تحلیل بازار/ مردم زابل دریافت حق‌آبه سیستان را آزمونی برای دولتمردان می دانند. حقابه ای که سالهاست پرداخت نشده و باعث مهاجرت بسیاری از مردمان این استان شده و بسیاری از روستاهای آن تخلیه شده است.

«سیستان فراموش شده» این یکی از ده ها شعار مردم سیستان و بلوچستان در روزهای گذشته بود. مردمانی که در اعتراض به عدم پرداخت حقابه هیرمند خواهان رسیدگی هر چه سریع تر به مشکلات موجود در تامین آب این استان که گفته می شود فقیر ترین استان کشور از نظر منابع آبی است.
سخنگوی وزارت امور خارجه به تازگی اعلام کرده که با طرف افغانستانی در خصوص حقابه هیرمند به توافقات ابتدایی رسیده‌ایم.
هرچند که تا حالا جزییات دقیقی توافقات صورت گرفته اعلام نشده اما ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه تاکید کرده که پیگیری‌ها در خصوص حقابه ایران از رود هیرمند مطابق قرارداد سال ۱۳۵۱ ادامه دارد و تمامی وزارتخانه‌های مرتبط با این موضوع با جدیت درحال پیگیری این مسئله هستند.
برای درک بزرگی این عدد باید بدانید که ۸۲۰ میلیون مترمکعب آبی که طبق توافق هیرمند افغانستان باید به ما بدهد، تقریباً چهار برابر حجم آب سد کرج است، وقتی که سد کاملاً پر باشد. یا مثلاً سد زاینده‌رود حدود ۱۱۰۰ میلیون مترمکعب حجم دارد.

هامون به کام مرگ کشیده شد
رود هیرمند به طول هزارو صد کیلومتر از کوه‌های هندوکش در کابل سرچشمه می‌گیرد و با گذر از ولایات نیمروز و هلمند، به تالاب هامون در سیستان می‌ریزد.
در سال ۱۳۵۱ در معاهده دلتا که بین دو طرف امضا شد، افغانستان متعهد شد که سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب به ایران تحویل دهد؛ اما پس از گذشت چند سال مورد بی‌توجهی دولتمردان پشتون قرار گرفت
تاریخچه اختلاف ناشی از این حقابه به جدایی هرات از ایران در سال ۱۲۳۵ هجری شمسی طی معاهده پاریس بازمی‌گردد. در سال ۱۳۵۱ در معاهده دلتا که بین دو طرف امضا شد، افغانستان متعهد شد که سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب به ایران تحویل دهد؛ اما پس از گذشت چند سال مورد بی‌توجهی دولتمردان پشتون قرار گرفت. اشرف غنی در اوایل فروردین ۱۴۰۰، با افتتاح آخرین مرحله از بند کمال‌خان، واقع در ایالت نیمروز و در ۷۰‌کیلومتری مرز ایران، از «سیاست آب در برابر نفت» سخن گفت. در رژیم فعلی طالبان نیز با توجه به الطاف جمهوری اسلامی ایران به این رژیم انتظار می‌رفت که مسئله حقابه هیرمند حل‌وفصل شود؛ اما طالبان نیز با پیروی از سیاست دولت‌های قبل در این زمینه، از رعایت این حقابه امتناع کرده است، البته مسئولان طالبان مدعی اند که آبی در سرچشمه هیرمند نیست، رصدهای ماهواره خیام نشان می‌دهد حکومت طالبان در افغانستان مسیر رودخانه هیرمند را منحرف کرده است تا آب به هامون نرسد و آب پشت سد کمال خان را به سمت شوره زار گودزره منحرف کرده است.
حالا تالاب بین المللی هامون خشک تر از هر زمانی است. تالابی که پنج شهرستان زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز در همسایگی آن هستند و کل استان حتی استان های همجوار از آن متاثر می‌شوند. این معضل سبب شده تا با تغییر اقلیم منطقه به گرم و خشک و خشن، زندگی برای مردم از لحاظ اقتصادی و سلامتی هر روز دشوارتر شود.
عدم پایبندی حکومت افغانستان برای تأمین حق‌آبه رودخانه هیرمند از سویی و از سوی دیگر مدیریت ناکارآمد آب و دیپلماسی ضعیف سبب شد تا این تالاب بین‌المللی به کام مرگ کشیده شود.

احتمال تعطیلی سفارت طالبان در ایران!
عدم پرداخت حقابه ایران توسط طالبان حالا صدای بهارستان نشین ها را هم درآورده است. حجت‌الاسلام مجتبی ذوالنوری عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در روزهای پایانی اردیبهشت اعلام کرد که گفت: کسی نمی‌تواند حقوق ایران از حقابه هیرمند را انکار کند و افغانستانی‌ها باید حقابه ایران را تأمین کنند. البته انتقادات به همین یک مورد ختم نشد و در ۲۳ خرداد امسال ۲۰۰ تن از نمایندگان طی بیانیه ای نسبت به تبعات عدم پرداخت حقابه ایران هشدار داده و اعلام کردند که اگر تا سه ماه دیگر آب به سیستان و بلوچستان نرسد باید منتظر فاجعه انسانی باشیم.
در این میان برخی از نمایندگان معتقدند چنانچه مذاکرات با طرف افغان به نتیجه نرسد ایران باید راه های دیگری را امتحان کند.
فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در مورد حقابه هیرمند، گفته که بحث حقابه در دستور کار یکی از کمیته های شورای عالی امنیت ملی قرار گرفته که راه‌های غیردیپلماسی را داشته باشیم مثلا سفارت طالبان در ایران را تعطیل کنیم و ارتباطات سیاسی، تجاری و اقتصادی مان که از مسیر چابهار از طرق مختلف است را کاهش دهیم.

سیستان هوایی برای نفس کشیدن ندارد!
البته کاهش بارندگی ها و افت سطح ذخایر آب های سطحی و زیر زمینی تنها مشکلات این روزهای محرومترین استان مرزی کشور نیست. حالا دیگر مردمان سیستان هوایی هم برای نفس کشیدن ندارند. آنگونه که مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان گفته بود که در پی موج جدید وزش باد در منطقه سیستان از ۲۷ تیرماه تا سوم مرداد، در پنج شهرستان زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز یک هزار و ۵۸۰ نفر از مردم این منطقه‌ راهی بیمارستان و مراکز درمانی شدند.
حالا هم که بارش های سیلابی را در این استان شاهد بودیم، مسئولین محیط زیست نسبت به حضور گاندوها در هوتک ها هشدار می دهند.

خطر تخلیه سیستان
استان سیستان و بلوچستان به لحاظ وسعت جغرافیایی با بیش از ۱۱ درصد از مساحت کشور، بعد از استان کرمان دومین استان پهناور کشور است. مطالعات جامعه‌شناسان از وضعیت وخیم زندگی در سیستان به خاطر کم‌آبی و خشکسالی نشان می‌دهد که به زودی شاهد موج تازه مهاجرت گسترده از این منطقه خواهیم بود. موجی که می‌تواند مثل دهه‌ها قبل جمعیتی نزدیک به ۸۰۰ هزار تا یک میلیون نفر را کوچ دهد. بادهای ۱۲۰ روزه سیستان اکنون طولانی‌تر هم شده است و با از بین رفتن حداقل منابع آبی منطقه و خشکی تالاب‌های هامون، اکنون وضع زندگی اسفبارتر هم شده است. جمعیت استان سیستان و بلوچستان بیش از دو میلیون و ۷۷۰ هزار نفر است. مهاجرت مرزنشینان به عقیده بسیاری از تحلیلگران می‌تواند تبعات هولناک سیاسی و امنیتی به بار بیاورد و حتی امنیت ملی و تمامیت ارضی کشور را به مخاطره بیندازد.
«حق‌آبه حق ماست»، «نجات تالاب هامون، مطالبه جهانی باید گردد»، «حق گرفتنی است»، «وزارت امورخارجه تا کی تعلل»، «اصلاح بند کمال‌خان پیام مردم سیستان»، «تضییع حق‌آبه، نابودی زندگی نسل آینده»، «سیستان تشنه است، هامون تشنه است»، «رستم برخیز دستانم شکست، روح پاک زابلستان شکست»، «سیستان فراموش شده»، «نابودی تالاب هامون؛ نابودی سیستان، نابودی تنگه احد»، «تنگه احد ایران در حال نابودی است، آن را دریابیم»، «حق‌آبه؛ هوای پاک»، «سیستان نفس ندارد» تنها بخشی از شعارها و خواسته های مردم سیستان و بلوچستان در روزهای گذشته بوده، حالا باید دید که دولتمردان چطور از پس آزمون حقابه سیستان بر می آیند.