آرمان ملی/ متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و بازنشر آن به معنای تاییدش نیست

حمید شجاعی| روزهای پایانی سال گذشته بود که انتشار خبری در محافل رسانه‌ای موجب بهت و حیرت بسیاری شد و بازتاب‌ و واکنش‌‌های زیادی را به‌همراه داشت. خبر احیای روابط ایران و عربستان سعودی پس از 7 سال قطع روابط دیپلماتیک آنقدر مهم بود که سایر خبرها در حوزه‌های مختلف را تحت‌الشعاع قرار دهد.
 
چه اینکه به‌تبع این اتفاق گام‌هایی نیز برای احیای روابط تهران با امارات، بحرین و حتی چند قدم آن طرف‌تر مصر نیز برداشته شد. هر چند هنوز بعد از گذشت قریب به یکماه از توافق تهران و ریاض پرسش اصلی اینجاست که چرا پس از یکسال تلاش و 5 دور مذاکره در بغداد میان هیئت مذاکره‌کننده ایرانی و سعودی طرفین در پکن و با وساطت چین به توافق رسیدند؟ برای پاسخ به این پرسش باید نگاهی به روابط و مناسبات هر دو کشور با چینی‌ها داشته باشیم. جایی‌که ایران توافقی 25 ساله و سعودی‌ها نیز قراردادی 80 میلیون دلاری با چین دارند. همین مسئله نیز باعث می‌شود که چینی‌ها برای بهره‌بردن بیشتر از روابط با هر دوطرف به سمت میانجیگری برای احیای روابط تهران و ریاض گام بردارند. اما به‌واقع اگر با نگاهی موشکافانه به موضوع بنگریم در خواهیم یافت که سران حاکم بر پکن منافع ثانویه‌ای نیز در این قصه دارند که شاید از منفعت اولیه آنها برایشان از اهمیت بالاتری برخوردار باشد. استدلال موردنظر در این مسئله را نیز می‌توان در پیگیری چینی‌ها در خصوص تسریع در احیا و عادی‌سازی روابط تهران و ریاض دانست. چنانکه شاید خود ایران و عربستان بخواهند با یک شیب ملایم به احیای روابط بپردازند؛ اما به‌نظر می‌رسد که چینی‌ها به تسریع در این موضوع علاقه بیشتری دارند. چرا که گویا صرف دیدار علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی کشورمان با مساعد بن‌محمد العیبان، همتای سعوی وی برای چینی‌ها کافی نبوده و مقامات دیگر نیز قرار است در پکن با یکدیگر دیدار کنند. مسئله اصلی اینجاست که چینی‌ها به موازات آنکه آمریکایی‌ها برنامه‌ای برای خروج از خاورمیانه دارند؛ درصددند تا حوزه نفوذ خود در منطقه را گسترش داده و برای خود جای پا محکم کنند تا به‌عنوان یک قدرت فرامنطقه‌ای بتوانند بیشترین تأثیرگذاری را در خاور‌میانه داشته باشند. به همین جهت نیز از در تعامل و میانجیگری وارد شده‌اند و درصدد احیای روابط منقطع برخی کشورهای منطقه با یکدیگر هستند. حال باید دید که احیای روابط تهران و ریاض چه میزان به چینی‌ها برای رسیدن به اهداف خود کمک خواهد کرد و برنامه چینی‌ها برای حضور و تأثیر در منطقه چه خواهد بود.

دیدار در پکن
به‌نظر می‌رسید که مسئله احیای روابط تهران و ریاض آن هم پس از 7 سال قطع روابط صرفا به دیدار مقامات ارشد شورای‌عالی امنیت ملی کشورها خلاصه نشود و همینطور نیز شد. چنانکه طی روزهای گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان با فیصل بن‌فرحان، وزیر خارجه سعودی به‌صورت تلفنی گفت‌و گو و مذاکراتی داشته و اکنون خبر می‌رسد که طرفین قرار است حضورا نیز یکدیگر را ملاقات کنند. در این خصوص یک رسانه سعودی نیز اعلام کرد که وزیران خارجه ایران و عربستان روز پنجشنبه در پکن دیدار می‌کنند. «الشرق الاوسط» به نقل از منابع مطلع اعلام کرد که فیصل بن‌فرحان و حسین امیرعبداللهیان، وزرای خارجه عربستان و ایران روز پنجشنبه در پکن باهم دیدار خواهند کرد. این منابع اعلام کردند که وزیران خارجه ایرانی و سعودی پیش از این سه بار باهم گفت‌وگوی تلفنی داشتند و دیدار آینده در راستای اجرایی کردن بندهای توافق اخیر و انجام مقدمات تبادل سفراست. منابع «الشرق الاوسط» می‌گویند که انتخاب پکن به‌عنوان مکانی برای دیدار دوجانبه وزرای خارجه دو کشور در امتداد نقش مثبت چین در رسیدن به توافق و تسهیل روند تماس‌ها میان دوطرف است.

چین جایگزین آمریکا در منطقه

یک تحلیلگر مسائل بین‌الملل در ارتباط با روابط تهران- ریاض؛ دیدار وزیرخارجه کشورمان با همتای سعودی و همچنین نقش و تأثیر چینی‌ها در این مسئله اظهارداشت: غافلگیرکننده نیست که چینی‌ها در طول یکی دو دهه گذشته وابستگی خیلی بالاتری در منطقه و خلیج‌فارس پیدا کردند. ضمن اینکه این منطقه از جهان یعنی خلیج‌فارس، آسیای مرکزی و غرب آسیا نیز به جهت ارتباطاتی برای پروژه‌های بزرگ چین از جمله کمربند راه بسیار کلیدی و مهم است و همین منافع رو به گسترش چینی‌ها خصوصادر دو دهه اخیر بود که باعث شده چین اشتیاق بیشتری برای نقش‌آفرینی‌های سیاسی و اقتصادی در جهان پیدا کند و طبیعتا به موضوعاتی مثل جنگ و صلح نیز علاقه بیشتری نشان دهد. دیاکو حسینی به «آرمان‌ملی» گفت: چشم‌اندازی که برای آینده نیز وجود دارد حاکی از این است که چینی‌ها در یکی دو دهه آینده شاید نزدیک به حدود شصت درصد از انرژی وارداتی خود را از طریق خلیج‌فارس تأمین خواهند کرد و در غیاب اراده توانایی سابق آمریکا برای مدیریت امنیتی این منطقه از جهان طبیعی است که چینی‌ها علاقه بیشتری پیدا کردند که جای خالی آمریکا را پر کنند. من فکر می‌کنم تلاش آنها برای عادی‌سازی روابط ایران و عربستان نیز که می‌تواند تأثیرات عمیقی بر ثبات در منطقه داشته باشد به همین علاقه و اشتیاق چین مربوط می‌شود و احتمالا چیزی فراتر از یک میانجیگری ساده است. وی تصریح کرد: به‌نظر می‌رسد نوعی ضمانت از سوی چین برای این رابطه وجود دارد. ظاهرا چینی‌ها قرار است ضامن تعهداتی باشند که ایران و عربستان برای کاهش تنش و رسیدن به نقطه ثبات استراتژیک طی می‌کنند. هر چند که هنوز اخباری نیامده و تأیید نشده؛ اما به‌نظر می‌رسد شدت نقش‌آفرینی که چین ایفا می‌کند باید با نوعی تلاش برای گارانتی این توافق برای طرفین همراه باشد. این کارشناس مسائل بین‌الملل تاکید کرد: چینی‌ها مهارت و تجربه بالایی در میانجی‌گری ندارند و از این جهت یک بازیگر تازه وارد محسوب می‌شوند و باید ببینیم که در عمل چقدر موفق خواهند شد که منافع متضاد و متعارض کشورها و مناطق دور را به‌هم نزدیک کنند و چقدر می‌توانند هرگونه تلاشی برای عادی‌سازی این رابطه را ضمانت کنند.