک ساعت از انتشار، بازخوردهای مثبتی داشته و به نظر می‌رسد ادای نذر این خواننده پاپ برای محرم امسال، به گوش مخاطبانش رسیده است. 
نماهنگ «آواز خون» واجد عناصری از یک نمایش آیینی است. انتخاب کلمات برای شعر و حتی سرعت اجرای ضرب‌های این قطعه‌، منطبق بر فضای موسیقی عاشورایی است. همه اینها در کنار صدای چاوشی کمک کرده این نماهنگ، احساساتی را بازسازی ‌کند که مستمع حماسه عاشورا، هنگام شنیدن به دست می‌آورد؛ اینکه با شنیدن یک روایت عاشورایی، خودش را در ظهر گرم سال 61 هجری و صحرای تف‌دیده کربلا ببیند. شعر این کار را امید روزبه سروده است و این بخش از سروده بین طرفداران چاوشی بیشتر مورد توجه قرار گرفت: «عیبی نداره، بذار بگن که آوازه‌خون بود و واسه تو روضه‌خون شد» که این خودش هم می‌تواند کنایه‌ای آشکار باشد به دو جماعتی که یکی به نام دین و دیگری به نام هنر، نمی‌تواند ارتباط فرمی و مفهومی بین هنر و آیین‌های مذهبی را فهم کند. 
نواهای عاشورایی گنجینه‌های درخشانی برای به کاربستن در موسیقی هستند و این کار هم با برداشتی از یک نوحه قدیمی ساخته شده است. به‌طور دقیق نگفتند که این نوحه قدیمی کدام است اما به نظر می‌رسد که از نواهای عاشورایی خطه جنوب باشد. البته بنا به قصه‌ای که در شعر و موسیقی این کار طراحی شده رفت و برگشت‌هایی به فرم‌های سوگواری عاشورایی دارد و مثلا در میانه این کار، دودمه مشهور «سقای حسین(س) سید و سالار نیامد، علمدار نیامد» گنجانده شده است. 

نگاهی به آثار محسن چاوشی در رثای اهل‌بیت 

تعریفی برای هنر وجود دارد که اگر یک اثر هنری، حالا در قالب‌های مختلف مخاطب را جذب کند و به دل او بنشیند، حتما هنرمند در خلق اثر تمام تلاشش را کرده است. البته این به‌دل‌نشستن مفهومی فراتر از لذت در درون خودش دارد، به این معناست که برای خلق این اثر که در اینجا منظور ما شعر است شاعر در زمان سرودن شعر با اعتقاد این شعر را سروده باشد. شعر کار جدید محسن چاوشی را امید روزبه سروده است. سرایش شعر این کار هم مانند سایر آثاری که مختص صدای چاوشی سروده شده مبتنی‌بر اصولی است تا بتواند تبدیل به یک اثر حماسی شود. بهره‌گیری از عناصر و آهنگ‌های نواهای عاشورایی کمک کرده تا این کار به ذائقه شنیداری مخاطب نزدیک شود. 
«رخت عزامو پیرهن سیامو از باغچه بیرون می‌کشم دلتنگیامو
از غربت تو با من بخونه حرفی به سینه می‌زنه زنگ صدامو
دل بود خون شد جونم فدای مشکی که مثل لاله‌های واژگون شد
عیبی نداره بذار بگن که آوازه ‌خون بود و واسه تو روضه‌ خون شد
داغ جوونو داغ خزونو گریه کنم کوچه‌به‌کوچه آسمونو
بازم قراره هر شب دوباره پیدا کنم با پرچم تو خونمونو
این غم زیاده این غم زیاده که اشک می‌ریزم واسه تو بی‌اراده
پیر و جوون اشک خرد و کلون اشک مثل یه ایلی که جوون از دست داده
با تو چه کردن‌ ای غرق خون تن لعنت به هر کس که تورو رنجوند لعنت
شرح غم تو شرح یه بغضه بغضی که با من هست تا روز قیامت
این غم زیاده این غم زیاده که اشک می‌ریزم واسه تو بی‌اراده

پیر و جوون اشک خرد و کلون اشک مثل یه ایلی که جوون از دست داده» 

   شد موسم جدایی 
قطعه «غریب مادر» یکی از آثار محسن چاوشی در رثای حضرت سیدالشهدا (ع) و واقعه جانسوز دشت کربلاست که سال ۱۳۸۳ با ترانه‌ای از مریم حیدر زاده منتشر شد. 
این قطعه یکی از آثار پرطرفدار آلبوم «نفرین» به‌عنوان یکی از آلبوم‌هایی که محسن چاوشی را به مخاطبانش آشنا کرد، لقب گرفت. 

   راه و نشونم بده 
ترانه «راه کربلا» یکی از اولین آثار غیررسمی محسن چاوشی بود که در سال ۱۳۸۴ توسط امیر ارجینی از ترانه‌سرایان و شاعرانی که طی سال‌های اولیه فعالیت چاوشی با او همکاری مستمری داشت در اختیار این خواننده قرار گرفت. 
این اثر نیز یکی از کارهای اولیه چاوشی در حوزه تولید آثار مذهبی بود که توانست به‌عنوان یکی از مولفه‌های جدید ساخت تولید آثار موسیقایی این حوزه تبدیل شود. 

   هوایی شده بره پابوس امام‌رضا(ع)
یکی از مهم‌ترین آثاری که محسن چاوشی در حوزه تولید کارهای مرتبط با امامان و معصومین (ع) منتشر کرد و از زمان انتشار آن تاکنون به‌شدت مورد رضایت مردم قرار گرفت ترانه «امام رضا» بود که بین مردم با نام «کلاغ روسیاه» نیز مشهور شد. 
این قطعه که امیر ارجینی به‌عنوان ترانه‌سرا در آن حضور داشته در قالب آلبوم «خودکشی ممنوع» به‌عنوان یکی از مجموعه‌های غیررسمی محسن چاوشی منتشر شد، اما می‌توان گفت یکی از بهترین و حتی شاید محبوب‌ترین قطعات این آلبوم لقب گرفت که به دلیل نگاه نو و خودمانی ترانه‌سرا در تجلیل از مقام والای امام رضا(ع)، ملودی و خوانندگی خاص چاوشی حتی تا به امروز نیز به‌عنوان یکی از بهترین کارهای تولیدشده با موضوع امام هشتم شیعیان معرفی شده است. 

   کاشکی بازم تو حرم با کفترات بپرم
«کاشکی» عنوان یکی دیگر از آهنگ‌هایی است که آذر ماه سال ۸۸ با ترانه‌سرایی امیر ارجینی در قالب آلبوم «هشت» پیش‌روی مخاطبان قرار گرفت. آلبوم هشت یکی از مجموعه‌های مناسبتی موسیقی است که در آن علاوه‌بر محسن چاوشی خوانندگان مطرح دیگری چون علی اصحابی، بابک جهانبخش، حمید حامی، امین رستمی، علیرضا شهاب، رضا صادقی و رضا یزدانی در تجلیل از مقام والای امام رضا(ع) قطعاتی را خوانده بودند. 
در قطعه کاشکی محسن چاوشی به‌عنوان آهنگساز و خواننده و شهاب اکبری به‌عنوان تنظیم‌کننده حضور داشتند. 

   بی‌سروسامان توام یا حسین
دو آهنگ «ظهر عطش» با ترانه محمدرضا آقاسی و «غدیر خون» با ترانه امیر ارجینی به خوانندگی محسن چاوشی هم جزء آثاری هستند که سال ۱۳۸۸ در قالب آلبوم «سلام آقا» پیش‌روی مخاطبان قرار گرفت. 
سلام آقا آلبومی عاشورایی است که برخی از نشانه‌های موسیقی عزاداری مثل صدای دسته‌های سینه‌زنی و سازهای کوبه‌ای را در آن می‌شنویم. در این آلبوم غیر از محسن چاوشی هنرمندان دیگری چون محمد علیزاده، مهدی یغمایی و رضا صادقی به‌عنوان خواننده حضور داشتند.  محمود کریمی، مداح اهل‌بیت درمورد اثر ظهر عطش محسن چاوشی که شعر آن سروده مرحوم آقاسی است، می‌گوید: «من اثر ظهر عطش محسن چاوشی را 6بار شنیدم و هر 6بار گریه‌ام گرفت. بعدها که با خود آقای چاوشی هم صحبت کردم، متوجه شدم که خود ایشان هم یک ماه بعد از خواندن ظهر عطش حال و هوای بسیار غریبی داشته است.» قطعه دیگر این آلبوم با صدای محسن چاوشی غدیر خون نام دارد که به وقایع پس از ظهر عاشورا و به شام غریبان اشاره دارد. ترانه این اثر مذهبی را هم مانند راه کربلا، امیر ارجینی، ترانه‌سرا اکثر آثار مذهبی چاوشی سروده است. 

   دلت می‌لرزه چون هر لحظه باید، به یاد غربت زهرا بیفتی 
محسن چاوشی سال ۱۳۹۳ بود که در ادامه همکاری خود با موسسه «دلصدا» از مجموعه‌های تهیه و تولید آثار موسیقایی مناسبتی تک‌آهنگ و نماهنگ «تنهاترین» را منتشر کرد. در این قطعه که مضمون آن واگویه‌ای عاشقانه در رثای شهادت حضرت علی (ع) است، حسین صفا یارو دوست صمیمی محسن چاوشی در این سال‌ها به‌عنوان ترانه‌سرا حضور داشت. 
پس از انتشار قطعه تنهاترین بود که نماهنگی نیز به کارگردانی مهران علوی در دسترس مخاطبان قرار گرفت. 

   حس می‌کنم از دور از نزدیک، عطر حرم عطر شهیدارو 
چاوشی در ادامه همکاری خود با دیگر نهادهای خصوصی و غیرخصوصی بود که آبان ماه ۱۳۹۵ به مناسبت فرا رسیدن اربعین حسینی تک‌آهنگ «دل خون» را با حمایت مرکز موسیقی انقلاب اسلامی (مأوا) منتشر کرد. در این قطعه حسین صفا ترانه‌سرا و شهاب اکبری تنظیم‌کننده گروه اجرایی را همراهی می‌کردند. 
این قطعه موسیقایی همزمان با اربعین حسینی از شبکه‌های مختلف رادیو و تلویزیون پخش شد. 

   کشان‌کشان تو مرا کی بکشانی به نور 
محسن چاوشی مردادماه سال ۹۹ بود که تک‌آهنگ «علی» را منتشر کرد. این تک‌آهنگ از جمله آثار شاخص محسن چاوشی در حوزه‌های مناسبتی است که به مناسبت عید سعید غدیر خم منتشر شد و به دلیل حال‌و‌هوای باطراوتی که داشت با استقبال مخاطبان قرار گرفت. 
ترانه‌سرا و آهنگساز قطعه علی محسن چاوشی است و امیر جمال‌فر تنظیم و میکس و مستر آن را به عهده داشته است. این اثر در استودیوی شخصی محسن چاوشی ضبط شده است.
 
   خوی علی خوی او روی علی روی او 
همزمان با نیمه شعبان سال جاری بود که محسن چاوشی در ادامه فعالیت‌های خود در حوزه آثار آیینی و مذهبی تک‌آهنگ «او» را منتشر کرد. 
در این اثر موسیقایی که در وصف حضرت مهدی (عج) تولید شده محسن چاوشی خودش به‌عنوان ترانه‌سرا، آهنگساز و تنظیم‌کننده حضور داشت. 

   من جلد تو هستم بر بام تو هستم
یکی دیگر از ترانه‌های مناسبتی که محسن چاوشی در مناسبت‌های مذهبی تولید کرده، مربوط به موسیقی تیتراژ برنامه تلویزیونی ویژه ماه مبارک رمضان شبکه سه سیما به نام «مثل ماه» با اجرای رسالت بوذری بود. 
در این قطعه که در ایام ماه مبارک رمضان سال جاری با عنوان «طاق ثریا» پیش‌روی مخاطبان قرار گرفت محسن چاوشی به‌عنوان خواننده، ترانه سرا، آهنگساز و تنظیم‌کننده حضور داشت. 

   شدت میدان رسید سرخ شهیدان رسید 
یکی از کارهای جنجال‌برانگیزی که گفته می‌شود به مناسبت عید سعید فطر پیش‌روی مخاطبان قرار گرفته تک‌آهنگ «شدت میدان» بود. اثری که محسن چاوشی به‌عنوان ترانه‌سرا، آهنگساز، تنظیم‌کننده و خواننده حضور داشت. 
اتفاقا همین مواضع یکسونگرانه محسن چاوشی در آثارش بود که بالاخره صدای برخی از هوادارانش را بلند کرد. اما بازهم حاصل کار آقای خاص موسیقی ایران، طرفدارانی داشت. 

   تقدیم کنم جان و سرم را
محسن چاوشی در محرم سالی که مردم کشورمان به دلیل شیوع ویروس کرونا عزاداری متفاوتی را تجربه کردند دست به انتشار دو قطعه با نام‌های «حسین (ع)» و «عباس (ع)» زد. 
در قطعه‌های حسین و عباس محسن چاوشی ترانه‌سرا، آهنگساز، خواننده، تنظیم‌کننده و میکس و مستر و امیرحسین کیان‌پور نوازنده دودوک گروه اجرایی را تشکیل می‌دهند. چهارچوبی که باز هم به دلیل حضور محسن چاوشی در این سمت‌ها از تیغ نقد تعدادی از دوستانش نیز در امان نمانده و برخی از دوستان آهنگساز و تنظیم‌کننده‌اش در گوشه و کنار انتقاداتی را به وی روا داشتند که چرا در همه حوزه‌های تولید حضور پیدا کرده است.