اکو ایران/ متن پیش رو در «اکو ایران» منتشر شده و بازنشر آن در «آخرین خبر» به معنای تاییدش نیست.

گفت‌وگوی تلفنی شی جین‌پینگ، رهبر چین و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در روز چهارشنبه که مدت‌ها انتظارش کشیده می شد، به دلیل پتانسیل آن برای تشدید گفت‌وگو‌ها برای حل و فصل جنگ وحشیانه روسیه در اوکراین، با استقبال دودلانه واشنگتن و بخش‌هایی از اروپا مواجه شد.
این همچنین مشخص‌ترین گامی است که چین تا به امروز برای ایفای نقش میانجی انجام داده است، نقشی که ماه‌ها تنها به ایفای آن اشاره می‌کرد.
اما این گفت‌وگوی یک ساعته که تصور می‌شود اولین گفتگوی دو رهبر در چهارده ماه پس از حمله روسیه به اوکراین است، با چند پیشنهاد ملموس در مورد چگونگی کمک چین به پل زدن بین شکاف ویرانگر و جنگ‌زده اوکراین و روسیه همراه بود.
به گفته سی‌ان‌ان، تحلیلگران می‌گویند که زمان‌بندی آن - در زمانی که پکن به شدت بر تقویت روابط با اروپا در بحبوحه تیرگی روابط با ایالات متحده متمرکز شده است - همچنین نشان می‌دهد که محرک‌هایی بیش از صلح در محاسبات چین وجود دارد.
روابط از زمان شروع جنگ ضعیف شده است، در حالی که رهبران اروپایی با نگرانی شاهد بودند که پکن از محکوم کردن تهاجم سرباز زد و در عوض روابط اقتصادی و دیپلماتیک خود را با مسکو تقویت کرد، از جمله همراهی با کرملین در مقصر دانستن ناتو برای دامن زدن به مناقشه.
تلاش‌های پکن برای ترمیم این روابط در اوایل این هفته دچار مشکل شد، پس از آن که دیپلمات ارشد چین در یک مصاحبه تلویزیونی در پاریس گفت که کشورهای شوروی سابق هیچ جایگاهی تحت قوانین بین‌المللی ندارند، سخنانی که به‌عنوان نشانه‌ای بالقوه برای تائید دیدگاه پوتین مبنی بر اینکه اوکراین باید بخشی از روسیه باشد دیده شده است.

برایان هارت، یکی از اعضای مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی پروژه قدرت چین، گفت: «تفکیک زمان تماس شی-زلنسکی از آن رویدادها دشوار است.»
وی افزود: «شی احتمالاً زمان تماس را برای فرونشاندن ترس‌ها در اروپا انتخاب کرده است، اما باید دید که آیا این تماس کمک زیادی به پکن خواهد کرد یا خیر... مقامات عالی رتبه در پکن سعی در عقب‌نشینی از اظهارات سفیر را داشتند، اما آسیب وارد شده بود و همزمان با بدتر شدن روابط با بسیاری از کشورهای اروپایی، تلاش‌های پکن برای آرام کردن اوضاع، مجدداً با مشکل مواجه شد.

«اعتبارات بسیار»
زلنسکی که ماه‌ها برای گفتگو با شی ابراز علاقه کرده بود، پس از این تماس تلفنی به نقش چین در صلح اشاره کرد و در سخنرانی شبانه خود خطاب به اوکراینی‌ها آن را «فرصتی برای استفاده از نفوذ سیاسی چین برای بازگرداندن قدرت قوانین و اصول» توصیف کرد، چیزی که «صلح باید بر آن استوار باشد.»
شی، به نوبه خود، متعهد شد که چین «بیکار نخواهد نشست» و برنامه دارد که یک فرستاده ویژه را برای پیشبرد ارتباط «با همه طرف‌ها» به سمت مذاکرات صلح اعزام کند. اقداماتی که پکن در سایر درگیری‌های منطقه‌ای از جمله افغانستان و سوریه نیز انجام داده است.
اما اینکه چین دقیقاً چه کاری می‌تواند انجام دهد یا امیدوار است که به آن دست یابد، هنوز روشن نیست، زیرا جزئیات کمی به غیر از انتصاب لی هوی، سفیر سابق چین در روسیه، به عنوان نماینده ویژه توسط پکن منتشر شده است.
در همین حال، با عدم تمایل روسیه به واگذاری سرزمین‌های غیرقانونی به‌دست‌آمده و متعهد شدن اوکراین برای مبارزه تا بازگرداندن مرزهای قانونی خود، جنگ ادامه دارد.
یون سون، مدیر برنامه چین در اندیشکده استیمسون واشنگتن، گفت: «چینی‌ها نیز انتظارات واقع بینانه‌ای در مورد آنچه می‌توانند به دست آورند دارند، زیرا هیچ کس باور نمی‌کند که روسیه یا اوکراین در این زمان آماده نشستن و گفتگو باشند.
وی افزود، در عوض، اقدام چین برای تماس با زلنسکی در حال حاضر ممکن است بیشتر تلاشی برای سرمایه‌گذاری بر حمایت فرانسه از نقش میانجی پکن پس از سفر اخیر امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه به چین و کسب هر گونه منافعی از اروپا باشد.
«برای چین، (اینکه) جنگ به زودی پایان نخواهد یافت، به این معنا نیست که نباید از فرصت برای افزایش نفوذ دیپلماتیک خود، (و) تقویت حسن نیت با اروپا استفاده کند... موفقیت برای هیچ میانجیگری تضمین شده نیست، اما تلاش برای آن اعتبارات زیادی برای چین به دست می آورد و این ناچیز نیست.»

بازیکن خنثی؟
اما مجموعه دیگری از شواهد، رابطه نزدیک پکن با مسکو، از پیش‌تر تردید عمیقی را در غرب نسبت به نقش بالقوه چین به عنوان میانجی ایجاد کرده است.
از زمان تهاجم روسیه به اوکراین، شی ادعای بی‌طرفی چین را داشته است، اما از آن زمان پنج بار -از جمله دو بار حضوری- با پوتین صحبت کرده است، امّا علیرغم شراکت طولانی مدت چین و اوکراین در سطح استراتژیک، پیش از این با زلنسکی کوچک‌ترین گفتگویی نداشته است.
چین همچنین به انجام مانورهای نظامی در کنار نیروهای روسیه ادامه داده است و وزیر دفاع این کشور در اوایل ماه جاری از مسکو بازدید کرد و از «تثبیت فزاینده» اعتماد بین دو کشور استقبال کرد.
چین در سالگرد تهاجم، یک بیانیه مبهم با عنوان «راه‌حل سیاسی» برای مناقشه منتشر کرد - و روز چهارشنبه توسط شی جینپینگ با زلنسکی مطرح شد – که به طور گسترده در غرب و کیف به‌عنوان دستورکاری مطلوب‌ برای روسیه تلقی شده است. این بیانیه خواهان آتش‌بس است، اما هیچ ماده‌ای را شامل نمی‌شود که مسکو ابتدا باید نیروهای خود را از سرزمین‌های اوکراین خارج کند.
تحلیلگران می گویند این سوابق و روابط شخصی نزدیک بین شی و پوتین - که در سفر سه روزه رهبر چین به مسکو در ماه گذشته بر آن تاکید شد - احتمالاً اعتبار شی را در چشم زلنسکی تضعیف می‌کند.
اما این رابطه همچنین دلیلی بوده است که برخی از رهبران، از جمله زلنسکی و مکرون، ابراز امیدواری کرده‌اند که شی می‌تواند از نفوذ خود برای تأثیرگذاری بر روسیه برای احترام به قوانین بین المللی استفاده کند.
تحلیلگران می‌گویند که وقتی نوبت به ایفای نقش میانجی می‌رسد، چین می تواند موضع «حل و فصل سیاسی» خود را به سمتی ببرد که برای اوکراین قابل قبول‌تر باشد. و همچنین ممکن است با همسو شدن با سایر کشورهای خارج از بلوک غرب که خواستار گفتگوهای صلح هستند - از جمله رئیس جمهور برزیل، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، که اوایل این ماه در پکن بود، برای پیشرفت تلاش کند.
اما در عین حال، اهمیت حیاتی رابطه با روسیه برای چین می‌تواند به این معنا باشد که دکمه‌هایی وجود دارد که پکن مراقب است از فشار دادن آنها اجتناب کند - که پتانسیل میانجیگری واقعی آن را تضعیف می‌کند.
استیو تسانگ، مدیر موسسه چین در دانشگاه لندن، گفت: «هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که شی تلاش می‌کند پوتین یا روسیه را وادار به دادن هر نوع امتیازی کند و رونوشت (از تماس) چین شامل هیچ نکته مشخصی نیست که بتواند روند صلح را آغاز کند..»
وی افزود: «با توجه به اینکه جنگ برای اوکراین یک جنگ وجودی است، اگر طرف میانجی آشکارا از مواضع روسیه که تهاجم را آغاز کرد، حمایت کند، نمی‌تواند میانجی خارجی معتبری باشد.»