فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

علی مزروعی| اواخر سال گذشته بود که به یکباره خبر توافق بین ایران و عربستان فضای رسانه‌ای جهان را شگفت‌زده کرد. بعد از آنکه چند دور مذاکره بین ایران و عربستان‌سعودی در عراق و عمان برگزار شد، سرانجام این پکن بود که به بلندگوی اعلام توافق تبدیل شد. 19 اسفند‌ماه بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «علی شمخانی» نماینده مقام‌معظم‌رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان‌سعودی و «وانگ یی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد که براساس آن ایران و عربستان‌سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو‌ ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند. همچنین اعلام شد که وزاری خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند. 
این وعده پنجشنبه هفته گذشته 17 فروردین یعنی کمتر از یک‌ماه از صدور بیانیه سه‌جانبه محقق شد. امیر‌عبداللهیان و فیصل بن فرحان وزاری خارجه دو کشور بعد از حدود 7 سال قطع روابط دیپلماتیک با یکدیگر دیدار کرده و به گفت‌وگو پرداختند. گفت‌وگویی که امیر‌عبداللهیان آن را خوب و روبه جلو دانست و فیصل بن فرحان، وزیرخارجه عربستان نیز نتایج آن را عالی توصیف کرد. هم‌زمان با این گفت‌وگو این خبر نیز در رسانه‌ها منتشر شد که دولت عربستان، اعضای شورای ریاستی یمن را فراخوانده و جزئیات توافقش با صنعا برای پایان جنگ را به آنها اعلام کرده است. هم‌زمانی این اخبار نشان می‌دهد که مطابق برداشت فیصل بن فرحان باید همان توصیف عالی را برای گفت‌وگوی امیر‌عبداللهیان و فیصل بن فرحان برشمرد. گفت‌وگویی که به‌نوعی آغازی برای تقویم اجرایی توافق اقتصادی و امنیتی تهران و ریاض است. 

  سوت پایان جنگ یمن 
مهم‌ترین دستاورد توافق ایران و عربستان را می‌توان در بعد امنیتی توصیف کرد. بعدی که مهم‌ترین اثر خود را روی جنگ یمن خواهد گذاشت. در همین راستا هم‌زمان با اجرای توافق بین تهران و ریاض اخبار خوبی نیز درباره تداوم آتش‌بس و طراحی چهارچوب‌های صلح در نبرد یمن به گوش می‌رسد. روز پنجشنبه خبری در اسپوتنیک منتشر شد که در آن به نقل از یک منبع یمنی آمده بود: «شورای فرماندهی یمن و انصارالله با میانجیگری عمان به توافقی برای تمدید آتش‌بس به مدت ۶ ماه رسیدند.» همچنین فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان در مورد توافق با ایران گفت: «روابط جدید بین ایران و عربستان، فضای مثبت جدیدی را در کل منطقه ایجاد کرد، اظهار داشت، آماده‌ایم تا با کمک و همکاری ایران این فضای مثبت را در مناسبات منطقه‌ای تقویت کنیم.» بعد از این اظهارات خبر توافق دولت عربستان با دولت صنعا نیز در رسانه‌ها منتشر شد تا مهر تاییدی بر تاثیرات توافق ایران و دولت سعودی باشد. آمریکا که حتی در جنگ یمن وارد فاز حمایت نظامی از دولت عربستان شده بود اکنون در بهت اتفاقات منطقه فرو رفته و نفوذ خود را بر سیاست‌های کم‌رنگ شده می‌بیند. نماینده ویژه آمریکا در امور یمن در شرایطی که مذاکرات امنیتی بین ایران و عربستان به مراحل پایانی و ثمربخش خود رسیده در کنشی انفعالی از ایران خواست تا با حمایت از روند صلح به پایان جنگ در یمن کمک کند. چیزی که ایران از ابتدای جنگ بر آن تاکید داشته است. 

  امید به بازگشت روزهای اوج اقتصادی
یکی از نتایجی که وزرای خارجه دو کشور در مورد توافق به‌وجود آمده بر آن تاکید داشتند رشد تبادلات تجاری بود. در همین راستا امیر‌عبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان در دیدار با همتای سعودی خود با تاکید بر اهمیت و ضرورت توسعه روابط در زمینه‌های اقتصادی و تجاری و نیز سرمایه‌گذاری، آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور اعلام کرد. سطح تعاملات تجاری ایران و عربستان‌سعودی که زمانی در بالاترین میزان خود به حدود یک‌میلیارد دلار می‌رسید از سال 85 به بعد به‌مرور سیر کاهشی به خود گرفت تا حدی که در 11 ماهه سال‌ 1401 صادرات ایران به عربستان‌سعودی به حدود 14.5 میلیون دلار رسیده و واردات نیز صفر شده است. پایین بودن میزان تعامل تجاری ایران با عربستان‌سعودی در‌حالی است که این کشور در سال‌های اخیر سالانه بین 140 تا 150 میلیارد دلار واردات داشته که می‌تواند ظرفیت و پتانسیل 4 تا 5 میلیارد دلاری را برای کالاهای ایرانی داشته باشد. با فرض عدم‌تحقق این رقم، تلاش‌های ایران می‌تواند سطح روابط تجاری دو کشور را به همان یک‌میلیارد دلار سال‌های 1385 و 1386 برساند. 
اولین تاثیرات اقتصادی توافق ایران و عربستان را تا حدی می‌توان در توافقی که اخیر اعضای اوپک بر سر کاهش میزان فروش نفت داشته‌اند ملاحظه کرد. توافقی که باعث می‌شود قیمت نفت در بازار جهانی به ارزش واقعی خود نزدیک‌تر شده و صرفه اقتصادی تولید نفت را بیشتر کند. 

  گشوده شدن مسیرهای کریدوری
یکی از تبعات منفی اقتصادی که وجود اختلافات سیاسی و امنیتی بین کشورهای منطقه به‌وجود می‌آورد این است که مسیرهای ترانزیتی بین‌المللی دچار محدودیت شده و دستاوردهای اقتصای ناشی از توافق حوزه حمل‌ونقل کاهش می‌یابد. تمرکز دولت چین به‌عنوان کشور واسطه توافق روی ایده کمربند جاده باعث شده تا این ایده نیز به توافقات امنیتی بین تهران و ریاض اضافه شود. نگرش همکاری به‌جای رقابت باعث می‌شود تا کشورهای مختلف به‌جای ایجاد چندین کریدور ترانزیتی با مسیرهای طولانی، کریدورهای کوتاه‌تر را در دستور‌کار قرار داده و با ایده منفعت جمعی سرعت پیشبرد پروژه‌های حمل‌ونقلی را افزایش دهند. در همین راستا وزیرخارجه کشورمان نیز یکی از زمینه‌های مهم همکاری با طرف سعودی را بحث ترانزیت برشمرد و گفت: «موقعیت ژئوپلیتیک ایران فرصت بی‌نظیری را در اختیار عربستان‌سعودی و کشورهای خلیج‌فارس برای همکاری‌های تجاری با کشورهای شمال ایران قرار می‌دهد.»

  استفاده حداکثری از فرصت حج
 حج به‌عنوان یک فریضه الهی فرصتی را فراهم می‌آورد تا مسلمانان کشورهای مختلف با یکدیگر نیز دیدار کرده و نسبت به هم شناخت پیدا کنند. چنین فرصتی با افزایش وحدت بین مردم مسلمان باعث می‌شود تا سیاست‌های تفرقه‌افکنانه و جنگ‌طلبانه دولت‌های غربی نیز تا حد زیادی خنثی شود. اختلافات سیاسی و امنیتی بین تهران و ریاض در چند سال اخیر باعث شده بود تا بهره‌مندی ایران از این فرصت صرفا به حج تمتع محدود شود. حال مطابق توافقاتی که بین دو کشور صورت گرفته قرار است هیات‌های تخصصی به‌منظور از سرگیری پروازهای مستقیم و تسهیل صدور روادید برای شهروندان دو کشور از جمله روادید عمره به مذاکره بنشینند. 

  گسترش تعاملات دیپلماتیک
روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان‌سعودی در دی‌ماه ۱۳۹۴ به‌صورت یکجانبه از سوی عربستان و در پی تجمع مقابل سفارتخانه این کشور در تهران و ورود به این سفارتخانه و همچنین سرکنسولگری عربستان در مشهد در واکنش به اعدام شیخ نمر، قطع شد. حال بعد از گذشت 7 سال در نتیجه توافق بین تهران و ریاض قرار است سفارتخانه و کنسولگری‌های دو کشور مجددا آغاز به کار کنند. این البته تنها دستاورد دیپلماتیک توافق نیست، مطابق آنچه در گفت‌وگو امیر عبداللهیان و فیصل بن فرحان مورد توافق قرار گرفته است قرار است همکاری مشترک در مجامع بین‌المللی تقویت شود. همکاری‌ای که می‌تواند با برگزاری جلسه مشترکی بین ایران، چین و اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس آغاز شود و به تعامل حداکثری و حمایتی در مجامع بین‌المللی تسری یابد. 

  تغییر در جهت‌گیری‌های امنیتی 
در چند سال اخیر طرف سعودی با تکیه به وعده‌های امنیتی پوشالی آمریکا خود را به دولتی کاملا تابع واشنگتن تبدیل کرده بود. ناتوانی آمریکا در اجرای سیاست‌های منطقه‌ای و عدم حمایت نظامی کافی از دولت سعودی باعث شد تا ریاض در مسیر طی شده خود تجدید نظر کرده و از اقداماتی نظیر توافق امنیتی و ضدایرانی ناتوی عربی عقب‌نشینی کند. شاید بشود قاطعیت ایران در مواجهه با سیاست‌های ضدایرانی دولت سعودی همچون حمایت مالی از شبکه اینترنشنال را مهم‌ترین دلیلی دانست که موجب شد عربستان در راهبردهای امنیتی خود تجدید نظر کند. واضح است که درصورت ادامه راهبردهای ضدایرانی ریاض، تهران نیز نباید از مسیر تقابلی خود کوتاه می‌آمد تا طرف سعودی ناچار به عقب‌نشینی از راهبردهای شکست‌خورده خود شود اما حال که دولت سعودی تلویحا اعلام کرده سیاست‌های ضدایرانی‌اش با دیوار واقعیت برخورد کرده است و بر همین مبنا بنا دارد تعاملات خود با تهران را گسترش دهد منطقا تهران نیز باید از فرصت دیپلماتیک به‌وجودآمده حداکثر بهره را برده و به جای متحمل شدن هزینه‌های امنیتی از فرصت‌های به‌وجودآمده بهره حداکثری ببرد.