ایبنا/ «هرساله با آغاز تدارک برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، بحث درباره بزرگترین رویداد فرهنگی کشور، در محافل رسانه‌ای و فعالان حوزه نشر جریان پیدا می‌کند. به نظر می‌رسد، تأثیر‌گذاری این رویداد بر بازار نشر از مهم‌ترین محور‌‌های این مباحث است. برخی معتقدند یکی از نتایج برگزاری بزرگترین رویداد فرهنگی کشور به‌واسطه فروش مستقیم و گسترده ناشران طی 10 روز، رکود حداقل 3 ماهه بازار کتاب است؛ در‌حالی‌که برخی دیگر معتقدند این تحلیل، چندان به واقعیت نزدیک نیست؛ چراکه تأکید دارند، مخاطب و کتابخوان حرفه‌ای همان‌طور که برای تهیه کتاب در انتظار نمایشگاه نمی‌ماند بعد از برگزاری این رویداد نیز ارتباط خود با بازار کتاب را قطع نمی‌کند، در واقع بازار کتاب، مشتریان وفادار خود را به‌واسطه برگزاری نمایشگاه کتاب از دست نمی‌دهد.
سیاست‌‌های حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از کتاب‌فروشی‌ها در سال‌های اخیر، زمینه‌ساز شکل‌گیری ایده‌های متنوعی درباره کاهش آثار نمایشگاه بر جریان فعالیت کتاب‌‌فروشی‌ها در روز‌های برگزاری و بعد از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شد؛ از‌‌جمله این ایده‌ها، برگزاری همزمان نمایشگاه با طرح‌های حمایتی یا حضور حداقل یک‌روزه کتاب‌فروشان در نمایشگاه کتاب تهران با برنامه‌هایی مانند رونمایی، جشن امضا و نشست‌های دیدار با ناشران بود. همه این ایده‌ها به‌معنای تأکید بر جایگاه و اهمیت آخرین حلقه نشر بود اما جامه عمل نپوشید.

کرونا؛ از رکود اقتصادی تا ظهور ایده‌های جدید
سال 1398 و شیوع کرونا؛ آغاز یک رکود مخرب اقتصادی برای کسب‌و‌کار‌ها به‌ویژه در حوزه فرهنگ بود؛ آثار منفی تعطیلی‌های گسترده و طولانی، بسیاری از فعالان این عرصه را به ورطه نابودی کشاند و برخی دیگر را نیز البته به ایده‌پردازانی خلاق برای بقا تبدیل کرد تا برپایه ظرفیت فضای مجازی علاوه‌بر حفظ جریان فروش و تعامل با مخاطب، به موفقیت‌هایی در زمینه توسعه بازار برسند.
تأکید نظام سلامت بر توقف بسیاری از فعالیت‌های جمعی موجب شد تا دو دوره نمایشگاه کتاب تهران به شیوه مجازی برگزار شود؛ الگویی نوین که حتی بعد از قرار گرفتن جامعه در شرایط عادی نیز ادامه پیدا کرد و نخستین نمایشگاه کتاب ـ دوره سی‌و‌سوم ـ بعد از کرونا در دو قالب مجازی و فیزیکی برگزار شد. اجرای این ایده هرچند در تجربه نخست با دشواری‌هایی برای مجریان و گمانه‌زنی‌های عمدتا منفی از سوی فعالان نشر، همراه بود اما به‌‌دلیل ایجاد دسترسی سراسری به کتاب برای همه مردم، ادامه پیدا کرد.

تحقق ایده نمایشگاه مجازی کتاب که یکی ازمصادیق تبدیل تهدید کرونا به فرصت ارزیابی می‌شود، موجب شد تا از تجربه انباشته سه دوره برگزاری این الگو، برای آخرین حلقه نشر استفاده و «سامانه خرید از کتاب‌فروشی» طراحی شود؛ این سامانه که برمبنای رویکرد توسعه عدالت فرهنگی اجرایی شد، با اعلام رسمی قائم مقام سی‌و‌چهارمین دوره نمایشگاه بین‌‌المللی کتاب تهران قرار است به بزرگترین رویداد فرهنگی کشور بپیوندد تا ایده حضور کتاب‌فروشان در کنار ناشران عملی شود.  
هرچند جزئیات شیوه اجرای این رویکرد تشریح نشده است، اما به‌نظر می‌رسد این پیوند، زمینه‌هایی را برای تقویت بُعد فروشگاهی این رویداد در سال‌های آینده فراهم خواهد کرد. انتظار اینکه در تجربه نخست، بُعد فروشگاهی تعطیل و بُعد نمایشگاهی و فرهنگی بزرگترین گردهمایی کتابی کشور به وجه غالب تبدیل شود، بعید است اما یک گام درخور توجه برای این هدف مهم ارزیابی می‌شود.
نمایشگاه بعد از سی‌و‌سه سال برای ناشران، همچنان یعنی 10 روز فروش مستقیم و تأمین نقدینگی؛ علاوه‌براین بسیاری از مخاطبان حرفه‌ای و غیر‌حرفه‌ای هنوز به نمایشگاه به‌عنوان یک فرصت دسترسی به تازه‌های نشر نگاه می‌کنند؛ همچنین تعداد کتاب‌فروشان عضو سامانه باید افزایش و موجودی آن‌ها برای مخاطب راضی‌کننده باشد تا در 10 روز نمایشگاه، گزینه خرید از سامانه کتاب‌فروشی‌ها در اولویت قرار گیرد. با این وجود تأکید می‌شود، این پیوند برای کتاب‌فروشان فرصت درخور توجهی محسوب می‌شود و اگر این سیاست دائمی برگزار‌کنندگان نمایشگاه است، برنامه‌ریزی برای اطلاع‌رسانی گسترده با هدف افزایش تعداد کتاب‌فروشان عضو، یک ضرورت به حساب می‌آید؛ علاوه‌براین امکان بهره‌مندی از یارانه برای فروش‌های حضوری، زمینه افزایش مشارکت کتاب‌فروشان را تقویت می‌کند.
یکی دیگر از آثار کنار هم قرار گرفتن ناشران و کتابفروشان در نمایشگاه کتاب تهران، تأکید بر حفظ کتاب‌فروشی‌ها است. پیام این پیوند برای جامعه، یادآوری موضوع اهمیت ویترین کتاب است؛ هرچند کتاب‌فروشی، آخرین حلقه نشر شناخته می‌شود اما نخستین و مهم‌ترین محل برای تماس مخاطب با کتاب نیز هست؛ حلقه‌ای که از سرانه اندک مطالعه در کشور و شرایط اقتصادی، همواره در معرض تهدید بوده و نیازمند حمایت است.

یکی از مسائل ناشران در 10 روز نمایشگاه کتاب تهران، معرفی تازه‌های نشر و برای مخاطبان ـ البته مخاطبان غیر‌حرفه‌ای ـ فرصت انتخاب دقیق از بین تازه‌های نشر است. نتیجه این مسئله به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، خرید‌های تصادفی و قرار گرفتن دائمی کتاب در قفسه کتابخانه مخاطب است. به‌نظر می‌رسد، کتاب‌فروشان عضو سامانه خرید از کتاب‌فروشی در 10 روز نمایشگاه امکان تبدیل شدن به مرجع معرفی کتاب برای مخاطبان را دارند؛ به‌عبارت دیگر مخاطب با مراجعه به سامانه فرصت دارد تا از بین کتاب‌های بارگذاری شده انتخاب و خریدی براساس نیاز وعلاقه داشته باشد.  
به‌نظر می‌رسد، آنچه در نگاه نخست برای تداوم سیاست حضور کتاب‌فروشان در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، با اهمیت است، تأکید بر تقویت زیرساخت‌های نرم‌ا‌فزاری یا همان به‌روز شدن کتاب‌‌فروشان است. این مهم با یک جریان‌سازی قوی با مشارکت فعالان صنف و البته حمایت‌های دولتی تحقق‌پذیر است؛ علاوه‌براین پیش‌بینی می‌شود این فرصت حضور در درازمدت می‌تواند گامی در مسیر کاهش بُعد فروشگاهی و تقویت بُعد نمایشگاهی این رویداد بزرگ فرهنگی کشور باشد؛ به‌عبارت دیگر آزمونی باشد برای طراحی امکان خرید مجازی مخاطبان از کتاب‌فروشی و ایجاد فضایی صرفا نمایشگاهی برای ناشران. ایده‌ای که نخستین گام آن با مشارکت کتاب‌فروشی‌ها در نمایشگاه 1402 برداشته شده اما برای تحقق کامل به برنامه‌ریزی نیاز دارد.»