شنبه 31 شهریور 1403 - 19:06
چند غلط مصطلح
ایسنا/ «ساعت نهار»، «درب را ببندید»، «وزیر آموزش و پرورش استعفا داد»، «مادر جوانی چهارقلو به دنیا آورد»؛ شاید در نگاه اول برای خیلیها هیچ اشکالی در اینها نباشد و بارها در نوشتههایمان از آنها استفاده کرده باشیم. برای برخی که درباره زبان فارسی و درستنویسی حساسترند البته موضوع متفاوت است و درباره نهار، درب و استعفا دادن حتما مکث میکنند هرچند باز هم درباره به کاربردن چهارقلو بعید است اشکالی ببینند. اما همه اینها در واقع از همان مواردی هستند که به عنوان غلط مصطلح شناخته میشوند.
دهخدا در تعریف غلط مصطلح مینویسد: «آنچه برخلاف قیاس یا گفته لغویان یا ائمه ادب بود لیکن عامه مردم و قاضلان و نویسندگان آن را پذیرفته باشند، مثلا صندوق و زنبور که در فارسی به فتح اول تلفظ شوند حال آنکه در اصل به ضماند.»
عبدالله حکیمفر - معلم ادبیات مدرسه عالی ترجمه و از نویسندگان معاصر - سال ۱۳۵۱ در مجله گوهر مینویسد: بعضی تصور کردهاند همینکه واژهای یا ترکیبی غلط مصطلح شد و عوام، که اکثریت جامعه را تشکیل دادهاند، آنرا پذیرفت جزء واژهها و ترکیبهای درست و صحیح درمیآید و میتوان آن را استعمال کرد و از نادرستیاش چشم پوشید.
گروه دیگر که خواص قوم را تشکیل میدهند و در این امر تحقیق و تتبع دارند، برخلاف این نظر و عقیده هستند و میگویند اگر واژهای غلط که همه آن را میشناسند، به حریم زبان وارد شد باید بیدرنگ آن را طرد کرد و به دور افکند.
حقیقت آن است که اگر غلطی مصطلح در اجتماع رسوخ یافت نه تنها صورت صحیح خود را هرگز بازنمییابد بلکه برای اجتماع کمدانش، از غلطهای شناختهشده، زیانخیزتر است، زیرا غلط غیرمصطلح بالاخره به دست ادیبان و سخنشناسان یا مردم دانشپژوه به مرور اصطلاح میشود و «درستی» خود را بازمییابد ولی واژه نادرست مصطلح چنان در اذهان جای میگیرد که بعدها هیچکس نمیتواند آنرا تشخیص دهد، بهناگزیر در اثر بی اعتنایی مردم به همان شکل «بیمار» میماند و در لوح دل افراد، خاصه دانشآموزان، نقش میبندد. از اینرو زیان «بیمار ناپیدا» یا «دشمن ناشناخته دوستنما» که در صف دوستان قرار میگیرد بیش از زیان «دشمن شناختهشده» است.
به عقیده نگارنده بعضی از این غلطها را باید همچو خس و خاشاک دور ریخت و از استعمال آنها جدا دست برداشت و پارهای از آنها را هم به مقیاس اصول ادبی و منطقی پذیرفت.
نمونههایی از غلطهای مصطلح
درب: عربی و به معنای دروازه و در بزرگ است و نمیتوان آن را به جای واژه «در» که فارسی است به معنای «در معمولی و کوچک» به کار برد.
صحبت: به معنای معاشرت و مصاحبت است و به جای گفتوگو استعمال میکنند در حالیکه بین معاشرت با گفتوگو بسیار فرق است.
نهار: به فتح اول، عربی و به معنی روز است و آن را هرگز نباید با ناهار فارسی که به معنی گرسنه و غذای ظهر است اشتباه کرد.
کفاش: از غلطهای مصطلح و صحیح آن کفشگر یا کفشدوز است، کفش فارسی است و ساختن کفاش از آن به قیاس نقاش از نقش عربی جایز نیست.
پیاده کردن، پیاده شدن: عکس سوار کردن و سوار شدن است و معنی دیگری نمیتوان بر آن اطلاق کرد. پس اینکه امروز گویند: دانشگاه یا فلان وزارت، برنامه یا طرحی را پیاده کرده یا میکند صحیح نیست چه برنامه یا طرح جاندار یا سوارکار نیست که پیاده شود. در این گونه موارد باید گفت و نوشت: دانشگاه یا وزارت، فلان برنامه یا طرح خود را به مرحله عمل درآورده یا درمیآورد.
دوغلو: اصل ریشه این اصطلاح ظاهرا ترکی است و دو کودک را گویند که در یک زمان از یک مادر زاییده شوند و در عربی این اصطلاح را توامان گفتهاند.
در زبان فارسی بسیار دیده میشود که سهغلو، یا چندغلو هم استعمال کردهاند که درست نیست. چه عوام کلمه «دو» قبل از غلو را اسم عدد فارسی پنداشتهاند و به میل خود آن را کم یا زیاد و به تعداد دلخواه درآودهاند.
*** دهخدا نیز نوشته است: «دوغلو (دوقلو) «دُغُلی. توأم. توأمان. همزاد. دو پهلو. در تداول، کلمه را به غلط مرکب از دو (عدد فارسی) و قلو میپندارند و به ضم قاف تلفظ میکنند و به همین قیاس سهقلو و چهارقلو و پنجقلو به کار میبرند.»
*** دوقلو یا دوغلو در اصل و ریشهاش یک واژه ترکی است مرکب از «دوق» و «لو». ریشه دوق، مصدر دقماق یا دغماق به معنای زادن است. «لو» هم علامت نسبت است.
مزخرف- مزخرفات: این کلمه، در زبان فارسی امروز، به جای بد و مستهجن و دل بههم زن و باطل و بیهوده معنی گرفته است در صورتیکه زخرف(به ضم اول و سکون دوم و ضم سوم و سکون آخر) معرب زیور(پیرایه) فارسی است و تازیان، طلا و کمال حسن چیزی را از این واژه استنتاج میکنند.
***دهخدا هم نوشته است: مزخرف [مُ زَ رَ](ع ص) آراسته.هر چیز آراسته. آرایش داده شده.|| زراندود
مذهب. دینارگون. طلایی|| در تداول، کلام باطل آراسته. دروغی که مانند راست آراسته کرده باشند. سخن بیاصل و بیمعنی و لاطائل.|| زشت و ناپسند: حرف مزخرف. جنس مزخرف
بهاریه- خزانیه: بهار و خزان واژههایی پارسی است که به غلط با اضافه کردن (یه) به آخر آن، خواستهاند شکل عربی بدان بدهند و شعر یا نثری را به بهار یا خزان منتسب سازند، این ترکیب نادرست است. باید گفت شعری در وصف بهار یا خزان سرود یا قصیده بهار یا خزان شما در حد کمال است
احتمال دارد: احتمال واژهای تازی است به معنی تحمل و بردباری. این واژه به تدریج در فارسی قلب معنی کرده و به معنی امکان دارد، گمان میرود، به کار رفته است. احتمال دارد فلانی بیاید. باید به جای احتمال داشتن، تصورکردن، انگاشتن و گمان رفتن به کار برد.
استعفا دادن: استعفاء مصدر عربی و به معنی طلب عفو کردن است که در فارسی به معنای طلب کناره جستن از کار، مصطلح شده است: از کار خود استعفا داد یعنی طلب عفو داد و این درست نیست باید گفت و نوشت: از کار خود استعفا کرد.
حکیمفر در این مقاله ۶۰ فعل را مورد بررسی قرار داده که با نقد همراه بوده است و برخی از آنها را اسماعیل مرتضوی برازجانی و سیدکریم امیری فیروزکوهی رد کرداند. در این مطلب واژههایی که این استادان درباره آنها سخنی به میان نیاوردهاند، ذکر شده است.
*** توضیحات در مقاله یادشده نیامده است.
پربیننده ترین
-
عکس مسی درآمد؛ آخرین توپ طلا با آرایشگر ویژه!
-
10 جایزه 5 میلیون تومانی برای کاربران آخرین خبر (مهلت شرکت در مسابقه تا 9 آذر تمدید شد.)
-
10 جایزه 5 میلیون تومانی برای کاربران آخرین خبر (مهلت شرکت در مسابقه تا 9 آذر تمدید شد.)
-
آخرین وضعیت راهها در چهارمین روز از سال جدید؛ محور چالوس از شنبه دوباره بسته میشود
-
زنده؛ بیرانوند در یک قدمی استقلال
-
"دنا پلاس اتومات" بخریم یا "تارا اتومات؟"/ مقایسه اختصاصی "آخرینخودرو" از دو خودروی پرطرفدار
-
چالش/ بازیکن داخل تصویر رو حدس بزن (16)
-
5 نشانه ضعیف شدن ریه ها و بهترین روش تقویت آن چیست؟
-
لندکروزر یا ۲۰۶؟ / مقایسه جالب "آخرینخودرو" به بهانه سخنان جنجالی میرسلیم
-
سپ، برترین شرکت در خاورمیانه شد
-
چالش/ بازیکن داخل تصویر رو حدس بزن (28)
-
ویدیو تست و بررسی فیدلیتی پرایم جدید در آخرین خودرو
-
چالش/ بازیکن داخل تصویر رو حدس بزن (14)
-
لحظه به لحظه با جدال پرسپولیس مقابل النصر
-
چالش/ بازیکن داخل تصویر رو حدس بزن (22)
-
یحیی مچ ساپینتو را خواباند / برد ارزشمند پرسپولیس در صدمین شهرآورد
-
چالش/ بازیکن داخل تصویر رو حدس بزن (19)
-
چالش/بازیکن داخل تصویر رو حدس بزن (11)
آخرین اخبار
-
آخرین روز نمایشگاه نوشتافزار ایرانی
-
اعدام با تزریق کشنده در کارولینای جنوبی
-
حال و هوای حرم مطهر حضرت عبدالعظیم(ع) در سالروز میلاد پیامبر اکرم(ص) و امام صادق(ع)
-
بازتاب بیانات رهبر انقلاب در رسانههای عربی
-
توهین میهمان یک برنامه صدا و سیما به رئیس جمهور
-
پیروزی نساجی یک روز بعد از استقلال
-
پنجره متفاوتی از دیدار مسئولان نظام و سفرا و میهمانان کشورهای اسلامی با رهبر انقلاب
-
لنوو تصویری رسمی از تبلت گیمینگ Y700 را منتشر کرد
-
مارسکا: روی دور برد هستیم، ولی همه چیز مرتب نیست
-
عکس/ دف نوازی هنرمندان خراسان شمالی به مناسبت هفته وحدت و میلاد پیامبر اکرم(ص)
-
ترکیب فولاد برای تقابل با تیم تهرانی اعلام شد
-
تولید نوشت افزار ایرانی با محتوای بومی
-
نونیز بیدار شد؛ چه شوتی، چه پای چپی!
-
پزشکیان مذاکره با آمریکا را کلید می زند؟
-
گل اول بایرنمونیخ به وردربرمن توسط اولیسه
سایر اخبار مرتبط
نظرات
ثبت نظر
مهمترین اخبار
تولید قراردادی راهکار خودکفایی در گوشت قرمز
شنبه 31 شهریور 1403 - 18:55:00
بدهی انگلیس به بالاترین میزان در 60 سال اخیر رسید
شنبه 31 شهریور 1403 - 18:24:10
سخنگوی ایرانایر: مقصر گرانفروشی بلیت هواپیما چارترکنندگان هستند
شنبه 31 شهریور 1403 - 17:08:12
پیشبینی واردات ۳ میلیارد دلار بنزین در سال جاری
شنبه 31 شهریور 1403 - 17:05:55
کورس قیمت مسکن از فرمانیه تا فلوریدای جنوبی
شنبه 31 شهریور 1403 - 16:52:58