دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

«دنیای‌اقتصاد» از آنچه روز گذشته تحت عنوان «جمع‌آوری کارت‌های مخصوص جایگاه‌دارها» اعلام و مشاهده شد، رمزگشایی می‌کند؛ پیام اجرای این طرح چیست؟

 به‌جای کارت سوخت نخ‌‌‌‌‌‌دار در جایگاه‌‌‌‌‌‌های توزیع بنزین، از این پس برای خرید بنزین آزاد بدون کارت سوخت از کارت (داخل جیب) جایگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دارها استفاده کنید. این مطلب ماحصل خبرهای بنزینی روزهای اخیر بود که البته به‌معنای محدودیت تعداد کارت‌های جایگاه‌‌‌‌‌‌داران نیز تلقی می‌شود. واقعیت این است که هیچ برنامه یا طرحی برای افزایش قیمت یا کاهش سهمیه‌‌‌‌‌‌ بنزین وجود ندارد ولی محدودیت کارت سوخت جایگاه‌‌‌‌‌‌داران یک الزام قانونی بوده که در حال انجام است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌؛ اقدامی که شاید بخش کوچکی از تقاضا را مدیریت کند که بعید به‌نظر می‌رسد.

 البته افزایش قیمت بنزین برای سال‌جاری منع قانونی دارد.  جمع‌‌‌‌‌‌آوری کارت سوخت جایگاه‌‌‌‌‌‌داران یا جایگزین‌‌‌‌‌‌کردن آن در روزهای اخیر موردبررسی قرار گرفته و در این‌خصوص مباحث متفاوتی مطرح شده‌است. بررسی‌‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد تاکنون برنامه‌‌‌‌‌‌ای برای تغییر در سهمیه‌‌‌‌‌‌بندی بنزین وجود ندارد؛ اگرچه سناریوهای مختلفی مطرح شده‌است. در ابتدا ذکر این مطلب ضروری است که پیرو بند‌(ه)، جزء ۷ تبصره‌۱۴ قانون بودجه‌که به هدفمندی یارانه‌‌‌‌‌‌ها می‌پردازد؛ بحث جمع‌آوری کارت سوخت جایگاه‌‌‌‌‌‌دارها مطرح‌شده ولی با توجه به اثراتی که دارد؛ برای کوتاه‌‌‌‌‌‌مدت هنوز دستورکار قدرتمندی برای جمع‌آوری کامل آن وجود ندارد بلکه محدود شده‌است؛ محدودیتی که قرار نیست برای مردم دردسری ایجاد کند.  به‌صورت دقیق‌تر تغییری در سهمیه‌‌‌‌‌‌بندی، قیمت یا وضعیت کلی تحویل سوخت ایجاد نشده بلکه تعداد کارت‌های جایگاه‌‌‌‌‌‌داران کاهش یافته‌است.

به‌عبارت دیگر اگر مشتری با اتمام سهمیه خرید خود روبه‌‌‌‌‌‌رو شده بازهم می‌تواند از کارت جایگاه‌‌‌‌‌‌داران استفاده کند ولی به‌جای کارت متصل به یک نازل، باید کارت را از متصدی جایگاه دریافت کرد؛ به‌جای کارت نخ‌دار از کارت داخل جیب متصدی استفاده خواهد شد.  این رویکرد اگرچه تغییری در مکانیزم‌های تحویل سوخت ایجاد نکرده ولی شاید فرآیند سوخت‌‌‌‌‌‌گیری خودروها را با تاخیر همراه سازد که چندان هم گسترده نخواهد بود زیرا روح حاکم بر تصمیمات از تغییر عمیق در سازوکارهای اجرایی در حوزه بنزین حکایت ندارد. به‌صورت دقیق‌تر افزایش قیمت بنزین برای سال‌جاری منع قانونی دارد ولی بهتر است مشتریان با کارت سوخت شخصی وارد جایگاه‌‌‌‌‌‌ها شوند. به گزارش «ایسنا» شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی حکایت از قانونی‌بودن تکلیف استفاده از کارت سوخت شخصی دارد که باهدف بهبود نظام توزیع بنزین در کشور مطرح شده‌است. شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی از رانندگان درخواست کرده‌‌‌‌‌‌است که حتما با کارت‌های شخصی خود وارد جایگاه‌‌‌‌‌‌ها شوند.

جمع‌‌‌‌‌‌آوری کارت سوخت جایگاه‌‌‌‌‌‌ها، چرا؟
دلیل شروع جمع‌آوری کارت‌های سوخت جایگاه‌‌‌‌‌‌داران چیست؟ به گزارش انتخاب و به گفته نماینده مجلس این طرح با هدف ساماندهی نظام توزیع بنزین و کاهش قاچاق سوخت تعریف‌شده که تقاضای شخصی را هم مورد هدف قرار داده‌‌‌‌‌‌است. البته باتوجه به اینکه بخشی از خودروسواران از کارت‌های سوخت جایگاه‌‌‌‌‌‌داران استفاده می‌کنند اجرای این طرح برای برخی مشکل‌‌‌‌‌‌ساز خواهد بود، بااین‌حال هادی بیگی‌‌‌‌‌‌نژاد عضو کمیسیون انرژی، این طرح را اقدامی صحیح و لازم برای ساماندهی نظام توزیع بنزین می‌داند و تقاضای ۹۰‌درصد مردم با «۶۰ لیتر بنزین یک‌هزار و ۵۰۰تومانی و ۳هزار‌تومانی پاسخ داده‌‌‌‌‌‌ می‌شود.»

بیگی نژاد، درباره جمع‌آوری کارت‌های سوخت از جایگاه‌‌‌‌‌‌ها گفت: کاری که انجام‌شده، کار درستی است و در قانون نیز آمده است. کارت سوخت برای چه چیزی به مردم داده شده‌است؟ برای استفاده داده‌‌‌‌‌‌ایم و اگر قرار باشد کارت استفاده نشود که سامانه ایجاد نمی‌شد. او در ادامه نسبت به استفاده از کارت ملی به‌جای کارت سوخت افزود: خیلی صحبت کردیم که از کارت بانکی یا کارت ملی استفاده شود، اما جمع‌بندی نهایی این شد که سیستم کارت سوخت بماند و ارتقا پیدا کند. این طرح اشکالات زیادی داشت، برای مثال فرض کنید طرف کارت ملی‌اش را گم کند، هزینه‌ای که برای آن فرد به‌وجود می‌آید زیاد می‌شود.

تعریف‌شده در بودجه
به گفته علی‌اکبر نژادعلی مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، این طرح در بودجه‌گنجانده شده و شرکت پخش موظف به اجرای آن است. او گفت: با جمع‌آوری کارت‌های سوخت آزاد جایگاه‌‌‌‌‌‌داران، تغییری در مقدار سهمیه و روند عرضه بنزین به مردم اتفاق نخواهد افتاد، بلکه به همان مقداری که افراد با استفاده از کارت سوخت آزاد، سوختگیری می‌کردند، می‌توانند از طریق کارت سوخت شخصی خود سوختگیری کنند. به گفته مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی درخواست‌های صدور کارت سوخت المثنی مربوط به پارسال تحویل (اداره پست داده) شده و بررسی درخواست‌های تازه به‌‌‌‌‌‌روز شده‌است. نژادعلی با تاکید بر لزوم مراقبت از کارت هوشمند سوخت شخصی با توجه به هزینه‌های تولید و صدور کارت‌ها و واردات تراشه مربوط به این کارت‌ها گفت: سهمیه قیمت اول و دوم (آزاد) به مقدار کافی در کارت‌های سوخت شخصی ماهانه شارژ می‌شود و امیدواریم فرهنگ استفاده از کارت سوخت شخصی شکل بگیرد.

جمع‌‌‌‌‌‌آوری ۷۰‌درصد کارت‌سوخت‌‌‌‌‌‌ جایگاه‌‌‌‌‌‌ها
به گزارش تسنیم، طبق اعلام ستاد مبارزه با قاچاق‌کالا و ارز در سال‌۱۴۰۱ قاچاق بنزین در کشور رشد ۲۵۰درصدی و قاچاق گازوئیل ۶۹‌درصد افزایش داشته که به‌معنای قاچاق روزانه ۵۰‌میلیون لیتر سوخت از کشور است. به گفته سخنگوی صنف جایگاه‌‌‌‌‌‌داران کشور این طرح از شنبه آغاز شده‌است اما «همه کارت‌ها جمع‌آوری نمی‌شود و (حداقل) یک کارت در هر جایگاه می‌ماند.»  به گفته سخنگوی صنف جایگاهداران کشور، با اجرای این طرح، حدود ۷۰‌درصد کارت‌های آزاد جایگاه‌‌‌‌‌‌ها جمع‌آوری می‌شود و به مردم توصیه می‌کنیم که حتما در مراجعه به‌جایگاه‌‌‌‌‌‌های سوخت، کارت سوخت شخصی به‌‌‌‌‌‌همراه داشته باشند. نواز با بیان اینکه «تا امروز بیش از ۹۰‌درصد سوخت‌‌‌‌‌‌گیری‌‌‌‌‌‌های بنزین ۳‌هزار‌تومانی با کارت‌های آزاد جایگاه‌‌‌‌‌‌ها انجام‌شده»، گفت: رفته‌رفته مردم باید این عادت رفتاری را کنار گذاشته و از کارت‌های شخصی برای دریافت بنزین با نرخ آزاد هم استفاده کنند.

سناریو‌‌‌‌‌‌های پیش‌‌‌‌‌‌رو
باتوجه به شرایط اقتصادی کشور، بسیاری از کارشناسان افزایش قیمت بنزین را راه‌‌‌‌‌‌حل درستی برای آزادسازی قیمت‌ها نمی‌‌‌‌‌‌دانند زیرا هزینه‌های اجتماعی داشته و تبعات حاصل از آن تمام ابعاد اقتصادی-اجتماعی مردم را دربرمی‌گیرد. کنترل تقاضا از طرق مختلف یکی از راهکارهایی است که روی میز مسوولان امر قرار گرفته‌است. درست است که هدف از جمع‌آوری کارت سوخت جایگاه‌‌‌‌‌‌ها ساماندهی نظام توزیع اعلام‌شده‌‌‌‌‌‌است، اما نمی‌توان تاثیر آن بر تقاضای شخصی که بخش عمده‌‌‌‌‌‌ای از مصرف را تشکیل می‌دهد را نادیده گرفت. مصرف سوخت نامتعارف و نامتعادل و از طرفی فراهم‌نبودن شرایط برای آزادسازی قیمت‌ها باعث‌شده سیاستگذار با تعریف طرح‌های مختلف به‌‌‌‌‌‌صورت غیرمستقیم مصرف یا به بیانی دیگر اصلاح مصرف را نشانه قرار دهد. شایان ذکر است افزایش قیمت بنزین منع قانونی دارد و به‌جز تبعات جانبی آن، سازوکار اجرایی تغییر آن در کنار تبعات پیدا و پنهان آن موردبررسی قرار نگرفته است.  به جرأت می‌توان گفت که خبری از افزایش قیمت بنزین نیست و این قبیل اقدامات شاید بتواند بخش کوچکی از مصرف را مدیریت کند ولی در شرایط پیچیده فعلی چندان هم اثری بر رفتار مردم یا میزان مصرف برجای نخواهد گذاشت.