اقتصاد نیوز/متن پیش رو در اقتصاد نیوز منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

پس از پاسخ موشکی و پهپادی ایران به مواضع اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی، گروهی از ناظران با اشاره به هم صدایی اعراب با اسرائیل از اجرایی شدن طرح ناتوی خاورمیانه گفتند؛ ادعایی که به واسطه برخی از گزاره ها قابل قبول نیست.
 
 آنگونه که رسانه ها مدعی‌اند، اردن ازجمله بازیگران عربی بود که تلاش کرد موشک ها و پهپادهای پرتاب شده ایران به سمت سرزمین های اشغالی را رهگیری کند. گزارش‌های اولیه رسانه‌ها  از کمک چند کشور عربی دیگر در دفاع از سرزمین های اشغالی حکایت دارد؛ تلاش‌هایی که این گروه از بازیگران بعدها آن را انکار کردند.

با این وجود، گروهی از رهبران اسرائیل و همچنین برخی ناظران در واشنگتن، این اقدامات ادعایی را نشانه‌ای از تغییر بزرگ تفسیر کردند. به ادعای ناظران، کشورهای عربی، در صورت تداوم رویارویی اسرائیل با ایران، کنار تل آیو خواهند بود. هرزی هالوی، رئیس ستاد کل نیروهای دفاعی اسرائیل، مدعی شد که حمله ایران «فرصت های جدیدی برای همکاری در خاورمیانه ایجاد کرده است»! مؤسسه مطالعات امنیت ملی، یک اندیشکده پیشرو اسرائیلی نیز این ادعا را مطرح کرد که «ائتلاف منطقه‌ای و بین‌المللی که در رهگیری پرتابه‌های ایران به سمت اسرائیل مشارکت داشت، پتانسیل ایجاد یک اتحاد منطقه‌ای علیه ایران را نشان می‌دهد». این عبارات بخشی از یادداشت اخیر فارن افرز است

آیا اعراب با اسرائیل هم صدا شدند؟
پس از پاسخ ادعایی اسرائیل به حمله ایران، دیوید ایگناتیوس، ستون نویس واشنگتن پست، مدعی شد که اسرائیل «مانند رهبر ائتلاف منطقه ای علیه ایران رفتار می کند». او ادعا کرد: «به نظر می‌رسد که تل آویو با پاسخ ادعایی خاموش خود، منافع متحدانش در این ائتلاف - عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اردن را ‌سنجید.» به ادعای ایگناتیوس، این یک «تغییر بالقوع پارادایم برای اسرائیل» است، تغییری که به خاورمیانه «شکل جدیدی» می‌دهد.با این حال، این ارزیابی‌ها بیش از حد خیال پردازانه هستند و نمی‌توانند پیچیدگی چالش‌های منطقه را منعکس کنند. مطمئناً، با توجه به ماهیت بی سابقه مبادلات نظامی آوریل، استراتژی ادعایی آینده اسرائیل علیه ایران ممکن است ملاحظات منطقه ای را بیشتر در نظر بگیرد. اما واقعیت‌های منطقه که مانع همکاری اعراب و اسرائیل می‌شود، تغییر قابل توجهی نکرده است. حتی قبل از حمله حماس در 7 اکتبر و متعاقب آن تهاجم اسرائیل به غزه، کشورهای عربی که توافقنامه 2020 ابراهیم را امضا کردند و عادی سازی با اسرائیل را پذیرفتند، از حمایت بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل به واسطه گسترش شهرک سازی ها در کرانه باختری و ویرانه های غزه سر باز زدند. در این میان تلاش وزرای راست افراطی «بی بی» برای تضعیف وضعیت موجود در شرق بیت المقدس بی اثر نبود.
 
 مجموعه ای از حملات مرگبار شهرک نشینان اسرائیلی به فلسطینی‌ها در شهرهای کرانه باختری در بهار سال 2023 به تنش های منطقه‌ای دامن زد. پس از آغاز عملیات نظامی اسرائیل در غزه در ماه اکتبر، که موجی از اعتراضات را در سراسر خاورمیانه برانگیخت، رهبران عرب برای حمایت آشکار از اسرائیل تردید بیشتری پیدا کردند، زیرا می دانستند که همکاری آشکار می تواند به مشروعیت داخلی آنها لطمه بزند. در همین راستا باید گفت، واکنش اعراب به این دور از رویارویی ایران و اسرائیل به تنهایی نشان از تغییر معادلات ندارد. این گروه از کشورهای عرب که اسرائیل از آنها تحت عنوان متحدان سُنی‌اش یاد می کند، همچنان به دنبال متعادل کردن روابط خود با ایران و اسرائیل، حفاظت از اقتصاد و امنیت خود، و مهمتر از همه، جلوگیری از درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر هستند. آنها همچنین احتمالاً پایان دادن به جنگ فاجعه بار در غزه را بر رویارویی با ایران در اولویت قرار خواهند داد. با این حال، با تشدید تنش بین ایران و اسرائیل، اشتیاق ادعایی کشورهای عربی برای ادغام در ائتلافی با حضور اسرائیل بیش از هر زمان دیگری به تمایل این بازیگر جهت پذیرش تشکیل کشور فلسطین بستگی دارد.

اعراب با کارت اسرائیل قمار نمی کنند
پیش از پاسخ 13 آوریل ایران به اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی اطلاعاتی درباره این حمله قریب الوقوع با ایالات متحده به اشتراک گذاشتند. سپس فرماندهی مرکزی ایالات متحده از این اطلاعات برای هماهنگی پاسخ خود با اسرائیل و سایر شرکا استفاده کرد. اردن به هواپیماهای نظامی آمریکا و بریتانیا اجازه ورود به حریم هوایی این کشور را داد تا هواپیماهای بدون سرنشین و موشک‌های ورودی ایرانی را متوقف کنند. گزارش‌های اولیه رسانه‌ها، به‌ویژه در ایالات متحده و اسرائیل، مدعی بودند که تلاش‌های منطقه‌ای گسترده، حمله تهران را خنثی کرده است. اما به زودی مشخص شد که نقش اعراب در این باره محدود بوده است. هم عربستان سعودی و هم امارات به صراحت هرگونه کمک نظامی مستقیم به دفاع اسرائیل را تکذیب کردند. مقامات اردنی  مشارکت خود را در راستای حفاظت از منافع خود تبیین کردند. ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، با تاکید بر اینکه کشورش برای کمک به اسرائیل اقدامی نکرده است، اعلام کرد که «امنیت و حاکمیت» اردن «بالاتر از همه ملاحظات» قرار دارد.

تلاش های ادعایی که کشورهای عربی بدان دست زدند، تقریباً به طور قطع ناشی از تمایل به حفظ روابط خود با ایالات متحده بود، نه برای همسویی بیشتر با اسرائیل. از زمانی که اسرائیل عملیات خود در غزه را آغاز کرد، رهبران عرب از اینکه جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده نتوانسته اسرائیل را در غزه متوقف و مهار کند، شگفت زده شده‌اند. اما آنها همچنان به دنبال تعمیق همکاری خود با واشنگتن هستند.

این گروه از کشورها هیچ منبع جایگزینی برای ضمانت دفاع امنیتی که ایالات متحده در اختیارشان قرار می دهد، نمی بینند. در ماه‌های اخیر، کشورهای عربی خلیج فارس و همچنین مصر و اردن به تشویق واشنگتن به مدیریت پویایی‌های امنیتی خاورمیانه، مهار نفوذ و قدرت ایران و جلوگیری از یک جنگ منطقه‌ای گسترده‌تر کمک کرده اند. پایان دادن به جنگ در غزه همچنان یک اولویت فوری منطقه ای است و کشورهای عربی در حال کار برای یک طرح صلح با دولت بایدن هستند.

رهبران عربستان همچنان معتقدند که یک معاهده دفاعی دوجانبه با ایالات متحده باید بخشی از هر توافق عادی سازی آینده با اسرائیل باشد. در همین راستا، امارات به تلاش خود برای مذاکره درباره توافقنامه دفاعی خود با دولت بایدن ادامه داده است.

در این چارچوب باید گفت که کشورهای حوزه خلیج فارس اکنون تعامل نزدیک تری با تهران دارند. در سال 2019، پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از توافق هسته ای که ایالات متحده و سایر قدرت های بزرگ با ایران بر سر آن توافق کرده بودند، کشتی ها در نزدیکی بنادر امارات و تاسیسات نفتی عربستان هدف قرار گرفت، این در حالی است که تهران پس از امضای توافقنامه ابراهیم، به صراحت به بحرین و امارات هشدار داد که حضور نظامی اسرائیل در خلیج فارس خط قرمزی برای ایران خواهد بود.

قبل از حمله حماس در 7 اکتبر، کشورهای عربی به طور کلی تصمیم گرفته بودند که بهترین راه برای کاهش تنش، نزدیکی به ایران است. امارات و عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود با ایران را به ترتیب در سال های 2021 و 2023 احیا کردند. از 7 اکتبر، این کشورها همراه با بحرین و عمان، پیام‌ها و هشدارهایی را بین ایران و اسرائیل مخابره کرده و برای مدیریت تنش‌ها پیشنهاداتی را جهت خروج از این وضعیت ارائه داده‌اند. دو روز پس از پاسخ ایران به اسرائیل، وزیر امور خارجه مصر با همتایان ایرانی و اسرائیلی خود به منظور مهار تشدید درگیری تلفنی تماس داشت.

اعراب به دنبال شکستن پل ها نیستند
درماه‌های آینده، کشورهای عربی احتمالاً تلاش خواهند کرد تا از همین رویکرد متعادل کننده پیروی کنند و همه طرف‌ها را به خویشتنداری دعوت کرده و از اقدامات تهاجمی بیشتر اسرائیل فاصله بگیرند. اگر تشدید تنش بین ایران و اسرائیل ادامه یابد، آنها احتمالاً از اسرئیل دورتر خواهند شد. بالاخص آن که هزینه های داخلی برای حمایت آشکار از اسرائیل احتمالاً با گذشت زمان افزایش خواهد یافت؛ به ویژه اگر نیروهای اسرائیلی به سمت رفح حرکت کنند؛ شهری در جنوب غزه که صدها هزار فلسطینی در آن پناه گرفته اند و اسرائیل مدعی است که حماس در این جغرافیا پایگاه دارد.با این همه بسیاری از کشورهای عربی از قدرت و نفوذ ایران در خاورمیانه هراس دارند. بالاخص آن که اعضای محور مقاومت نیز از حامیان اصلی تهران هستند.با این حال، کشورهای عربی خلیج فارس، به خوبی می دانند که هموار کردن راه برای رایزنی های مستقیم دیپلماتیک، اعمال فشار با انگیزه‌های اقتصادی، و انجام دیپلماسی با تهران امن‌ترین راه‌ها برای حفاظت از منافع شان و جلوگیری از سرریز شدن درگیری ها است. هر اندازه هم که رویارویی ایران و اسرائیل تشدید شود، کشورهای عربی احتمالاً از این شکل تعامل عقب نشینی نخواهند کرد. تلاش های آنها برای عادی سازی روابط با ایران از زمان آغاز جنگ غزه سرعت گرفته، در حالی که تلاش ها برای عادی سازی روابط شان با اسرائیل متوقف شده است.

عربستان در تلاش برای ترغیب اسرائیل جهت ترسیم چشم اندازی فراتر از جنگ غزه، عادی‌سازی را منوط به تعریف کشور فلسطین کرده است. با این حال، اسرائیل این درخواست های عربستان را نادیده گرفت، شاید به دلیل اطمینان بیش از حد به این گزاره که پس از پایان جنگ در غزه، روند عادی سازی می تواند از همان جایی که متوقف شد ادامه یابد. اما عادی سازی روابط اعراب و اسرائیل در این شرایط بعید است. کشورهای عربی به همکاری با واشنگتن در زمینه دفاع موشکی ادامه خواهند داد، اما این همکاری مستلزم هماهنگی مستقیم با اسرائیل نیست. همچنین به این زودی ها این تعامل ادعایی به سطح یک اتحاد رسمی دفاعی نزدیک نخواهد شد. این امر مستلزم همسویی سیستم‌های دفاعی کشورهای عربی و همچنین اعتماد بیشتر است که هر دو متغیر در خاورمیانه وجود ندارند و شکل گیری اش زمان می‌برد.در صورت ادامه تشدید تنش بین ایران و اسرائیل، کشورهای عربی حتی بیشتر از این تمایلی به حمایت از اسرائیل نخواهند داشت.کشورهای عربی، به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس، از تلاش‌های اسرائیل برای کاهش توانایی‌های محور مقاومت استقبال خواهند کرد. اما آنها به احتمال زیاد با هرگونه رویارویی مستقیم اسرائیل و ایران که می‌تواند چشم‌انداز اقتصادی شکننده منطقه را بی‌ثبات کند، مخالفت خواهند کرد. با وجود اینکه کشورهای عربی علاقه مند به حفظ روابط دفاعی نزدیک با واشنگتن هستند، آنها نمی خواهند به بلوکی بپیوندند که آشکارا علیه ایران و حامیان جهانی آن مانند روسیه فعالیت می کند. از همین رو ترجیح می دهند روابط متعدد منطقه ای و جهانی را متعادل کنند، نه آنکه پل ها را خراب کنند.

با وجود محدودیت‌ها، کشورهای عربی می‌توانند نقش مهمی در جلوگیری از تشدید بیشتر تنش بین ایران و اسرائیل ایفا کنند. تقویت خطوط ارتباطی بین دو بازیگر - و ایجاد خطوط گرم برای مدیریت بحران - بیش از هر زمان دیگری حیاتی است. دقیقاً به این دلیل که تعدادی از کشورهای عربی روابط خود را با ایران و اسرائیل تقویت کرده‌اند، می‌توانند از این روابط برای تشویق به خویشتن‌داری و کمک به انتقال پیام‌ها بین دو طرف استفاده کنند و برای جلوگیری از درگیری یا کاهش آسیب در صورت شروع درگیری، تلاش کنند. در درازمدت، برای ایجاد ثبات در منطقه، کشورهای خاورمیانه باید پلتفرم خود را برای گفتگوی منظم تعریف کنند. حملات اخیر که ایران و اسرائیل را در آستانه جنگ قرار داد، تنها نشان می دهد که چقدر نیاز به چنین گفت وگویی ضروری شده است.

اما جهان باید انتظارات خود را برای همکاری نزدیکتر بین کشورهای عربی و اسرائیل کاهش دهد. همکاری کاملاً فنی که کشورهای عربی و اسرائیل اخیراً در زمینه‌های مورد علاقه مشترک از جمله انرژی و تغییرات آب و هوا داشته‌اند، احتمالاً ادامه خواهد داشت. با این حال، گردهمایی‌های منطقه‌ای پرمخاطب که آشکارا تعامل سیاسی کشورهای عربی با اسرائیل را تبلیغ می‌کنند، در کار نیست مگر اینکه اسرائیل به جنگ خود با غزه پایان دهد. تا آن زمان، تلاش کشورهای عربی برای حفظ روابط اقتصادی خود با اسرائیل نیز محدود خواهد بود. یک استراتژی کوتاه‌مدت واقع‌بینانه‌تر، حمایت از توانایی این گروه از بازیگران برای میانجی‌گری و جلوگیری از درگیری‌های آینده بین ایران و اسرائیل را در اولویت قرار خواهد داد.