وینش/ یوسف مهاجری است محکوم به گذراندن یک ­ماه جزای بدل از حبس خود در خانه‌­ی گربه‌­ها. او باید در این مدت هر روز به آن‌جا برود و کار کند تا بعد از آن با تایید مدیر خانه، بتواند آزادی‌­اش را بازپس بگیرد. در حقیقت در این یک­ ماه یوسف فردی زندانی است اما نه پشت میله­‌ها و در سلولی کوچک که در شهری بزرگ در جهان به اصطلاح آزاد. گویی نویسنده می‌­خواهد در پرده بگوید برای یک مهاجر، برای یک آدم بی‌­سرزمین، هرجای جهان به جز سرزمین مادری‌­اش، زندانی بزرگ محسوب می­‌شود. بخشی از این یادداشت پیش از این در روزنامه شرق به چاپ رسیده است.

«خانه‌­ی گربه‌­ها» رمانی است به قلم هیوا قادر نویسنده­ کُرد که سال‌هاست به همراه سایر هم‌صنفانش تبدیل به یکی از بخش‌­های اصلی ادبیات ترجمه در بازار کتاب ایران شده‌­اند. هیوا قادر نیز مانند سایر نویسندگان کرد تجربه­‌ی مهاجرت و زیست در کشوری دیگر را در زندگی‌­اش دارد و همین تجربه را نیز دستمایه­‌ی رمانش کرده است. پس واضح است که خانه­‌ی گربه‌­ها اثری در حیطه‌­ی ادبیات مهاجرت است. کتابی پیرامون بی‌­سرزمینی که زیست رایج بخش پرتعدادی از مردمان این خطه­‌ی جهان که نامش را خاورمیانه گذاشته‌­اند به حساب می­‌آید.

داستان با ورود یک مهاجر محکوم به گذراندن مدت محکومیتش به محل نگهداری گربه­‌های بی‌سرپرست شروع می‌­شود. اما این آغاز داستان نیست. داستان پیش از این شروع شده و شکل گرفته است. جایی بیرون از صفحات آغازین کتاب.

کتمان هویت و نادیده انگاشته شدن وجود، همان نقطه‌­ی آغاز داستان است. رمان «خانه­‌ی گربه‌­ها» در حقیقت از لحظه­‌ی کتمان وجود یک قوم، از لحظه‌­ی نادیده انگاشته شدن یک ملت، زبان، هویت و بودنشان شروع شده. این محکومیت که حالا پای یوسف را به خانه­‌ی گربه­‌ها باز کرده فصل دوم کتاب است. فرع داستان است. حضور یوسف در آن خانه،‌ به عنوان یک محکوم، زاده‌­ی فاشیسم قومی و زبانی رایج در خاستگاه شخصیت اصلی داستان و نویسنده‌­ی رمان و همه­‌ی مایی که این کتاب را می‌­خوانیم است.

مولود منحوس رادیکالیسم دینی، قومی و زبانی که دیواری قطور، حتی بعضاً قطورتر از دیواری که سیاسیون بین ما می‌­کشند را بین مردمان این خطه کشیده و بخشی از ما را تبدیل به ابزار سرکوب یکدیگر کرده.

دو بی‌وطن، دو مهاجر، یکی ترک و یکی کرد در سرزمینی هزاران کیلومتر دورتر از سرزمین اصلی با هم رودررو می‌شوند. فاشیسم مرز نمی‌­شناسد. جهالت زاده شده به وسیله‌­ی رادیکالیسم مهوع قومی و زبانی پیش از بدن‌­ها از مرزها عبور می‌­کند. کتمان دیگری، فرزند ارشد فاشیسم است و خشونت قوت غالب فاشیسم. کتاب با حضور یوسف محکوم در خانه­‌ی گربه‌­ها شروع می­‌شود، اما آغازش جایی بیرون از آن سرزمین و مکانی که داستان در آن می‌­گذرد، جایی خیلی پیش­تر از تاریخ رخداد وقایع کتاب، در خاورمیانه‌­ درگیر با فاشیسم قومی و زبانی شکل گرفته.

یوسف مهاجری است محکوم به گذراندن یک ­ماه جزای بدل از حبس خود در خانه‌­ی گربه‌­ها. او باید در این مدت هر روز به آن‌جا برود و کار کند تا بعد از آن با تایید مدیر خانه، بتواند آزادی‌­اش را بازپس بگیرد. در حقیقت در این یک­ ماه یوسف فردی زندانی است اما نه پشت میله­‌ها و در سلولی کوچک که در شهری بزرگ در جهان به اصطلاح آزاد. گویی نویسنده می‌­خواهد در پرده بگوید برای یک مهاجر، برای یک آدم بی‌­سرزمین، هرجای جهان به جز سرزمین مادری‌­اش، زندانی بزرگ محسوب می­‌شود.


فضاسازی‌های موجود در رمان هم به خوبی توانسته این حس را به خواننده منتقل کند. هیچ شهری در کتاب وجود ندارد. نه که نباشد، هست، اما در دیدرس خواننده نیست. یوسف اندام­واره‌­ای است که هر صبح از شبح یک شهر، از شبح خیابان‌هایش می­‌گذرد و به خانه‌­ی گربه‌­ها می‌­رود.

شهر چه شکلی دارد؟ در کجای جغرافیای آن سرزمین واقع شده؟ خود یوسف خانه‌­اش کجاست؟ توی مسیر آمدن تا خانه‌­ی گربه‌­ها کدام خیابان‌­ها، کوچه‌­ها و مغازه‌­ها را رد می‌­کند؟ کسی نمی‌­داند. تو گویی شهر و خیابان‌­ها و هرچه در آن قرار دارند، بهانه‌­هایی جانبی‌­اند برای رسیدن به محلی که یوسف مهاجر باید دوران محکومیتش را در آن سپری کند.

تنها سه بار داستان جایی بیرون از آن خانه رخ می‌­دهد. یکی در پی دو قرار عاشقانه‌­ی نافرجام یوسف و کارینا و دیگری در قسمت آخر کتاب که فاجعه رخ داده و پرده در آستانه‌­ی فروافتادن است و دوزخ به عیان‌­ترین شکل ممکن خودش را در معرض دید قرار داده، که تازه آنجا هم هیچ نمی‌بینیم جز خانه­‌ی گربه‌­ها اما این بار از نمایی تازه. جز این موارد انگشت‌­شمار، شهر یک هیچ نادیدنی ناموجود مطلق است. برای یک مهاجر هر شهری هیچ نیست جز پلی برای رساندنش از خانه به محل کار و بالعکس. حالا فرض کنید این محل کار در عین حال زندان شخصیت اصلی داستان هم شده باشد.

خانه­‌ی گربه­‌ها مکانی است که بخش عمده­‌ی وقایع داستان در آن رخ می‌دهد. جایی که گربه‌­های بی‌سرپرست که هر کدام از گوشه‌­ای از جهان به سوئد آورده شده‌­اند آن‌جا در کنار هم گرد آمده­‌اند تا مامنی باشد برای بی‌سرپناهی­‌شان.
آدم­‌های حاضر در این مکان هم دست کمی از گربه­‌هایش ندارد. از یوسف که پناهنده به آن سرزمین است تا شاشتین و کارینا که مدیر و تنها کارمند آن‌جایند تا گونیلا پیرزن نیمه دیوانه‌­ای که عادت دارد رازها و داستان­‌های زندگی­‌اش را برای گربه‌­های سیاه تعریف کند، تا زیبا خانم زن ایرانی‌ای که آمده تا گربه‌­ای را که از همسر متوفی‌اش آقای شریفی مانده با خود به ایران برگرداند، همگی آدم­‌هایی تنها و منفردند.

تنهایی آدم‌­های رمان به حدی است که برای خلاصی از آن به خانه‌­ی گربه‌­ها و گربه‌­هایش پناه آورده‌­اند. همه‌­ی آدم­‌های اصلی کتاب به جز یوسف که اتفاقاً به واسطه­‌ی خاطره‌­ای از دوران کودکی‌­اش از گربه‌­ها بدش هم می­‌آید، به آن‌جا پناه آورده‌­اند تا برای ساعاتی هم که شده تنهایی خود را فراموش کنند.

ساکنین خانه‌­ی گربه‌­ها هم به نوعی پناهنده محسوب می‌­شوند. کارینا که با گربه‌­ها رابطه­‌ای شبه انسانی برقرار می­‌کند هرچند به خوبی پرداخت نشده و یکی از نقاط ضعف داستان است،‌ اما طعنه به رئالیسم جادویی می‌­زند تا شاشتین که گربه‌­ها را بهانه‌­ای کرده برای پی بردن به داستان­ زندگی آدم­‌هایی که برای به سرپرستی قبول کردن یا واگذار کردن گربه‌­ها به آن‌جا می‌­آیند و گونیلای پیر که باز علی‌رغم پرداخت کم و ساخت شخصیتی‌ای که می­‌توانست بسیار بهتر از این باشد، ‌اما همچنان یکی از تاثیرگذارترین شخصیت­‌های داستانی­‌ای است که در این چند سال خوانده‌­ام، همگی نمادهایی از انسان تنهای عصر و دوران ما هستند.

آدم­‌هایی که به گربه‌­ها پناه آورده­‌اند. جایی از کتاب هم به وضوح اشاره می‌­شود که انگار آنها حیوانات خانگی گربه‌­ها شده‌­اند.

گفتم که خانه‌­ی گربه‌­ها رمان مهاجرت است. رمانی که در آن نویسنده در مقام نویسنده­‌ی صرف نمی­‌ماند و حکم نیز می‌­دهد. گویی تصمیم خودش را که بازگشت به سرزمین مادری‌اش از پس زیستی بیست­‌و­چند ساله در سوئد بوده را راه نجات می­‌داند. آن‌جا که از میان آدم‌­ها و گربه­‌های گرفتار در فاجعه و تراژدی نهایی داستان، تنها زیبا، گربه‌­ی ایرانی که قرار است به سرزمین اصلی خود برگردد نجات می‌­یابد و مابقی…

هیوا قادر در این کتاب و به خصوص در بخش پایانی­‌اش، بازگشت به سرزمین اصلی را تنها راه آزادی،‌ رستگاری و نجات یک مهاجر می‌­داند. هرچند مستتر در روند داستان،‌ اما حکم می‌­دهد. و خود نیز حکم خودش را اجرا می­‌کند. هیوا قادر به سرزمینی بازمی‌­گردد که یوسف داستانش در برابر کتمان آنجا و مردمانش سیلی بر صورت #فاشیسم خاورمیانه‌­ای و تفکر پان­‌ترکی پس پشتش زده است. هیوا به همراه زیبا به خانه­‌ای برمی‌گردند که هرچند آب و رنگ سرزمین میزبان‌شان را ندارد، اما هرچه نباشد خانه است. خانه­‌ای که متعلق به ماست. تنها دارایی ماست

در خانه‌­ی گربه‌­ها انتخاب راوی به گمان من بزرگ­ترین نقطه ضعف اثر است. استفاده از راوی اول شخص، در داستانی که به وضوح باید از نقطه نظر دانای کل در مقام روایت­‌گر بهره می­‌برد، به یک‌دستی و ساختار قصه‌­گویی کتاب لطمه زده. استفاده از راوی اول­‌شخص به جای دانای کل باعث شده ما بی دلیل و بی هیچ منطق روایی حتی در مکان‌­هایی که یوسف در آن‌ها حضور ندارد هم از روند داستان با خبر شویم، یا حتی برای آن که از رخدادهای داستان عقب نمانیم، یوسف را بی دلیل در مکان‌­هایی ببینیم که نیازی به حضورش یا نیست، یا آنقدر اتفاقی به نظر می‌­رسد که مخاطب را پس می­‌زند.

مثال بارز این موضوع در قرار اول کارینا و یوسف و همزمانی آن با به صدا درآمدن آژیر خطر در خانه­‌ی گربه­‌هاست. گمان می‌­کنم هیوا قادر می‌­تواند به تغییر راوی از اول شخص به دانای کل برای چاپ­‌های بعدی فکر کند.

رمان خانه‌­ی گربه­‌ها علی­رغم نقدهایی که می­‌شود به آن وارد دانست،‌ رمان خوش­‌خوان، تر و تمیز و محترمی است. هیوا داستان­‌گویی و همراه کردن مخاطب با خود و داستانش را به خوبی بلد است و قلم و داستانش در عین سادگی گیرایی و جذبه‌­ای خاص دارد. این‌که می­‌گویم سادگی، فاکتور مهمی است که بعضاً در ادبیات داستانی به‌خصوص ایران نادیده انگاشته می‌­شود. وقتی می‌توان داستانی را به سادگی بیان کرد، چه نیازی به پیچیده کردن بی‌دلیل وجود دارد؟

سادگی رمان خانه‌­ی گربه‌­های هیوا قادر، از نوع سادگی بی چیز نیست. از نوع سادگی سهراب در شعر و اوزو در سینماست. سادگی‌ای است از سر پرچیزی و آگاهی. و مگر جز این است که همواره سادگی زیباست؟

خانه­‌ی گربه­‌ها را بخوانید. قطعاً از خواندنش پشیمان نخواهید شد.