آرمان ملی/متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 احسان انصاری| در هفته‌های اخیر اتفاقات متعددی در زمینه حجاب رخ داده است. این در حالی است که جامعه ایران به دلیل چالش‌های اقتصادی و بین‌المللی بیش از همیشه به کاهش تنش‌های اجتماعی نیاز دارد. با این وجود رویکرد برخی به شکلی است به جای اینکه تنش‌های اجتماعی را کاهش بدهد بیشتر سبب افزایش آن می‌شوند. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی ریشه‌ها و پیامدهای این موضوع با دکتر مصطفی اقلیما، جامعه‌شناس و رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی گفت‌وگو کرده است. اقلیما معتقد است: « گویی حجاب در جامعه به یک موضوعی برای لج بازی برخی تبدیل شده است. این در حالی است که حجاب در اسلام وجود دارد و محاسن زیادی نیز دارد. با این وجود به دلیل رفتار برخی که از رویکرد صحیحی در برخورد با این مسأله استفاده نمی‌کنند جامعه نسبت به این موضوع حساس شده و به همین دلیل شاهد مناقشه بر سر حجاب هستیم. مشکل اصلی از آموزه‌های دینی نیست بلکه مشکل رفتاری که برخی با حجاب می‌کنند و با رفتار و گفتار نسنجیده خود به شکلی رفتار می‌کنند که زنان جامعه را نسبت به این موضوع حساس کرده‌اند.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

مسأله حجاب همچنان در جامعه مطرح است و قرائت‌های مختلفی از نوع حجاب در جامعه وجود دارد. چرا جامعه هنوز نتوانسته برای این موضوع یک راهکار عملی و منطقی پیدا کند؟
برای روشن شدن ابعاد این موضوع که در شرایط کنونی به موضوع مهمی در جامعه تبدیل شده باید به دین رجوع کنیم. به هر حال حجاب یک موضوع دینی است و به همین دلیل دین نیز راه حل آن را مشخص کرده است. در دین اسلام همه چیز با محبت، راهنمایی و آموزش انجام می‌شود. حتی انتخاب دین و اینکه انسان به کدام دین گرایش داشته باشند نیز اختیاری است و کسی نمی‌تواند آن را به دیگری تحمیل کند. اگر به زنان بی‌حجاب خدمات اجتماعی نیز ارائه نشود این وضعیت تنها در اماکن رسمی و اداری است و به محض اینکه از این محیط دور شدند رویکرد دیگری در پیش می‌گیرند. به عنوان مثال اگر زنان را مجبور کنیم که در فرودگاه‌ها حجاب داشته باشند به محض اینکه از فرودگاه خارج شدند به شکل دیگری رفتار می‌کنند. این رویه به معنای پاک کردن صورت مسأله است و مشکل را به صورت ریشه‌ای حل نمی‌کند. نباید انرژی و هزینه‌های اجتماعی را صرف پاک کردن صورت مسأله کنیم. متأسفانه عده‌ای دین را در حجاب خلاصه کرده و به نوع تفکر، رفتار، اخلاق و... بی‌توجه هستند. این در حالی است که نوع نگاه به زندگی، رفتار و اخلاق زنان جامعه در اولویت قرار دارد و باید به این موضوع توجه بیشتری صورت بگیرد. کسی که به بهانه بی‌حجابی روی سر زنان ماست می‌پاشد درک صحیحی از اسلام ندارد.

  آیا جامعه ایران با توجه به مشکلات اقتصادی و همچنین چالش‌های بین‌المللی که با آن مواجه است از این ظرفیت برخوردار است که این مسأله همچنان به عنوان یک موضوع محل مناقشه مورد توجه قرار بگیرد؟
 گویی مسأله حجاب در جامعه به یک موضوعی برای لج بازی برخی‌ها تبدیل شده است. این در حالی است که حجاب در اسلام وجود دارد و محاسن زیادی نیز دارد. با این وجود به دلیل رفتار برخی که از رویکرد صحیحی در برخورد با این مسأله استفاده نمی‌کنند جامعه نسبت به این موضوع حساس شده و به همین دلیل شاهد بحث‌هایی بر سر حجاب هستیم. مشکل اصلی از آموزه‌های دینی نیست بلکه مشکل رفتاری است که برخی با رفتار و گفتار نسنجیده خود به شکلی رفتار می‌کنند که زنان جامعه را نسبت به این موضوع حساس کرده‌اند. در نتیجه نوعی لج‌بازی در این زمینه به وجود آمده که به سود هیچ‌کس نیست. نکته دیگر اینکه در 4 دهه گذشته در مدارس و مراکز آموزشی آنچه لازم بوده درباره مسأله حجاب گفته شده است. اگر امروز برخی به شکل دیگری رفتار می‌کنند به دلیل اشکال و ضعفی بوده که در آموزش وجود داشته است. اگر آموزش مسائل دینی به خوبی صورت می‌گرفت امروز با چنین چالش‌هایی در جامعه مواجه نبودیم. به همین دلیل اگر به صورت ریشه‌ای به موضوع نگاه کنیم باید بخشی از مشکل را به شیوه‌های آموزشی در این زمینه ارتباط داد. در اسلام احترام متقابل و برخورد انسانی با هم نوع در اولویت قرار دارد و دین اسلام دین محبت و مهربانی است. در چنین شرایطی سوال این است که چرا برخی برخلاف این عمل می‌کنند؟

  تحلیل جامعه‌شناختی شما از زنانی که به شکل دیگری نسبت به حجاب مورد نظر افراد تندرو رفتار می‌کنند چیست؟

در مرحله نخست ما باید این نکته را بپذیریم که دیدگاه‌های افراد مختلف نسبت به یک مسأله متفاوت است و هر کسی به شکل دیگری نسبت به یک موضوع رفتار می‌کند. من فکر می‌کنم اگر این نکته کلیدی را بپذیریم بخش بیشتری از موضوع حل می‌شود و دیگر نیاز به دادن هزینه‌های اجتماعی بیشتر نیست. در مورد حجاب نیز همین مسأله وجود دارد و این احتمال وجود دارد که زنان جامعه دیدگاه‌های مختلفی درباره نحوه پوشش خود داشته باشند. البته این دیدگاه‌ها در نهایت باید در چارچوب شرع و قانون جامعه باشد. به نظر می‌رسد برخی این مسأله را درک نمی‌کنند و به همین دلیل به شکلی رفتار می‌کنند که باید با همه به یک شکل رفتار کرد. در چنین شرایطی است که برخی بر سر یک موضوع دچار لج بازی می‌شوند که در نهایت به ضرر همه تمام خواهد شد. دین اسلام نیز برای اختلاف سلیقه احترام قائل شده است. در زمان صدر اسلام برخی قصد داشتند یک نفر را سنگسار کنند. پیامبر اسلام(ص) با مشاهده این وضعیت از آنها سوال کرد آیا در بین شما کسی نیست که تاکنون تخلف و یا اشتباهی نکرده باشد که شما تصمیم گرفته‌اید به خاطر اشتباه این فرد آن را سنگسار کنید؟ بدون تردید همه افراد جامعه در زندگی با اشتباهاتی کرده‌اند. با این وجود نوع رفتاری که با اشتباهات آنها صورت می‌گیرد در اصلاح یا ادامه روند اشتباه تعیین کننده است. اینکه با فردی که اشتباه می‌کند برخورد سلبی صورت بگیرد یا اینکه آن را در مسیر اصلاح قرار بدهیم حائز اهمیت است. جامعه ما باید به سمتی حرکت کند که به جای اینکه با دیگران برخورد سلبی صورت بگیرد برخورد موثر و محترمانه صورت بگیرد تا شخص به اشتباه خود پی ببرد. این در حالی است که برخی چنین رفتار نمی‌کنند.

  با توجه به شرایط موجود ادامه این روند چه پیامدهایی برای جامعه خواهد داشت؟
موضوع از دو حالت خارج نیست. افرادی که در این زمینه اقدام می‌کنند ناآگاه هستند که خطرناک است و یا اینکه به صورت آگاهانه چنین رفتارهایی را انجام می‌دهند که در چنین شرایطی نیز باید منتظر پیامدهای ناخوشایند اجتماعی آن باشیم. من معتقدم ما با هر دو نوع گروه مواجه هستیم. برخی آگاهانه چنین رویکردی را دنبال می‌کنند که هدف آنها ضربه به کشور است و برخی نیز ناآگاهانه در چنین مسیری حرکت می‌کنند که آن نیز خطرناک است. ما برای این ناآگاهی‌ها هزینه‌های زیادی پرداخت کرده‌ایم. در شرایط کنونی جامعه ایران با تورم و گرانی مواجه است و بخش‌های مهمی از جامعه با چالش‌های اقتصادی آن هم به صورت جدی مواجه هستند. از سوی دیگر در ماه‌های اخیر نیز شاهد تنش‌های اجتماعی در کشور بوده‌ایم. اگر به این نشانه‌ها توجه کنیم متوجه می‌شویم که برخی باید در رویکرد خود تجدید نظر کنند و به دلیل منافع ملی به شکلی رفتار کنند که تنش‌های اجتماعی فروکش کند. در شرایط کنونی جوانان با بحران بیکاری مواجه هستند. این وضعیت درباره زنان جامعه نیز وجود دارد و زنان با مشکلات جدی از نظر اقتصادی، شغلی و عاطفی مواجه هستند. در زمینه عدالت اجتماعی نیز وضعیت نسبت به گذشته مناسب نیست و شکاف طبقاتی شکل جدی‌تری به خود می‌گیرد. اعتماد اجتماعی یک روزه از بین نمی‌رود و یک روزه هم به دست نمی‌آید. اعتماد اجتماعی در سال‌های گذشته آسیب‌دیده و اگر قرار است ترمیم شود باید سال‌ها بگذرد.

  چگونه می‌توان اعتماد و سرمایه اجتماعی را در بین گروه‌های مختلف اجتماعی افزایش داد؟
اعتماد و سرمایه اجتماعی یکی از مفاهیمی است که در توسعه و ثبات اجتماعی هر جامعه نقش مهمی دارد. اهمیت سرمایه اجتماعی به میزانی است که از آن به عنوان ثروت نامرئی یک کشور نام برده می‌شود. هنگامی که در یک جامعه سرمایه اجتماعی کاهش پیدا می‌کند مشارکت‌های سیاسی و اجتماعی نیز کاهش پیدا می‌کند. از سوی دیگر بی‌اعتمادی، ناامیدی، یأس و احساس محرومیت نیز در جامعه افزایش پیدا می‌کند. واقعیت این است که دولت تاکنون برای افزایش سرمایه اجتماعی کاری انجام نداده است. شرایط زندگی خانواده‌ها به شکلی رقم خورده که دیگر فرزندان نیز به پدر و مادر خود اطمینان ندارند. از سوی دیگر سطح اعتماد اجتماعی نیز در بین مردم کاهش پیدا کرده است. آیا امروز می‌توان عنوان کرد که مردم به عملکرد فلان مدیر اعتماد دارند. در کشوری که مردم آن با تورم50 درصدی مواجه هستند قدرت خرید مردم روزبه روز کاهش پیدا می‌کند. واقعیت این است که در شرایط کنونی برخی از مدیرانی که به کار گرفته شده‌اند مفهوم توسعه اجتماعی را درک نمی‌کنند و این مفهوم در بین بازی‌های سیاسی آنها گم شده است. امروز سخنانی که از زبان برخی نمایندگان مجلس گفته می‌شود برخلاف خواست مردم است. در یک سال گذشته نمایندگان قوانینی را تصویب کرده‌اند که در زندگی مردم تأثیر نداشته است. در شرایط کنونی مردم نیاز به امنیت فکری دارند. این در حالی است که برخی به جای اینکه به مردم امنیت فکری بدهند با رفتاری که می‌کنند امنیت فکری مردم را خدشه‌دار می‌کنند.