هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

محسن پاک‌آیین سفیر پیشین ایران در جمهوری‌آذربایجان در گفت‌وگو با هم‌میهن:

محسن پاک‌آئین سفیر اسبق ایران در آذربایجان معتقد است که درگیری نظامی بین ایران و آذربایجان ایجاد نخواهد شد اما سردی روابط تا زمانیکه میز مذاکره فعال شود ادامه خواهد یافت. پاک‌آئین، نقش‌آفرینی مخرب اسرائیل در روابط تهران و باکو را یکی از عوامل اثرگذار بر تنش‌ها میان دو کشور می‌داند. او معتقد است که آذربایجان باید به دیپلماسی بازگردد و مواضعش را از مسیر رسانه علنی نکند.

طی روزهای اخیر شاهد افزایش روزافزون سطح تنش در روابط ایران و جمهوری‌آذربایجان هستیم که از زمان حادثه رخ‌داده در سفارت این کشور در تهران به اوج خود رسیده است. این تنش اما پیش‌زمینه‌هایی دارد؛ چه مؤلفه‌هایی باعث حساسیت بالای روابط دو کشور از زمان تشکیل این جمهوری شده است؟
سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران تقویت روابط با کشورهای همسایه است و در این مسیر چنانچه اختلافاتی بین ایران و کشوری دیگر در همسایگی وجود داشته باشد، سعی می‌کند صبورانه و از مسیر دیپلماتیک، مذاکره و حسن‌نیت موضوع را دنبال کند و از مسیرهای دیپلماتیک این اختلافات را کاهش داده و به حداقل برساند. رویکرد امروز ایران در برابر عربستان و امارات در واقع شاهدی برای اراده ایران برای تقویت روابط با همسایگان و حل اختلافات است. لذا سیاست ما این است که مسیر دیپلماسی را بر مسیرهای دیگر برای حل اختلافات ارجح بدانیم. این در حالی است که در طرف مقابل یعنی جمهوری‌آذربایجان در مواضع اخیر خودش و در طول یک‌سال گذشته به‌تدریج از رویه دیپلماتیک و حل‌وفصل برخی اختلافات از مسیر مذاکره فاصله گرفته و سعی می‌کند از طریق رسانه و اعمال فشارهای رسانه‌ای، برخی از اهداف خودش را تأمین کند. در باکو رسانه‌ها کاملاً تحت کنترل هستند و به‌دستور مقامات رسمی مطلب منتشر می‌کنند، لذا وقتی که یک رسانه‌ای، مطلبی را می‌نویسد باید گفت که این نظر دولت آذربایجان است و این رویکردهای رسانه‌ای تند علیه ایران در مواضع مختلف خودبه‌خود باعث شده نوعی سردی در روابط حاکم شود.

 مناقشه ارمنستان و آذربایجان چه تأثیری بر ایران و روابط تهران و باکو دارد؛ سیاست ایران در قبال این مناقشه تا چه میزان بر شرایط کنونی این روابط تأثیر گذاشته است؟
جمهوری اسلامی ایران از بدو آغاز درگیری‌های باکو و ایروان از ۲۰ سال قبل، همواره از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان دفاع کرده و در مواقع مختلف خواهان رفع اشغال از اراضی این کشور توسط ارمنستان بوده که در بیان مقام معظم رهبری هم ذکر شده که تمام سرزمین‌های آذربایجان باید آزاد شده و به این کشور برگردد. این رویکرد مثبت ایران متأسفانه در آن طرف به نوع دیگری مورد ارزیابی قرار گرفت و سیاست جمهوری‌آذربایجان این است که ایران‌دوستی را در این کشور تبدیل به ایران‌هراسی کند و تهران را دوست ارمنستان نشان دهد و با احساسات مردم این کشور علیه ارمنستان که یک دشمن قلمداد می‌شود، سعی دارد ایران‌دوستی را که یکی از خصوصیات مردم این کشور است را از بین ببرد. سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران، سیاست‌های اصولی است و ما معتقدیم که تمامیت ارضی کشورهای همسایه ما در مناقشاتی که با یکدیگر دارند باید به‌صورت کامل حفظ شود و مرزهای جغرافیایی و بین‌المللی تغییری نکند چراکه تغییر مرزهای جغرافیایی مناقشات جدیدی را ایجاد می‌کند. این موضع ما یک موضع اصولی است اما مقامات و رسانه‌های جمهوری‌آذربایجان سعی می‌کنند این را به‌نوعی جانب‌داری از ارمنستان تعبیر کنند، در صورتی که ما به دنبال اجرای اصول اعتقادی خودمان هستیم تا جانب‌داری از این کشور یا آن کشور چراکه ما با هر دو کشور ارمنستان و آذربایجان رابطه داریم و به‌طور طبیعی این رابطه علیه هیچ کشوری نیست، هر دو همسایه ما هستند و در چارچوب سیاست همسایگی با این کشورها رابطه داریم.

 اسرائیل و رابطه این کشور‌ با جمهوری‌آذربایجان چه تأثیری بر روابط تهران و باکو دارد و چرا ایران، روابط آذربایجان و اسرائیل را یک تهدید می‌داند؟
نقش اسرائیل در تخریب روابط ایران و جمهوری‌آذربایجان بسیار واضح است و یکی از اهداف تل‌آویو از حضور در کشورهای پیرامونی ایران، تخریب روابط آن کشورها با تهران است و به باکو محدود نیست. در جمهوری‌آذربایجان با توجه به نوع رویکرد این کشور نسبت به ایران فعالیت‌های رژیم صهیونیستی بیشتر و فضا برای تخریب روابط تهران و باکو از سوی اسرائیل مناسب ارزیابی شده است. ما معتقدیم اسرائیل دوست کشورهای مسلمان نیست و از کشورهای مسلمان استفاده ابزاری می‌کند تا به اهداف خودش برسد. در شرایط فعلی نیز وضعیت این رژیم کاملاً بی‌ثبات و نا‌بسامان است و خود تحلیلگران اسرائیلی پا را فراتر گذاشته و بحث سقوط و فروپاشی این رژیم را مطرح می‌کنند. اسرائیل کاملاً در غرب آسیا و جامعه جهانی منزوی شده و به‌عنوان یک رژیم بدنام شناخته می‌شود. لذا در این مقطع جمهوری آذربایجان سفارت خود را بازگشایی می‌کند و وزیر امور خارجه‌اش با فردی مثل نتانیاهو که امروز منفور خود صهیونیست‌هاست، دیدار می‌کند که حتی کشورهای متحد رژیم صهیونیستی نیز این حرکت جمهوری‌آذربایجان را در این مقطع نپسندیدند که همه اینها در واقع از ضعف دیپلماسی در وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان حکایت دارد. ما معتقدیم که آذربایجان باید پاسخ محکمی به وزیر امور خارجه رژیم صهیونیستی وقتی که از این کشور دعوت می‌کند محوری علیه ایران تشکیل شود، بدهد که متأسفانه چنین پاسخی را از این کشور ندیدیم و ما از یک کشور همسایه انتظار نداریم که این رویه را داشته باشد. جمهوری‌آذربایجان باید به مسیر مذاکره و دیپلماسی بازگردد و سعی نکند از مسیر رسانه حرف‌های خودش را به ایران بزند و از مسیر رسانه اعمال فشار کند. در بعضی مواقع میان کشورها اختلاف پیش می‌آید و این وظیفه وزارت امور خارجه این کشورهاست که از مسیر دیپلماسی این اختلافات را مرتفع کنند.

آنچه ماه ژانویه در سفارت جمهوری‌آذربایجان در ایران رخ داد به چه دلیل واکنش باکو در این سطح را برانگیخت؟ آیا شبهات موجود در این پرونده همچنان بی‌پاسخ مانده است؟
این اقدام جمهوری‌آذربایجان که سفارت خودش را پس از حادثه رخ‌داده به تعلیق درآورد را اقدامی در تضاد با دیپلماسی می‌دانم چراکه وقتی اختلافاتی میان کشورها رخ می‌دهد، در وهله نخست این سفارت‌خانه‌ها هستند که باید تلاش کنند تا این اختلافات را حل‌وفصل کنند و وقتی این کشور سفارت خودش را به حالت تعلیق درمی‌آورد، به این معناست که باب دیپلماسی را می‌بندد و البته به این معنا است که خود این کشور نیز نمی‌خواهد در رابطه با اشتباهات نمایندگی پاسخگو باشد؛ مشخصاً اینکه چرا همسر فرد ضارب که ما البته اقدام او را به شدت محکوم کردیم، باید به‌صورت غیرقانونی از ایران خارج شود که این مسئله باعث بروز حادثه شود؟ جمهوری آذربایجان برای فرار از پاسخگویی، فعالیت سفارت خودش را تعلیق کرد و بعد اعلام کرد که حادثه تهران یک اقدام تروریستی بوده است. جمهوری‌آذربایجان باید از تداوم این رویه‌ها دست بردارد و نسخه‌هایی که به او از سمت اسرائیل و کشورهای دیگر علیه ایران دیکته می‌شود، تبعیت نکند. ایران کشوری است که در مقاطع مختلف روابط بسیار خوبی با آذربایجان داشته و ما می‌توانیم این روابط را دوباره احیا کنیم، منوط بر اینکه بتوانیم بنشینیم و با یکدیگر مذاکره کنیم و اختلافات را یکی، یکی مطرح و رفع کنیم.

 ایجاد یک درگیری نظامی هرچند محدود میان دو کشور تا چه میزان محتمل است و در صورت وقوع چه تبعاتی خواهد داشت؟
من فکر نمی‌کنم که درگیری نظامی میان ایران و جمهوری‌آذربایجان ایجاد شود و در عین حال معتقدم این سردی روابط ادامه پیدا کند تا زمانی که میز مذاکره فعال شود و طرفین و به‌خصوص باکو که باید قدم اول را بردارد پیش‌قدم شوند تا بتوانند مشکلات را از مسیر گفت‌وگو حل کنند. ما سابقه این مذاکرات را داشته‌ایم و در زمانی که من در باکو بودم، مشابه این مسائل پس از ماجرای یورو ویژن پیش آمد که ما دوستانه با دوستان‌مان در جمهوری‌آذربایجان حدود یک‌سال مذاکره کردیم و مسائل را حل کردیم. باید بنشینیم گفت‌وگو کنیم و اگر این اختلافات حل نشود، نشانه این است که دیپلماسی کارآمد نبوده است.