هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و انتشارش در آخرین خبر به معنای تایید آن نیست

وبسایت میدل‌ایست‌آی نوشت: «دو منبع نزدیک به مذاکرات به میدل‌ایست‌آی گفتند که فرصتی برای احیای توافق هسته‌ای 2015 ایران بلافاصله پس از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی روی میز قرار گرفت، اما به‌رغم تصمیم اولیه او برای استفاده از این فرصت، افراد نزدیک به او شانس امضای توافق را از بین بردند. به نظر می‌رسید که پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری 2020 آمریکا، واشنگتن را به توافق هسته‌ای بازگرداند. دونالد ترامپ در سال 2018 به‌طور یکجانبه ایالات‌متحده را از پیمان موسوم به برجام خارج کرد و یک رژیم تحریمی وحشیانه علیه تهران وضع کرد. با روی کار آمدن بایدن در سال 2021، مذاکرات بین ایران و آمریکا از کانال‌های رسمی آغاز شد.

یک منبع با آگاهی مستقیم از مذاکرات به میدل‌ایست‌آی گفت که در ماه اوت همان سال، پس از چندین دور مذاکره در وین، دو طرف به پیش‌نویس توافقی رسیدند که «آماده امضاء» بود. رئیسی، در ژوئن همان سال به ریاست‌جمهوری برگزیده شد. او و دیگر اصولگرایان قبلاً به‌شدت از برجام انتقاد کرده بودند. اما در شرایطی که اقتصاد ایران در حال فروپاشی بود، با این وجود انتظار می‌رفت که باید توافقی حاصل شود. به گفته این منبع، در دوره انتقالی بین ریاست‌جمهوری رئیسی و حسن روحانی، توافقی در دسترس بوده و نزدیک به امضا بوده است.

این منبع گفت: «تیم دیپلماتیک روحانی پیشنهاد داده بود که به مذاکره‌کنندگانش اجازه داده شود برای امضای توافق به وین بروند.» به گفته این منبع، دولت روحانی، پیشنهاد کرد که این توافق را انجام دهد و هرگونه ضعف سیاسی ناشی از آن متوجه خودش باشد و به دولت جدید رئیسی گفت که «کشور و دولت شما می‌توانند از مزایای اقتصادی برجام بهره‌مند شوند.»

به نظر می‌رسد تیم روحانی بر این باور بودند که امضای توافق با آمریکایی‌ها برای رئیسی و نردیکانش دشوار خواهد بود، زیرا از واکنش متقابل در میان پایگاه‌های حامی خود می‌ترسند. اصولگرایان همواره از برجام انتقاد کرده و روحانی را متهم به فروش توانمندی‌های هسته‌ای کشور در ازای دستاوردهای ناچیز می‌کنند.

این منبع یادآور شد: «رئیسی ابتدا این پیشنهاد را پذیرفت و به آنها گفت که در دو یا سه جلسه کار را تمام کنند، اما بعداً نظرش تغییر کرد.» علی باقری‌کنی و علی حسین‌تاش که در حال حاضر به ترتیب مذاکره‌کننده هسته‌ای و از چهره‌های ارشد سپاه پاسداران هستند، قانع نشدند. این منبع گفت: «علی باقری و علی حسینی‌‌تاش، معاون راهبردی شورای عالی امنیت ملی هر دو با رئیسی صحبت کردند که این پیشنهاد را رد کند. باقری و حسینی‌تاش هر دو از مدعیان وزارت امور خارجه بودند و در حلقه نزدیک رئیسی نفوذ قابل‌توجهی داشتند. به گفته یکی دیگر از منابع نزدیک به تیم مذاکره‌کننده روحانی، باقری معتقد بود که زمان مناسبی برای امضا کردن توافق نیست و فکر می‌کرد که مذاکرات باید طولانی شود زیرا زمان به نفع ایران است. رئیسی زمانی مشتاق بود تیم روحانی به یک توافق سریع دست یابد، اما حالا موضعش را تغییر داده و از مذاکره‌کنندگان خود خواسته است که به‌دنبال یک توافق «خوب» باشند. امروز، مذاکرات به بن‌بست رسیده است و هیچ مذاکره رسمی در هفت ماه گذشته انجام نشده است.

به گفته منبع سوم، دولت روحانی در فوریه 2021 موفق شد از طریق کانال‌های مخفی به توافقی ضمنی با دولت بایدن برسد. با این حال، مجلس تحت کنترل اصولگرایان مانعی بر سر راه بود. در پی ترور محسن فخری‌زاده، دانشمند هسته‌ای ایران توسط اسرائیل، مجلس قوانینی را تصویب کرد که پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را به‌شدت کاهش داد. این قانون دولت ایران را موظف به غنی‌سازی اورانیوم تا بیش از 20 درصد، استقرار 2000 سانتریفیوژ پیشرفته جدید و پایان دادن به بازرسی‌های ناگهانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کرد.

به گفته منبع سوم، روحانی با مراجعه به محمدباقر قالیباف، رئیس اصولگرای مجلس، تلاش کرد از تصویب این طرح جلوگیری کند. این منبع گفت: اگرچه قالیباف در ابتدا با درخواست روحانی موافقت کرد، اما در نهایت قول خود را زیر پا گذاشت و باعث شد آمریکا از توافق عقب‌نشینی کند و فرصت از بین برود. در 14 فوریه سال 2023، حسن روحانی در دیدار با مقامات سابق دولت خود به این موضوع پرداخت. وی گفت: می‌توانستیم با لغو تحریم‌ها در بهمن 1399، امید را زنده کنیم و حتی شرایط ما برای رفع برخی تحریم‌های غیرهسته‌ای پذیرفته شد، اما تصویب لایحه در مجلس مانع از آن شد.»