دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 آخرین باری که ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین و شی جین‌پینگ، همتای چینی او با یکدیگر صحبت کردند، ۳۰سال روابط دیپلماتیک خود را جشن گرفتند و از «اعتماد متقابل سیاسی عمیق» و «دوستی عمیق» ملت خود تجلیل کردند. این البته در ژانویه سال گذشته بود. کمتر از دو ماه بعد، روسیه، یکی از نزدیک‌ترین شرکای چین، به اوکراین حمله کرد. با وجود درخواست‌های مکرر زلنسکی، اما «شی» از آن زمان تاکنون با همتای اوکراینی خود صحبت نکرده است.
رابطه «سالم و پایدار»ی که آنها تبلیغ کردند به نظر همچون یک خاطره دور می‌ماند. «ویویان وانگ» در گزارش ۱۵آوریل در نیویورک‌تایمز نوشت، این پرسش که «شی» چه زمانی با زلنسکی صحبت خواهد کرد و اینکه آیا اساسا چنین تماسی برقرار خواهد شد یا خیر- که البته رهبران غربی نیز از «شی» چنین چیزی خواسته‌اند - وضعیت نامطمئن روابط کشورهایشان در بحبوحه جنگ روسیه در اوکراین را نشان می‌دهد.

قبل از جنگ، مبادلات تجاری و فرهنگی در حال رشد بود. اکنون هر دو طرف در حال دستکاری اهدافی هستند که گاهی اوقات با هم در تضاد هستند. اوکراین به‌دلیل ظرفیت چین برای مهار حملات روسیه منت این کشور را می‌کشد. اما این کشور از عدم تمایل اعلامی پکن به این کار و نگرانی‌هایی که در واقع می تواند روسیه را مسلح کند، آگاه است. افکار عمومی در اوکراین نسبت به چین در حال خنثی شدن است. چین نیز به نوبه خود می‌خواهد بی‌طرفی خود را در این درگیری حفظ کند و گفت‌وگو با زلنسکی می‌تواند تصویر مورد نظر این کشور را به‌عنوان یک قدرت جهانی مسوول تقویت کند.

اما همچنین جنگ را به‌عنوان یک نبرد نیابتی بر سر نظم جهانی آینده - با ایالات متحده در یک طرف و خودش و روسیه در طرف دیگر- معرفی کرده است. استقبال کی یف از غرب، این کشور را در سمت اشتباه این شکاف قرار می‌دهد. همچنین این واقعیت وجود دارد که اوکراین، به‌عنوان کشوری که مورد حمله قرار گرفته است، جذابیت اقتصادی قبلی را برای چین ندارد. «ژو فنگ»، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه نانجینگ می‌گوید: «اوکراین امروز هنوز در جنگ است، سرمایه‌گذاری‌های چین در آنجا بمباران شده و ما نمی‌دانیم اوکراین در آینده چگونه خواهد بود. آیا هنوز رابطه چین و اوکراین وجود دارد؟» قبل از حمله، روابط عمیق این کشورها در مبادلات اقتصادی‌شان آشکارتر بود. بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱، صادرات اوکراین به چین چهاربرابر شد.

 بر اساس گزارش شورای روابط خارجی، چین تا سال۲۰۱۹ بزرگ‌ترین شریک تجاری اوکراین و بزرگ‌ترین واردکننده جو و سنگ آهن این کشور بود. اوکراین همچنین بزرگ‌ترین تامین‌کننده ذرت چین و دومین تامین‌کننده بزرگ تسلیحات آن بود. اولین ناو هواپیمابر چین، لیائونینگ، که یک کشتی به قول معروف «دور ریخته‌شده» شوروی بود از اوکراین خریداری شد و نیروی دریایی چین آن را بازسازی کرد. نخست‌وزیر وقت اوکراین سال۲۰۱۹ را «سال چین» اعلام کرد. شرکت‌های چینی برای ساخت یک خط متروی جدید در کی‌یف مورد استفاده قرار گرفتند. توافق تجارت آزاد اوکراین با اتحادیه اروپا، این کشور را به نقطه ورود جذابی برای ورود کالاهای چینی به بازار پرسود تبدیل کرد. تبادلات فرهنگی نیز رشد کرد. مجسمه‌ای در بزرگ‌ترین پارک پکن به افتخار یک شاعر اوکراینی نصب شده است. همسر زلنسکی، اولنا زلنسکا، در جشنواره بین‌المللی فیلم پکن ۲۰۲۱ یک سخنرانی خوش‌آمدگویی مجازی ارائه کرد. به گفته سفارت اوکراین، بسیاری از اوکراینی‌ها در چین دانشجو بودند. با این حال، تنش‌های ژئوپلیتیک همیشه وجود داشت. چین پس از الحاق کریمه از اوکراین به روسیه در سال۲۰۱۴، از انتقاد از روسیه خودداری کرد.

اوکراین همچنین با فشار ایالات متحده برای فاصله گرفتن از چین مواجه و باعث شد در سال۲۰۲۱ فروش ۶/ ۳میلیارد دلاری یک سازنده هوافضای اوکراینی به سرمایه‌گذاران چینی را لغو کند. درحالی‌که سال گذشته نیروهای روسی در مرز اوکراین جمع شدند، شی و پوتین در نشستی در پکن اعلام کردند که مشارکت کشورهایشان «هیچ محدودیتی» ندارد. پس از شروع جنگ، همسویی پکن واضح‌تر شد. این کشور بسیاری از صحبت‌ها و اطلاعات نادرست کرملین را پذیرفت و ناتو را به درگیری متهم کرد و از «تهاجم» نامیدن آن امتناع کرد. در یک سال پس از آن، شی چندین بار با پوتین ملاقات یا صحبت کرده است. در اینترنت به‌شدت سانسور شده چین، ویدئوهای پرطرفدار حملات پهپادهای روسی را جشن می‌گیرند و اینفلوئنسرهای ملی‌گرا چرخش اوکراین به سمت غرب را با طعنه بیان می‌کنند.

با این حال، اوکراین تلاش کرده تا حمایت چین را جلب کند و این کشور را به‌عنوان تنها کشوری که بر روسیه نفوذ دارد، به رسمیت می‌شناسد. زلنسکی بارها به احترام اعلامی چین به تمامیت ارضی کشورش اشاره کرده است. درحالی‌که بسیاری از متحدان اوکراین آنچه را آنها موضع طرفدار روسیه (از سوی پکن) می‌بینند، مورد انتقاد قرار داده‌اند، اما زلنسکی محتاط‌تر عمل کرده است. او مواضع اخیر پکن درباره جنگ را که بسیاری از دولت های غربی آن را بی‌محابا رد کردند، «یک سیگنال مهم» داد. او گفته است که «من واقعا می‌خواهم باور کنم» چین روسیه را مسلح نخواهد کرد. «یوری پویتا» که سرپرست بخش آسیا در شبکه تحقیقاتی ژئوپلیتیک جدید واقع در کی‌یف است، گفت اما ناامیدی از چین در اوکراین، در دولت و میان مردم عادی افزایش یافته است. یک نظرسنجی در ماه اکتبر توسط یک گروه تحقیقاتی اوکراینی نشان داد که دیدگاه‌های نامطلوب نسبت به چین از سال۲۰۲۱ دو برابر شده و به ۱۸درصد رسیده است.

سفر ماه گذشته شی به مسکو، جایی که او و پوتین بر همکاری خود تاکید کردند، احتمالا انتظارات کی‌یف را بیشتر کاهش داد. پویتا گفت: «اوکراین برای مدت طولانی توهمات بزرگی درباره چین داشت. اما اکنون معتقدم که توهم آنها به‌ویژه پس از این دیدار به تدریج در حال کاهش است.» در عین حال، چین برخی از لفاظی‌های خود را ملایم کرده است؛ به‌ویژه که به دنبال بهبود روابط با اروپا است. مقامات چینی اخیرا اهمیت اعلامیه شراکت «بدون محدودیت» را کم‌اهمیت جلوه داده‌اند. «جانکا اورتل» مدیر برنامه آسیا در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا گفت: «چین ممکن است فرصت اقتصادی و استراتژیک را در بازسازی اوکراین ببیند؛ اما با این حال جنگ هم پایان می‌یابد.» او گفت: «این می‌تواند راهی جذاب برای بازسازی و بازتنظیم پس از جنگ باشد. دولت چین مایل است این روابط اقتصادی را تا حد امکان باز نگه دارد.»

با این حال، به نظر می‌رسد وزیر خارجه چین با همتای اوکراینی خود صحبت کرده است؛ اما دولت چین از دادن اطلاعات بیشتر درباره اینکه آیا رهبران ارشد دو کشور هم گفت‌وگو خواهند کرد یا خیر، خودداری کرده است. «اورسولا فون‌در لاین» رئیس کمیسیون اروپا گفت که شی هفته گذشته به او گفت که مایل است با زلنسکی صحبت کند البته «زمانی که شرایط و زمان مناسب باشد.» کارشناسان چینی استدلال کردند که تماس بین این دو اکنون فایده چندانی نخواهد داشت؛ زیرا به نظر می‌رسد نه اوکراین و نه روسیه تمایل به آتش‌بس ندارند. مقامات آمریکایی نسبت به پیشنهادهای آتش‌بس از سوی چین هشدار داده‌اند و استدلال می‌کنند که این پیشنهادها باعث تحکیم دستاوردهای ارضی روسیه می‌شود.