انتخاب/ رحمان قهرمان پور گفت: مسئله هسته‌ای ربط مستقیمی به امنیت بین الملل دارد، لذا جنس و ماهیت مسئله متفاوت از مسئله رابطه با عربستان است، رابطه با عربستان در سال‌های گذشته هم قابل احیا بود، اما برجام پیچیده‌تر است، چون وقتی به پرونده هسته‌ای سایر کشور‌ها از جمله آرژانتین هم نگاه می‌کنیم، پرونده آن‌ها بعضا دو دهه طول کشیده است.

انتخابات پیش روی آمریکا، جنگ اوکراین، منقضی شدن برخی بند‌های برجام و بهبود روابط با عربستان، در روند احیای برجام محل بحث و تاثیرگذاری اند؛ برخی معتقدند بایدن منتظر نتیجه انتخابات برای احیا برجام است، برخی نیز بر این باورند ادعای حضور پهپادهای ساخت ایران در اوکراین مانع توافق است و برخی نیز معتقدند با وضعیت فعلی دیگر نباید امیدی به احیا داشت.

جهت بررسی موضوع فوق گفتگو کردیم با رحمان قهرمان پور، کارشناس مسائل بین الملل، که در ادامه مشروح آن را می‌خوانیم:

*برخی معتقدند بایدن تا پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا رویکرد مثبتی به برجام و بطور کلی مذاکرات با ایران نشان نمی‌دهد؛ این گزاره تا چه حد درست است؟

انتخابات پیش رو در آمریکا نقش کلیدی در تصمیم گیری دولت بایدن نسبت به احیای برجام ندارد، یا حداقل نقش آن نسبت به گذشته کمتر شده است. بیشترین تاثیر درباره احیای برجام در دولت رئیسی را جنگ اوکراین داشت.

*برخی بند‌های برجام از جمله بند مربوط به فروش فروش پهپاد در اکتبر ظاهرا منقضی می‌شود؛ آیا ممکن است تا پیش از پاییز در صورت عدم نتیجه دادن رایزنی ها، غرب مکانیسم ماشه را کلید بزند؟

یکی از موضوعات جدی پایان محدودیت فروش سلاح‌های پیشرفته بعد از اکتبر است و بنظر می‌رسد با توجه به جنگ اوکراین، همکاری‌های نظامی ایران و روسیه به یکی از دغدغه‌های جدی آمریکا و اروپا تبدیل شده است. برخی معتقدند قبل از پایان این محدودیت‌ها مکانیسم ماشه را فعال می‌کنند برخی معتقدند دو طرف بر تمدید این محدودیت‌ها به اجماع می‌رسند، اما باید ببینیم مسیر پیش رو چگونه پیش خواهد رفت.

*آیا ایران برای بهره برداری از توافقات منطقه‌ای خود نیاز به بهبود روابط با غرب دارد؟ آیا نیاز به این بهره برداری‌ها می‌تواند ایران را به سمت مذاکرات جدی‌تر با غرب بکشاند؟

اینکه مناسبات منطقه‌ای منجر به بهبود روابط با غرب شود محل تامل است. سطح منطقه‌ای تابع سطح بین المللی است به این معنا که اگر روابط ایران با قدرت‌های بزرگ درست شود روابطش با قدرت‌های منطقه‌ای نیز درست می‌شود. ما نظریه عکس نداریم که اگر روابط کشور‌های یک منطقه با هم درست شد روابط آن‌ها با قدرت‌های بزرگ نیز بهبود پیدا می کند. منافع قدرت‌های بزرگ تابع ملاحضات منطقه‌ای نیست؛ بنابراین پیامد روابط ایران و عربستان، الزاما بهبود روابط ایران و غرب نیست.

درست است که امروزه بحث می‌شود که عربستان تلاش می‌کند استقلال عمل خود را در مقابل غرب افزایش دهد، اما واقعیت امر این است که همچنان قدرت‌های خارجی از جمله آمریکا یک بازیگر مهم در منطقه هستند. درست است که حضور آمریکا در منطقه بنا به سیاست چرخش به آسیا کمتر شده است، اما شاهد این هستیم که سایر قدرت‌های بزرگ برای نقش آفرینی در منطقه محدودیت‌های جدی دارند و بطور مشخص محدودیت منابع مالی برای آن‌ها چشمگیر است؛ بنابراین همچنان می‌توان گفت که آمریکا اصلی‌ترین بازیگر خاورمیانه است و در کنار آن چین هم تلاش می‌کند سهمی در منطقه داشته باشد. نقش آفرینی چین نیز گویای این امر است؛ بنابراین چه آمریکا بازیگر اصلی منطقه بماند چه نفوذ چین در منطقه افزایش یابد، در هر دو حال ایران برای تقویت تعاملات خود با کشور‌های همسایه باید منافع و ملاحضات این قدرت‌ها را در نظر بگیرد. منطقه خاورمیانه هنوز تا رسیدن به استقلال فاصله قابل توجهی دارد و لذا همچنان قدرت‌های خارجی بازیگران مهمی به شمار می‌روند.

*فارغ از تصمیم گیری بایدن؛ بنظر شما دولت ایران درگیر تعلل در تصمیم گیری در رابطه با برجام است؟ ممکن است مانند عربستان در اینجا نیز شاهد تغییر سکان مذاکرات باشیم؟

درباره پیامد‌های بهبود روابط با عربستان همچنان باید با احتیاط برخورد کنیم. ما در مرحله‌ای هستیم که این روابط قطع بود. اینکه استقبالی صورت گرفته، به این معنی نیست که این مسائل منجر به گشایش خاص خواهد شد. اختلافات ایران و عربستان در منطقه به این زودی‌ها و صرفا با یک توافق قابل حل نیست؛ این توافق فعلا در حد بهبود روابط، عادی سازی روابط، بازگشایی سفارت خانه‌ها و برقراری پرواز‌ها خواهد بود. اینکه روابط فوق منجر به یک روابطه استراتژیک خواهد شد تردید‌های جدی وجود دارد.
مسئله هسته‌ای و حساسیت‌های آن متفاوت از روابط با عربستان است. مسئله هسته‌ای ربط مستقیمی به امنیت بین الملل دارد، لذا جنس و ماهیت مسئله متفاوت از مسئله رابطه با عربستان است، رابطه با عربستان در سال‌های گذشته هم قابل احیا بود، اما برجام پیچیده‌تر است، چون وقتی به پرونده هسته‌ای سایر کشور‌ها از جمله آرژانتین هم نگاه می‌کنیم، پرونده آن‌ها بعضا دو دهه طول کشیده است. هراس ایران از تصمیم گیری برای برجام شاید وجود نداشته باشد، آنچه وجود دارد در هم تنیدگی برجام با سیاست داخلی است و تصور می‌کنند نوع برخوردشان با برجام به جایگاهشان تاثیر می‌گذارد. هر مسئله‌ای در سیاست خارجی با سیاست داخلی در هم تنیده شود، حل کردن آن سخت و زمان بر می‌شود. در مورد عربستان هم وقتی با سیاست داخلی درآمیخته شد، یک مسئله قابل حل هفت سال طول کشید و در نهایت با وساطت چین به نتیجه رسید.