دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 اروپا یکی از اعضای مهم در مذاکرات هسته‌‌‌ای ایران و گروه 1+5 محسوب می‌شود و در این بین دیدگاه سه کشور اروپایی عضو تروئیکا یعنی بریتانیا، ‌‌‌ آلمان و فرانسه به برجام و اینکه آنها از مذاکرات احیا چه می‌‌‌خواهند از اهمیت زیادی برخوردار است.  

درواقع مساله این است که آیا اروپا به برجام یا توافقی شبیه به آن نیاز دارد و اکنون برایش در اولویت است یا مسائل دیگر باعث شده که فعلا آنها خیلی وقت خود را برای این مذاکرات صرف نکنند. متغیر مهمی که در رویکرد اروپا نسبت به مذاکرات هسته‌‌‌ای اثرگذار است بحث جنگ اوکراین و کمک ایران به روسیه است که در ماه‌‌‌های اخیر تاثیرات منفی خود را بر مذاکرات برجای گذاشت.  در کنار این، ناآرامی‌‌‌های اخیر در ایران نیز به عنوان فاکتوری که مذاکرات را با نوعی بن‌‌‌بست مواجه کرد، مطرح است. زیرا کشورهای اروپایی خود را داعیه‌‌‌دار حقوق بشر می‌‌‌دانند و همین موضوع باعث شده که اگر بخواهند با ایران وارد مذاکرات هسته‌‌‌ای شوند دغدغه افکار عمومی را داشته باشند.  اما امروز که این دو متغیر کمرنگ‌‌‌تر شده است و ایران در فضای همکاری با آژانس به‌سر می‌‌‌برد این پرسش مطرح می‌شود که برآورد اتحادیه اروپا از برجام چیست؟ اتحادیه اروپا به عنوان یک سازمان که کمیسیونی تحت عنوان سیاست خارجی دارد برآوردش از چشم‌‌‌انداز برجام چیست و در عین حال سه قدرت اروپایی تروئیکا چه ارزیابی‌‌‌ای از چشم‌انداز مذاکرات برجامی دارند؟

 حل مورد به مورد مشکلات
بهزاد احمدی‌لفورکی، پژوهشگر مسائل اروپا درباره موضع اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی در خصوص برجام گفت: «به نظر من تمایز خاصی در مواضع دو طرف دیده نمی‌شود؛ شاید در این بین مواضع آلمان یا فرانسه کمی صریح‌‌‌تر شده باشد یا انگلیس کمی با سیاست بیشتری رفتار کرده باشد، اما در کل موضع اروپا در این رابطه که مساله ایران را مورد به مورد پیش ببرند به آمریکا خیلی نزدیک شده است.» احمدی با بیان اینکه اروپایی‌‌‌ها می‌‌‌خواهند پرونده‌‌‌های مختلف مرتبط با ایران را یک به یک جلو ببرند، یعنی پرونده‌‌‌هایی مانند موشکی، هسته‌‌‌ای، نفوذ منطقه‌‌‌ای، سایبری و... برای آنها از هم منفک شده است، تاکید کرد: «بنابراین ممکن است که به لحاظ افکار عمومی برایشان هزینه داشته باشد که با ایران یک توافق اتمی امضا کنند اما در عمل این کار را انجام می‌دهند و حاضر هستند که این هزینه را بدهند.» وی در پاسخ به اینکه اروپا چرا حاضر است این هزینه را پرداخت کند، گفت: «آنها توانستند از شرایطی که برای ایران پیش آمد، استفاده کنند و اجازه دادند اپوزیسیون در کشورهایشان راهپیمایی کند یا بیانیه‌‌‌های سفت و سخت علیه ایران دادند.

درواقع این اقدامات در بحث دیپلماسی عمومی، افکارسازی و قدرت نرم در زمره کم‌‌‌هزینه‌‌‌ترین اقدامات است.» احمدی با بیان اینکه پرونده‌‌‌های حقوق بشری برای اروپایی‌‌‌ها همچنان از اهمیت بالایی برخوردار است، افزود: «ولی وقتی پای پرونده‌‌‌های مهم‌تر به میان می‌‌‌آید، از نظر آنها هر پرونده‌‌‌ای اهمیت خود را دارد و در قبال آن اقدامات لازم را انجام می‌دهند.»

 اروپا تا چه زمانی پای کار است؟
پژوهشگر مسائل اروپا معتقد است از نگاه اروپا، مادامی که ایران به نقطه بازگشت‌‌‌ناپذیری نرسیده باشد یعنی مطمئن باشد برجام یا هر نوع توافق اتمی در ذیل برجام می‌تواند کمک کند تا به زعم آنها ایران به بمب اتم دست پیدا نکند، پای کار هستند. وی افزود: «در این مرحله این پرسش مطرح می‌شود که ایران چقدر می‌‌‌خواهد این پرونده حل و فصل شود یا آن را با پرونده‌‌‌های دیگر مرتبط می‌کند.»

احمدی همچنین درباره رویکرد کشورهای عضو تروئیکای اروپا در قبال مساله ایران گفت: «برای بریتانیا و فرانسه در پیش گرفتن مسیر مذاکرات راحت‌‌‌تر است زیرا با ایران دچار تنش‌‌‌های جدی در سطح دوجانبه نشدند؛ حتی بریتانیا به عنوان مثال با برخی جابه‌جایی‌‌‌ها در بی‌‌‌بی‌‌‌سی کمی مسیر را هموارتر کرد. در مقابل ایران نیز این پالس مثبت را دریافت کرد و شهرداری دیوارهای سفارت انگلیس در تهران را که بر روی آن دیوارنوشته‌‌‌هایی بود، رنگ کرد.» این کارشناس ادامه داد که فرانسوی‌‌‌ها نیز به اندازه آلمانی‌‌‌ها در قبال ایران دست به اقدامات تنش‌‌‌زا نزدند. آلمان سال گذشته پنج تا از مکانیزم‌‌‌های تجارت متقابل را لغو کرد.  احمدی با تشریح رویکرد سه کشور عضو تروئیکا گفت: «اکنون پیگیری مناسبات در حوزه هسته‌‌‌ای از مسیر بریتانیا و فرانسه آسان‌‌‌تر از آلمان است.» پژوهشگر مسائل اروپا در پاسخ به اینکه ممکن است نگاه اروپا به حل مساله هسته‌‌‌ای ایران به فعال کردن مکانیزم ماشه ختم شود، توضیح داد: «اروپا جایگاه ویژه‌‌‌ای در رابطه با فعال‌سازی مکانیزم ماشه دارد. زیرا روسیه و چین که به این سمت نمی‌‌‌روند و گفته می‌شود که آمریکا هم نمی‌تواند به دلیل خروج از برجام از این مکانیزم استفاده کند.» وی تاکید کرد: «مسائلی هم که درباره بحث دخالت ایران در جنگ اوکراین مطرح شد همه با این هدف بود تا مسیر را برای فعال کردن مکانیزم ماشه هموار کنند.»

وی افزود که در غیر‌این‌صورت استفاده احتمالی از مکانیزم ماشه دو بعد دارد، هم بعد هسته‌‌‌ای و هم بحث خروج از تحریم‌‌‌ تسلیحاتی با پایان یافتن بند غروب در مهر ماه.  پژوهشگر مسائل اروپا می‌‌‌گوید که چشم‌‌‌انداز اروپایی‌‌‌ها نسبت به مساله برجام، ایده کم در برابر کم است. یعنی در چارچوب برجام ایده کمتر در برابر کمتر دنبال شود؛ مکانیزمی که احتمالا برای ایران هم مطلوب باشد. احمدی ادامه داد: «در این مکانیزم، غرب یک گام برمی‌‌‌دارد و ایران متقابلا یک گام.»  این پژوهشگر گفت: «امروز موضوع منطقه تاحدودی برای اروپایی‌‌‌ها کمرنگ شده زیرا کشورهای حوزه خلیج فارس به یک صلحی دست یافته‌‌‌اند و نگرانی‌‌‌ خاصی در خصوص این مساله وجود ندارد. به‌ویژه بعد از آشتی ایران و عربستان، این منطقه به یک منطقه آرام تبدیل شده و درگیری‌‌‌ بیشتر در منطقه اروپاست.» وی توضیح داد که در این شرایط، اروپایی‌‌‌ها تمرکز خود را بر مسائل دیگر چون مساله هسته‌‌‌ای معطوف خواهند کرد. اما مساله اینجاست که فقط اروپا بازیگر این قصه نیست و ایران نیز باید اراده حل مساله هسته‌‌‌ای را داشته باشد. همچنین آیا ایران مکانیزم کمتر در برابر کمتر را می‌‌‌پذیرد؟