آخرین خبر/ محمدجواد ظریف وزیر سابق امور خارجه در گفت‌وگوی اختصاصی با «آخرین خبر» به موضوعاتی همچون حواشی اظهاراتش درباره اسرائیل، جنایات رژیم صهیونیستی، نحوه حمایت ایران از غزه، نقشه اسرائیل برای گسترش جنگ و دعوت عجیب برنامه «به افق فلسطین» از وی پرداخت.

مشروح این مصاحبه را در زیر می‌توانید بخوانید.

چه خبر اقای ظریف ؟
خبرهای ناگوار از غزه که قلب هر انسانی را به درد می اورد و برخلاف تبلیغات صهیونیستها این واقعیت جنایاتشان در دنیا روشن شده و مردم در خیابانها هستند. 

دکتر ظریف هر وقت صحبت کرده فضای مجازی را به خود اختصاص داده این فضا را دوست دارید ؟
نه الزما ولی وقتی صحبت نمی کنم هم این اتفاق می افتاد . برخی دوستان دوست دارند همیشه یاد ما باشند و مهر به ما بورزند ( با خنده ) اشکال ندارد ای کاش در جهت آرمانها و منافع انقلاب باشد ولی برخی مواقع این طور نیست . پرسش را مطرح نکردند و قبل و بعد را نمی دانند و یک تکه ای از صحبت را از یک نشست دو ساعته پخش می کنند که تصویر غلطی از سخنان من ایجاد میکند. آنچه از قول من نقل می شود از نظر خود من هم بیگانه است برای همین از مردم درخواست کردم کل حرفها را بشنوند تا معلوم شود بنده چه گفته ام . اینکه ادمها برداشت متفاوت دارند طبیعی است اما اینکه برای اغراض سیاسی حرفها را عوض کنیم به اعتبار رسانه کمک نمی کند .

در برنامه به افق فلسطین چه شد که قرار بود بروید و نرفتید؟
خیر قرار نبود بروم. من تلویزیون نگاه نمی کنم . فرصت نمی کنم و حتی تلویزیونهای خارجی هم نمی بینم ولی کلیپی برای من فرستادند که در مصاحبه دکتر عراقچی مجری روی آنتن زنده بنده را دعوت کرد. می دانید که سابقه خوبی با شبکه افق ندارم  اما سه شنبه هفته گذشته بدون هماهنگی با افرادی از اوج قبل کلاس من امدند و اصرار زیاد کردند که برای مصاحبه بیایم و قبول نکردم . چهارشنبه با چند نفر از دوستان مشورت کردم و از چند جا از جمله یکی از خانواده های شهدا پیام دادند و ما هم گفتیم باشد می آیم . بعد از حاشیه های جلسه کانون وکلا به همسرم گفتم حتما دعوت من را پس می گیرند . عادت هم دارم که مصاحبه کنم و پخش نشود زمانی که عادل فردوسی پور هم مصاحبه کرد پخش نشد . ظهر جمعه گفتند چون مصاحبه من با سخنرانی سید حسن نصرالله همزمان می شود یک وقتیدیگری را هماهنگ می کنیم. به همسرم گفتم همان که گفتم شد . تا اینکه شنبه گفتند کل تیم عوض شد . خود دوستان اوج می گویند ارتباطی به مصاحبه من نداشته و حتما درست می گویند . 

یک ماه از عملیات طوفان الاقصی گذشت . شما گفتید بازنده این میدان اسراییل است . با توجه به 15 هزار شهید غزه ، هنوز همین نظر را دارید ؟
دو موضوع وجود دارد . یکی هزینه این کار است که مردم فلسطین باید تصمیم بگیرند که درست بوده یا خیر . ما نمی توانیم برای مردم فلسطین تصمیم بگیریم این هزینه ای که شما دادید درست است یا غلط . حتی یک انسان بی گناه کشته شود از نظر ما هزینه بالایی است . کسانی که این عملیات را زیر سوال می برند در این موقعیت نیستند و مردم فلسطین باید بگویند . نکته دوم اینکه از نظر یک ناظر اسراییل در هر دو بعد استراتژی هفتاد ساله اش شکست خورد . بعد اول شکست ناپذیری و بعد دوم مظلوم نمایی. در بعد اول سیاست اسراییل این بوده که عملیات باید خارج از سرزمینهای اشغالی و با اصل غافل گیری و سریع باشد اما الان در هر سه حوزه شکست خورد و تصویر شسکت ناپذیری هم از بین رفته و آنچه الان می بینیم فقط وحشی گری است که نشان می دهد یک حیوانی را بهش ضربه ای زده اند و ان حیوان خوی وحشی گری اش را نشان می دهد لذا افسانه شکست ناپذیری که قبلا توسط مقاومت لبنان در سال 2000 و در 2005 توسط فلسطین مقداری شکسته شده بود الان به صورت کلی از هم پاشید . ستون دوم مظلوم نمایی بوده و می گوید این همه وحشی گری را انجام می دهم تا هلوکاست تکرار نشود . در روزهای اول صحنه هایی پخش شد که توانست این فضای مظلوم نمایی را تقویت کند اما بعد از حمله به بیمارستان این تصویر هم پاشید . این همه مردم در نیویورک ، لندن و پاریس علی رغم سیاستهای حمایتی دولتهایشان اعتراض می کنند حتی شنیدم صهیونیستها 250 دلار به هر نفر می دهند تا حمایت کنند این یعنی هر دو افسانه شکست خورده و این یعنی شکست اسراییل و بعید می دانم اقدامی بتواند در داخل غزه بکند که این شکست را جبران کند .

به نظر شما جنگ گسترش پیدا می کند ؟ 
من بعید می دانم جنگ گسترش پیدا کند . به خاطر اینکه رهبران منطقه به خصوص رهبری ایران و رهبری حزب الله بسیار بسیار هوشیارانه عمل کردند و در گذشته هم همین طور عمل کردند . برخی فکر کردند فقط در مورد حماس بوده ولی در سال 2006 که اسراییل به لبنان حمله کرد ایران وارد جنگ شد . ما از مقاومت حمایت می کنیم اما این مقاومت شامل ورود ما به جنگ نیست . ورود ما به جنگ در واقع کمک به رژیم صهیوینستی است اما آرزوی اسراییل این است که جنگ گسترش پیدا کند چون الان واقعا در کنج قرار گرفته و میتواند از این موقعیت فرار کند . در این وضعیت با اقدامی حتما می خواهد امریکا را درگیر کند البته امریکا از ابتدا درگیر بوده ولی حضور امریکا در فراتر از مرزهای اشغالی ارزوی اسراییل است و همه تلاشش را نتانیاهو می کند .

 آیا با وجود چنین موضعی توسط رهبری نظام ، در داخل هم کسی دوست دارد جنگ گسترش پیدا کند ؟
انچه من شنیدم البته من هیچ کاره ام و در گوشه ای درس می دهم اما شنیدم همان گروهی که وقتی حرف می زنم می گویند ترسو است چنین علاقه ای دارند در حالی که سال 2015 بنده به عنوان خطر پذیر اول دنیا انتخاب شدم . کسانی که این تصورات را دارند می گویند ما باید به شکل دیگری وارد شویم و خبرهایی هست که اقداماتی کردند ولی بیشتر وارد این بحث نمی شوم . اوضاع بسیار پیچیده است و توقعات زیادی هم از جمهوری اسلامی وجود دارد ولی مدل رفتاری ایران در این چهار دهه همین بوده است . 

شاید به خاطر اینکه برخی می گویند اینها نیروهای نیابتی و گوش به فرمان ایران هستند ؟
یک سری افراد حتی در داخل ایران دوستان ما در مقاومت را نیروی نیابتی ما تصور می کنند امریکا و اسراییل هم چنین چیزی را القا می کنند ولی اصلا رابطه ایران و دوستانش رابطه نیابت نیست . نیروی نیابتی هر جا دستور بدهی می جنگد . یک مقدار هم شبیه نیروی مزدور است اما دوستان ما بر اساس تصمیم گیری خودشان عمل می کنند برای همین برخی باور نمی کردند ما از عملیات 7اکتبر خبر نداشته باشیم . واقعیت این است که اینها نیابتی از طرف ایران عمل نمی کنند اما ما همواره حامی گروههایی بودیم که برای ازادی خودشان تلاش می کردند .

چه حمایتی می کردید ؟
انواع حمایتهای سیاسی ، مالی و ... البته نه در رقم هایی که می گویند . این رقم هایی که گفته می شود بیشتر برای حساس کردن مردم است و درست نیست . برخی می گویند این یعنی دخالت در امور دیگران . انها جواب بدهند چرا حمایت از حقوق بشر دخالت نیست ؟ مگر حمایت از مستضعفین فرقی با حمایت از حقوق بشر دارد ؟ولی بعضی دنبال این هستند که از ایران ایراد بگیرند . ما همیشه سیاستمان حمایت بوده و البته هزینه هم داشته است . حمایت ما از آزادی خواهی یکی از نقاط قوت ماست . منافع آرامانی جزوی از منافع ملی است . البته باید در این منافع اولویت بندی شود و هزینه و فایده را باید بسنجیم اما منافع آرمانی برای جمهوری اسلامی ایجاد قدرت می کند مثل قدرت نظامی و قدرت اقتصادی . 

جمله ای هم در مورد خسته شدن مردم از این حمایتها گفته بودید این را هم توضیح می دهید ؟
شما باید در پاسخ به سوال و فضای جلسه در نظر بگیرد . پرسیدند اگر حماس بپذیرد راه حل دو دولت را ایران می پذیرد ؟ بنده گفتم ما به جای فلسطینی ها تصمیم نمی گیریم . ما اسراییل را شناسایی نمی کنیم اما اگر فلسطینی ها خواستند دو دولت یا یک دولت یا هر کار دیگر بکنند البته راه ما رفراندوم در فلسطین است  که هر نظری بدهند برای ما قابل قبول است اما ما دیدگاه خود را خواهیم داشت یعنی نه به جای فلسطین می جنگیم و نه به جای فلسطین صلح می کنیم . ما از جانب جمهوری اسلامی می گوییم هیچ گاه اسراییل را به رسمیت نمی شناسیم ولی دخالتی برای برهم زدن خواست مردم فلسطین نمی کنیم . بعضی صحبتهایی در برابر بیانات مقام معظم رهبری می شود از سوی برخی افراد که مردم را نگران و خسته می کنند. حرفی نزنید که مردم خیال کنند شما برنامه هایی دارید . رهبری نکته ای را مطرح کردند شما از رهبری جلوتر نروید و بی خود مردم را خسته نکنید از سیاستهایی که به خاطر حرفهای شما مطرح می شود . مردم ما مثل مردم همه دنیا با مردم فلسطین هم درد هستند و نگرانند و خوشحال نیستند ولی به خاطر برخی مواضع از سوی برخی افراد مردم نمی خواهند از انها حمایت کنند . الان اگر کسی از فلسطین حمایت کند و هم موضع اینها نباشد حتما می خواهند یک جایی از حرف او را طوری تقطیع کنند که بگویند با ما نیست در حالی که موضوع فلسطین موضوع ملی ماست . 

ما چه نفعی از حمایت از فلسطین در 44 سال برده ایم ؟
حمایت از فلسطین یک موضوع آرمانخواهانه است و آرمانها به شما قدرت می دهد . کشور بدون ارمان قدرت ندارد . ما آمدیم آرمان و منافع ملی را در مقابل هم قرار دادیم و برخی فکر کردند چون ما ازفلسطین حمایت می کنیم اقتصادمان خراب است اصلا چنین چیزی نیست هرچند ممکن است اشتباهاتی داشته باشیم. اسراییل سیاستش تهدید انگاری و امنیتی سازی است باید حواسمان باشد در زمین اسراییل بازی نکنیم . بسیاری از مواقع اشتباه کردیم و در زمین اسراییل بازی کردیم مثل زمانی که برخی گفتند برویم در فلسطین بجنگیم . دقیقا در زمین اسراییل است و هیچ کلمه دیگری نیست که به این اندازه بتواند به نتانیاهو کمک کند . باید کاری کرد که آرمان ملی ابزار قدرت و ابزار نفوذ در قلبها شود. خود امریکایی ها می گویند باید در قلبها و مغزها نفوذ کنیم . نباید حرفهایی بزنیم که در زمین ایران هراسی اسراییل باشد . 

پیشنهاد شما به عنوان یک استاد دانشگاه برای مساله فلسطین چیست ؟ مقاومت ، همبستگی ، سازش یا ... 
مرحوم عرفات وقتی پیمان اسلو را قبول کرد بعد از مدت کمی همه تعهدات به هم خورد و اسراییل و امریکا کاری کردند که توافق به هم بخورد . ما نمی گوییم سازش درست است یا خیر و این به خود فلسطینی ها ارتباط دارد ولی سازش تاکنون پاسخ نداده در حالی که تنها زمانی که اسراییل مجبور به عقب نشینی شده در سالهای 2000 و 2005 بوده که مقاومت باعثش بوده و این یک واقعیت است . جمهوری اسلامی چکار می تواند بکند ؟ ایران باید در صحنه بین المللی جنایات و نقض حقوق بین الملل را باید یک زبان واحد توسط سازمان همکاری اسلامی، جنبش عدم تعهد و ... اجماع ایجاد کند . در دنیا الان صداها بسیار زیاد شده و همه اینها فشار می اورد . حتما جلوی وحشی گری رژیم صهیوینستی را نمی گیرد اما ایجاد فشار بر امریکا و اروپا می کند . الان در اروپا مواضع کمی تغییر کرده است . کار دیگر این است الان که فضای افکار عمومی جهان عرب علیه اسراییل شده و ان دروغهایی که در مورد خطر ایران گفته اند اقداماتی کنیم که این دروغ را از بین ببریم یعنی نزدیک شدن به کشورهای همسایه . من استقبال می کنم از سیاست دولت سیزدهم در نزدیکی به کشورهای همسایه و خوشحالم که پیشرفتهایی هم داشتند . کارهایی که می شود باید کرد تا طرح صلح اعراب و اسراییل موسوم به ابراهیم را از داخل تهی کرد چون بر اساس یک تهدید انگاری علیه ایران ایجاد شده و ما باید این دروغ را از بین ببریم .

شما هم یک سیاست بی اعتبار سازی اسراییل در زمان وزارت خارجه خودتان داشتید .
بله و این باعث علاقه نتانیاهو به بنده شده بود(با خنده) و روزی که استعفا دادم گفت "رفت از دستش راحت شدیم ". تنها کسی که در ایران بین سیاسیون سه تا تحریم دارد بنده هستم و پشت هر سه تحریم بنده هم اسراییل بوده است .

نکته ای در سخنرانی شما مطرح شد که اگر جنگی شود بمبها روی سر مردم ریخته می شود نه حاکمیت ، در این رابطه هم توضیح می دهید ؟
گروههایی در خارج کشور که بیشتر تبلیغ جنگ و تحریم علیه ایران می کنند مغلطه می کنند و می گویند برای دفاع از مردم ایران جنگ و تحریم شود . کسانی که در رابطه با تحریمها و جنگها تحقیق کردند می گویند این امری بدیهیست که در جنگها و تحریمها مردم آسیب می بینند . برای افشای دروغ گویی افرادی که در خارج تبلیغ علیه ایران می کنند باید افشا شود که دروغ می گویند . آنها حاضرند برای به قدرت رسیدن مردم ایران بدبختی و گرسنگی بکشند و زیر بمباران قرار بگیرند تا شما در آرزوهایتان به قدرت برسند . اینکه برخی شبکه های خارجی سخنگوی اسراییل شدند و می خواهند به شکلی غرب و امریکا را علیه ایران بسیج کنند باید برای مردم مشخص باشد اینها علیه مردم کار می کنند و قربانی مردم هستند . ما که حاکمیت درهم تنیده با مردم داریم و سپاه ما از مردم برآمده و علت قدرت ما هم همین است ، بزرگترین عامل بازدارندگی ما و مقاومت ما در برابرتحریم وجنگ مردم بوده و هستند. باید این واقعیت را باید بپذیریم که در واقع دشمنی و خصوصت کسانی که در خارج نشسته اند و تبلیغ جنگ و تحریم می کنند با مردم است چون مردم قربانی می  شوند . جواب من پاسخ به این مغلطه بود .

اتفاقا فردی در تلویزیون مطرح کرد اگر جنگ شود آقای ظریف اولین نفر فرار می کند .
به لطف خدا من و خانواده ام همگی در ایران هستیم و دور اول هم که نبودیم به خاطر این بود که ما قبل از انقلاب از شاه فرار کردیم و به امریکا رفتیم انقلاب که شد نامه نوشتیم که برگردیم اما فرمودند بمانید و درس بخوانید . البته ما همیشه در برابر ایثارگران و رزمندگان و خانواده شهدا احساس می کنیم تا ابد مدیون هستیم و نباید سر خودمان را بلند کنیم . ما در برابر همه انها سر تعظیم فرود می اوریم اما ما داشتیم کاری که به ما گفته بودند می کردیم حالا من قصه سربازی ام معلوم است . دستور به من دادند در وزارت خارجه خدمت کنم و خود دوستان می دانند چه شخصیتی دستور داد . 

چرا کشورهای عربی کاری برای فلسطین نمی کنند ؟حتی تا چند وقت قبل دنبال عادی سازی هم بودند .
از 15 سال قبل صهیونیستها کاری کردند که ایران تهدید اعراب شود و جایگزین اسراییل شود همان طور که اسراییل ایران را به جای اعراب دشمن اسراییل قرار داد . یک فضاسازی وسیعی توسط امریکا و رژیم شد که ایران تهدید است و اسراییل در طرف اعراب است . نتانیاهو می گفت خطر اول و دوم و سوم ایران است . این بازی انهاست در ذهن اعراب و ما باید این بازی را بشکنیم و معلوم شود خطر از اسراییل است . اسراییل می خواهد از انها سواستفاده کند. کل پرونده هسته ای ایران تهدید نشان دادن ایران است و اصل مخالفت اسراییل با برجام هم به این خاطر بود که پروژه تهدیدانگاری ایران را خراب می کرد . این سیاست ادامه پیدا کرده و این کشورها هم نیاز به حمایت خارجی دارند . برخی در منطقه ما فکر می کنند می شود امنیت را از بیرون خرید. اینکه ما در ایران احساس نگرانی نسبت به همسایگان خود نداریم به این خاطر است که امنیت ما از درون است . این واقعیات باعث می شود بگویند اسراییل تامین کننده امنیت انهاست که بسیار خطرناک است چون اسراییل تا امروز برای هیچ کس حتی امریکا هزینه نکرده در حالی که برای همه هزینه می تراشد و از همه هزینه می کند . 

چرا این روزها اسراییل با فارسی زبانانی که دارد در جامعه ما مطلب پخش می کند ؟
هدفش قطبی سازی جامعه ایران است و من امیدوارم دوستان ما که ادعای ضد صهیونیستی دارند به این قطبی سازی دامن نزنند، اسراییل به اندازه کافی تلاش می کند . 

اینکه می گویند اقای ظریف خیلی دنبال جنگ نمی رود را با این مثال می گویند شما جایی گفتید امریکا با یک دکمه سیستم دفاعی ما را نابود می کند ؟
این هم یک تقطیع بود و من به کسی که این برش را زده بود جلوی رییسش گفتم که چرا جمله بعدی من را قطع کردید ؟ من گفتم امریکا از نظر نظامی بر ما برتری دارد اما ان چیزی که باعث پیروزی ما می شود قدرت مردم ماست . این غیر از حرف امام است ؟ ما به چه چیزی متکی هستیم ؟ امریکا بیش از 800میلیارد دلار هزینه نظامی دارد و هزینه نظامی ما کسری از ان هم نیست . حوزه رقابت ما با امریکا حوزه مردمی ماست . باید توانمندی نظامی کسب کنیم و بسیار هم افتخار می کنیم که توانمندی نظامی داریم اما پایه امنیت ما مردم هستند . آن روز گفتم امروز هم می گویم اعتقاد هم دارم و حرف امام را می گویم امام فرمود سلاح انها از ما قوی تر است این به این معنی نیست که سلاح مهم نیست معنی اش این است که مردم مهم تر هستند . مردم را داشته باشید مردم بزرگترین عامل امنیت ما و عامل مشروعیت و بازدارندگی ما هستند. من به همان فرد گفتم چرا قطع کردی رییسش هم گفت چرا تقطیع کردی اما جواب درستی نداشت و هنوز هم بارها این دروغ را تکرار می کنند . چرا دروغ می گویید و ذلت را برای مردم ایجاد می کنید ؟ این مردم بزرگ هستند به مردم بگویید برای امنیت خودمان به انها وابسته هستیم .

اگر همبستگی مردم داخل بیشتر بود نحوه مواجهه ما با موضوع غزه چگونه بود ؟ 
من فکر نکنم فرقی می کرد . ماجرای موجهه ما با غزه مبتنی بر عقلانیت است و مبتنی بر بهترین روش مبارزه با اسراییل . برخی گویند اگر وضع اقتصادی مردم بهتر بود وارد جنگ می شدیم . خیر. چرا اسراییل را از گردابی که در آن گیر کرده نجات بدهیم . البته اگر وضع اقتصادی ما بهتر بود یا اروپایی ها به گاز ما وابسته بودند حتما بیشتر می توانستیم برای حمایت از فلسطین فشار بیاوریم اما دلیلی برای ورود ما به جنگ نداشتیم و تاکید می کنم پایه مشروعیت ما مردم است . وابستگی به سلاح و خارجی ما را حفظ نکرده، سپاه و ارتش ما از مردم است بسیج ما که برخی از انها به من محبت هم دارند از مردم هستند لذا باور کنیم قدرت مردم را . به نظر من اگر وضع اقتصادی ما خیلی هم خوب بود در سیاست ما فرق نمی کرد چون این سیاست حکیمانه و عاقلانه است که رهبری تدبیر این سیاست را همیشه دنبال کردند و به نظر من اسراییل بسیار از این سیاست عصبانی است . 

بعد از شهادت حاج قاسم به نظر میرسد مناسبات محور مقاومت تغییر کرد ؟
شهید سلیمانی یک سرمایه بی نظیر برای ایران و محور مقاومت بود. فوق العاده بود و نمی شود گفت رفتن ایشان بی تاثیر است. 

این هم یکی از دوگانه سازی هایی بود که بین شما و حاج قاسم ساختند
چرا این کار را کردند در صورتی که صداسیما وقتی شهید سلیمانی شهید شد اولین فردی که همان شب دعوت کرد بنده بودم اما چه شد بعدا دوگانه ساختند ؟ 

ربطی به استعفای شما در زمان سفر اسد به تهران نداشت ؟
آن که قبل از شهادت بود . کسی که بعد از استعفا من را به سر کار برگرداند شهید سلیمانی بود و اگر حاج قاسم نبود که من برنمی گشتم سر کار . ایشان امد خانه ما و خواهش کرد برگردم و او بیانیه داد . اگر شهید سلیمانی نبود من خانه مانده بودم . خدا شاهد است در رودربایستی شهید سلیمانی من برگشتم وزارت خارجه . به خاطر علاقه ای که به ایشان داشتم . آمد خانه ما و گفت باید برگردی سر کار ولی رفتنش خسارت بزرگ وجبران ناپذیری بود هرچند روابط ما با مقاومت کماکان ادامه پیدا کرد و خود رهبری در راس هدایت این موضوع بوده وهستند و رابطه خیلی خوبی هم وجود دارد .

اقدامات دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی و عملکرد دکتر امیرعبدالهیان را چگونه ارزیابی می کنید ؟
روابط با همسایان خوب است اما کاش زمانی که ما در موضع برتر بودیم برخی ها سفارت را اتش نمی زدند و روابط را هفت سال عقب نمی انداختند اما الان خوشحالیم . عضویت ایران در بریکس اتفاق مهمی است. طبیعتا انتقاداتی هم دارم نه به اقای امیرعبدالهیان بلکه به نوع پیگیری برجام که ان هم تصمیم دوستان است و تصمیم دارم چیزی که در ان حضور ندارم نظر ندهم لذا فقط امیدوارم و دعا می کنم.

نظر یا مشورتی از شما گرفته شد ؟
خیر البته یکی دوبار اقای امیرعبدالهیان دعوت کردند و من هم اروزی موفقیت برای ایشان می کنم . من خودم وزیر بودم، وزیر خیلی سرش شلوغ است لذا توقعی هم ندارم . دوست هم دارم دعوت نکنند . گوشه ای نشسته ام درسم را می دهم و با جوانها کار می کنم.

این را از سر دلخوری می گویید ؟
دلخوری چرا ؟ مگر مسئولیت برای ما چیزی غیر از دردسر و فحش داشت ؟

البته توفیق خدمت بوده
توفیق خدمت هم ان دنیا معلوم می شود چون کار اشتباه ضرر زدن به میلیونها ادم است اما خدا می داند که قصدی جز خدمت نداشتیم . 

سخت ترین روزهای وزارت خارجه شما چه روزهایی بود ؟
بعد از فاجعه هواپیمای اوکراینی که یک هفته بود با شهادت سردار سلیمانی شروع شد و به هواپیما رسید بسیار بسیار روزهای سختی بود .البته ما در وزارت خارجه خیلی در جریان امور نبودیم اما در حدی که اطلاع داشتیم تلاش می کردیم باری از دوش کشور برداریم .