کودکان از بدو تولد برای توسعه مهارت‌های زبانی آماده هستند و قرار گرفتن مداوم در معرض طیف گسترده‌ای از الگو‌های زبانی چیزی است که به آن‌ها کمک می‌کند این کار بهتر انجام شود.

وقتی کودکان در معرض کلمات مختلف قرار می‌گیرند مهم‌ترین کاری که می‌توانید برای کمک به ایجاد مسیر‌های زبانی در مغز فرزندتان انجام دهید؛ خواندن و آشنایی آن‌ها با زبان و کلمات است تا بتوانند ظرفیت شناختی خود را بیشتر کنند. حتی تجربه در دست گرفتن یا لمس کردن کتاب هم می‌تواند باعث سلامت ذهن و رشد شناختی بیشتر آن‌ها شود. در این باره با دکتر مهدیه صالحی، روان پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفتگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

بهتر است از چه سنی و چگونه بچه‌ها را با کتاب آشنا کنیم؟

کودکان می‌توانند از همان ابتدای تولد با کتاب آشنا شوند. هرچند مطالعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد در ۳ ماه پایان بارداری نیز جنین توانایی شنیدن صدای مادر را دارد و احتمالاً خواندن کتاب از همان زمان ممکن است در درک کودک و پردازش صدای مادر سودبخش باشد. اما مهم‌ترین زمان برای شروع کتاب خواندن هنگامی است که می‌توان توجه کودک را به موضوعی جلب کرد و ریشه‌های زبان هم در حال شکل گیری هستند که حدود چهار ماهگی است. حدود یک سالگی نیز درک کلام در کودک پیشرفت چشمگیری می‌کند و آمادگی بیشتری برای پردازش متن کتاب دارد؛ هرچند شروع خواندن کتاب برای او از سنین پایین‌تر توصیه می‌شود.

از نظر جنس کتاب و تصاویر آن ابتدا چه کتاب‌هایی را می‌توان در دسترس کودک قرار داد تا با کتاب آشنا شود؟

در ابتدای تولد، بینایی کودک کامل نیست و درک رنگ‌ها محدود به سیاه و سفید است. اما در همین زمان، شیرخوار توانایی شنیدن صدا و افتراق صدای مادر از غریبه را دارد. در این زمان‌ها نشان دادن کتاب‌های سیاه و سفید و خواندن اشعار آرام بخش مانند لالایی به کودک کمک می‌کند. پس از آن شیرخوار تمایل دارد جهان بیرون را از طریق دهان و همچنین لامسه حس کند و بینایی پیشرفت چشمگیری می‌کند.

از چهار ماهگی به بعد کتاب‌های حمام یا کتاب‌هایی با جنس‌های متنوع پارچه‌ای و نیز کتاب‌های مصور ساده با رنگ‌های متنوع با کانتراست یا تصاویر واقعی از حیوانات و اشیا می‌تواند کمک کننده باشد. کودک در این زمان ممکن است کاغذ را در دهان بگذارد یا کاغذ کتاب را مچاله کند که در واقع شیوه‌ای برای شناخت است و ایرادی هم ندارد.

بنابراین بهتر است در این سنین از کتاب‌هایی با جنس مناسب کودکان که فاقد مواد شیمیایی و قابل شست و شو هستند استفاده کرد. برای مثال کتاب‌های پارچه‌ای می‌تواند مناسب باشد.

انتخاب نوع کتاب بهتر است به چه صورت باشد؟

بهتر است سایز کتاب کوچک باشد که شیرخوار بتواند آن را در دست بگیرد و نوشتار آن هم در حد تک کلمه باشد و هر صفحه نیز ترجیحاً یک یا دو تصویر داشته باشد.

آوا‌های تکراری و شعر‌های ساده نیز برای کودک جالب است. از یک سالگی کودک می‌تواند کتاب‌های داستان را درک کند و با بهبود حافظه و زبان در دو سالگی کتاب‌های طولانی‌تر و با تصاویر پیچیده‌تر می‌تواند ارائه شود.

چطور برای بچه‌ها کتاب بخوانیم؟ کتاب خواندن بهتر است ساده باشد یا با تغییر صدا و همراه بازی؟

بهتر است کتاب خواندن با لمس و نوازش و آغوش والد همراه باشد. همراه بودن با بازی و نمایش، تغییر لحن و تقلید صدا نیز باعث لذت بیشتر در کودکان می‌شود. مشارکت دادن خود کودکان در حد اشاره به تصاویر مرتبط، حدس ادامه داستان و پرسیدن راجع به کاراکتر‌ها و احساسات و افکارآن‌ها نیز باعث تعامل بیشتر و اثربخشی عمیق‌تر مطالعه خواهد شد.

بهترین زمان کتاب خواندن برای بچه‌ها شب و نیم ساعت قبل از خواب کودک است که به او کمک می‌شود تا آرام و ریلکس شود. این کار هر زمانی در طی روز هم می‌تواند مفید باشد. اما بهتر است زمان مشخصی در روز به این کار اختصاص داده شود تا کتاب خواندن برای کودکان به صورت عادت روزانه شود.

کتاب خواندن برای بچه‌ها چه فوایدی برای سلامت ذهن آن‌ها دارد؟

کتاب خواندن باعث بهبود مهارت‌های زبانی و افزایش دایره لغات بچه‌ها می‌شود. دقت و تمرکزشان را ارتقا می‌دهد و در افزایش هوش کودکان هم مؤثر است و همچنین باعث ایجاد عادت و علاقه مندی آن‌ها به مطالعه خواهد شد؛ بنابراین خواندن کتاب برای کودک باعث بهبود عملکرد درسی او می‌شود و به این ترتیب افزایش اعتماد به نفس او را هم به دنبال خواهد داشت. همچنین ارتباط عاطفی فرزند و والد را تقویت می‌کند. خودآگاهی، مهارت‌های اجتماعی، درک و همدلی را نیز افزایش می‌دهد. کتاب خواندن همچنین تجربه و دانش بیشتری را به کودک منتقل می‌کند و به این ترتیب او می‌تواند آمادگی بیشتری برای چالش‌های روزانه کسب کند.

بعد از خواندن داستان برای نتیجه‌گیری بهتر از کتاب چه باید بکنیم؟

توجه داشته باشیم بهتر است خواندن کتاب برای کودکان با مکث و پرسش همراه باشد. سوالاتی مثل اگر تو آنجا بودی چه کار می‌کردی یا حدس می‌زنی در ادامه چه می‌شود یا دوست داشتی چه اتفاقی می‌افتاد هم کمک کننده خواهد بود.

پرسش راجع به احساس شخصیت‌ها به رشد شناسایی هیجان، خودآگاهی و همدلی کمک می‌کند. گفتن خلاصه‌ای از داستان توسط کودک و حدس پیام داستان نیز مؤثر واقع خواهد شد. پرسیدن نظر کودک درباره اینکه کدام قسمت کتاب را بیشتر دوست داشته هم کودک را به فکر وا می‌دارد.

والدین تا چه سنی می‌توانند برای فرزندشان کتاب بخوانند؟

والدین همیشه می‌توانند برای فرزند خود کتاب بخوانند؛ بنابراین از این لحاظ هیچ محدودیت سنی وجود ندارد.

وقتی بچه‌ها خودشان توانستند کتاب بخوانند لازم هست تا والدین همچنان به کتاب خواندن برای آن‌ها ادامه دهند؟

بله. همراهی والدین در ایجاد رابطه عاطفی عمیق‌تر، نظارت بیشتر و بحث درباره نتیجه گیری همیشه کمک کننده خواهد بود.

چطور فرزندمان را به کتاب خواندن ترغیب کنیم؟

برای تشویق کودک به خواندن کتاب ابتدا خودمان باید الگوی مناسبی برای او باشیم. دیدن مطالعه والدین باعث ترغیب کودکان به مطالعه خواهدشد. وقتی از همان ابتدای تولد کتاب خواندن شروع شود کم کم به صورت عادت در خواهد آمد. همچنین اگر این کار همراه با بازی، محبت و نوازش باشد کودک لذت بیشتری خواهد برد. هنگامی هم که به کتاب‌هایی با موضوعات مورد علاقه آن‌ها پرداخته شود نیز او بیشتر تشویق به مطالعه خواهد شد.