تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.

همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا بار دیگر با نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم.

در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.

در بیست و ششمین قسمت از سلسله گزارش‌های «روایت مهر از نواهای عاشورایی» که همچون دوره‌های گذشته طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، به سراغ موسیقی متن یک فیلم مستند داستانی به نام «کربلا جغرافیای یک تاریخ» با آهنگسازی مجید انتظامی رفتیم که در اوایل دهه نود به کارگردانی داریوش یاری و تهیه کنندگی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تولید شد و توانست تبدیل به یکی از مهم‌ترین و پرمخاطب‌ترین مستندهای داستانی پیرامون واقعه کربلا طی سال‌های اخیر لقب بگیرد.

در توضیح این مستند آمده است: «مستند «کربلا جغرافیای یک تاریخ» از ابتدا تا انتها حرفش همان است که عنوانش. این مستند با شروع واقعه تاریخی خروج امام حسین (ع) از مکه به مدینه و سپس کربلا نه فقط یک واقعه که به شکلی موازی با آن یک فرهنگ، شور و شعور را هم روایت می‌کند. داریوش یاری کارگردان این فیلم مستند تلاش کرد تا در این مستند دو گروه را با هم پیوند زند، دسته اول عاشقان حسین که هر ساله در محرم و صفر در زیر بیرقش حرکت می‌کنند و در اقصی نقاط ایران و کشورهای اسلامی به آیین عزاداری او مشغول می‌شوند اما ممکن است کمتر از چگونگی رخ دادن این واقعه و مسایل تاریخی آن باخبر باشند و دسته دیگر آنها که تاریخ واقعه را بارها ورق زده‌اند اما کمتر با این حرکت آیینی مردمی همراه می‌شوند.»

کارگردان این مستند بهمن ماه سال ۱۳۹۳ بود که در گفتگو با پیرامون محتوای این مستند داستانی که در آن شهاب حسینی نیز به عنوان راوی حضور دارد، توضیح داد: «- پیوند اولیه من با این موضوع شاید به یک سالگی بازگردد که لباس سقا را بر من پوشاندند و در وسط دسته عزاداری حسینی گذاشتند، این موضوع با من در این سال‌ها زندگی کرده است. درواقع ساخت این فیلم به جنس زندگی خود من تعلق دارد، که در آن بزرگ شدم و خودم بعد از سن بلوغ مثل شخصیت یکی از فیلم‌هایم با نام «دخیل» آن را انتخاب کردم. […] این فیلم مستند داستانی نیست که اگر بود من باید لحظات تاریخ را همان گونه تعریف می‌کردم که در تاریخ آمده است اما من طبق مستندات واقعه اصلی را شرح دادم و به طور مثال نشان دادم که امام را زمانی به شهادت رساندند که تنها بود و اما نحوه این شهادت را خودم روایت کردم چراکه به نظرم اصل واقعه اهمیت دارد و نه جزییات بعدی و من می‌خواستم به گونه‌ای این مساله را نشان دهم که امام حسین (ع) به عنوان قهرمان ذهنی مخاطب از میان نرود. مثلاً من نمی‌خواستم امام حسین (ع) را همانند آنچه که در تعزیه‌های عربی وجود دارد نشان دهم.

یاری در بخش دیگری از گفتگوی خود بود که درباره دیگر جزییات این مستند بیان کرد: در این فیلم تماشاگر برای یک بار با اینکه «چرا باید واقعه عاشورا اتفاق می‌افتاد» رو به رو می‌شود و اینکه در کمتر از ۵۰ سال بعد از پیامبر چه اتفاقاتی برای اسلام رخ می‌دهد که عمر بن سعد فرزند کسی که اولین تیر را برای اسلام پرتاب می‌کند در برابر نوه پیامبر می‌ایستد. اگر مخاطب بفهمد که چه بلایی بر سر اسلام آمده است می‌تواند درک کند که چرا امام حسین (ع) قیام می‌کند او قیام را برای نجات دین خود آغاز می‌کند و حرکتش با خروج از مکه شروع می‌شود. اینها مسایلی است که در این فیلم مطرح می‌شود و جنبه‌هایی تاریخی دارد. از جمله موارد دیگری که این فیلم به آنها اشاره می‌کند اولین‌هایی است که در طول تاریخ در پی این واقعه رخ داده است. مواردی که امروز می‌تواند برای زائر کربلا هم جالب باشد. مثلاً اینکه اولین زائر کربلا چه کسی است یا اولین کسی که برای امام حسین (ع) نذر داد چه کسی بود.

اما یکی از عواملی که بر جذابیت این مستند اضافه کرد و توانست فضای هنری اثر را در قالبی موثر به فضای محتوایی و اعتقادی آن پیوند دهند، موسیقی متن اثر به آهنگسازی مجید انتظامی به عنوان یکی از مهم‌ترین و مولف ترین آهنگسازان سینمای ایران بود، که توانست حال و هوای متفاوتی را به این فضای متفاوت ارائه دهد.

مرکز موسیقی حوزه هنری ناشر این اثر در بروشور این آلبوم نوشته است: کربلا جغرافیای یک تاریخ است. تاریخی که آیینه رستاخیز آزادگی و حق طلبی در برابر ستمگران است. آیینه‌ای که چهره نمایی برای دادخواهان و ظلم ستیزان است. آیینه‌ای که نور حق و حقیقت را به جهان می‌تاباند تا عالم را ظلمت بیداد فرانگیرد و در این راه چه حنجره‌های که برای حق گویی و استکبارستیزی سرخ نشده‌اند تا ندای حق طلبی هیچ گاه خاموش نشود.

پس از طلوع درخشان انقلاب شکوهمند اسلامی ایران هنر عاشورایی در سایه تلاش مجدانه و بی دریغ هنرمندان دلباخته فرهنگ عاشورا و رهروان حقیقی آزادی و با همراهی نهادهای همچون حوزه هنری انقلاب اسلامی بیش از پیش جلوه‌گر شد و تلالویی عالم تاب یافت.

مرکز موسیقی حوزه‌ی هنری برای ارج نهادن به هنر شریف عاشورایی و همراهی و گام زدن در این مسیر خطیر، با در نظر داشتن نیازهای امروز و تلاش برای معرفی هرچه بهتر آثار فاخر هنری به مخاطب، بر آن بوده است تا هر سال اثری متعالی با محوریت عاشورا منتشر کند. از این رو، پس از تولید فیلم ارجمند «کربلا، جغرافیای یک تاریخ»، به همت معاونت سینمایی حوزه هنری، مرکز موسیقی این فرصت را غنیمت دانست تا موسیقی ارزشمند آن را در قالب لوح فشرده پیشکش علاقه مندان کند. باشد که این اثر هنری پاسخی به علاقه و تقاضای مشتاقان فرهنگ عاشورایی و موسیقی ایرانی باشد.»

علی تفرشی و مریم ابراهیمی اواگران، شهرام رکوعی، علی تفرشی و مهرداد ناصحی، جمیله پولادی‌ها، ویدا محمودی و الهام نورانی هم آوایان، علی رحیمیان، ارسلان کامکار، نیما زاهدی، میلاد عالمی و علی جعفری پویان (نوازندگان ویولن)، مازیار ظهیرالدینی و پویا خوش آهنگ (نوازندگان ویلون آلتو)، کریم قربانی و مهرداد عالمی (نوازندگان ویلونسل)، پورنگ پورشیرازی (کنترباس)، پاشا هنجنی (نی)، پریچهر خواجه (قانون)، شهرام غلامی (عود)، ناصر رحیمی (فلوت)، فرزاد بیژنی و میلاد عباسی (نوازندگان هورن)، حسین شریفی (ترومبون)، هومن نامداری (کلارینت) و کورش بزرگ پور (سازهای کوبه ای) گروه اجرایی این آلبوم را تشکیل می‌دادند.

به هر ترتیب آنچه از موسیقی مستند داستانی «کربلا جغرافیای یک تاریخ» پیش روی مخاطبان قرار گرفته، توجه به مولفه‌های تولید آثار موسیقایی است که در حوزه نواها و آوای مرتبط با واقعه عاشورا می‌تواند دربرگیرنده ابعاد مهمی باشد. شرایطی که به واسطه حضور هنرمند ممتازی چون مجید انتظامی می‌تواند در زمره آثار ماندگار این حوزه قرار گیرد.