اعتماد/متن پیش رو در هم اعتماد منتشر شده و انتشارش در آخرین خبر به معنای تایید آن نیست

این ابتکار بلندپروازانه‌ کشورهای عربی منطقه شام و خلیج فارس را از طریق شبکه ریلی به یکدیگر متصل می‌کند

محمدحسین لطف‌الهی| مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور ایالات متحده در حالی قرار بود  روز یکشنبه 7 مه در ریاض با همتایان سعودی، هندی و اماراتی خود دیدار کند که اکسیوس روز شنبه به نقل از دو منبع آگاه گزارش داده بود بحث و تبادل‌نظر پیرامون یک طرح زیرساختی مشترک که کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای عربی دیگر در خاورمیانه را از طریق یک شبکه ریلی به یکدیگر متصل کند از جمله محورهای گفت‌وگوی این مقام‌ ارشد خواهد بود. بر اساس این گزارش این احتمال وجود دارد این شبکه ریلی از طریق خطوط کشتیرانی در نهایت به هند متصل شود.

این پروژه یکی از کلیدی‌ترین ابتکارهایی به شمار می‌رود که کاخ سفید مایل است در خاورمیانه به نتیجه برساند و از آن در راستای جلوگیری از نفوذ چین در منطقه استفاده کند. خاورمیانه از مهم‌ترین بخش‌های پروژه کمربند-  جاده چین به شمار می‌رود و جایگزینی طرح‌های زیرساختی غربی با طرح چین می‌تواند خطری جدی برای سرمایه‌گذاری‌ها و بهره‌برداری‌های پکن  باشد.
یک مقام امریکایی گفته بود که این پروژه یکی از چند محوری است که مورد بحث قرار خواهد گرفت. یک مقام امریکایی دیگر نیز تاکید داشت که سالیوان این موضوع را در کنار موضوعات دیگری نظیر روابط دوجانبه امریکا و عربستان و همچنین برداشتن گام‌هایی در مسیر عادی‌سازی روابط میان ریاض و تل‌آویو علاوه بر همتای سعودی خود در دیدار با محمد بن سلمان ولیعهد و حاکم دو فاکتوی عربستان سعودی نیز مطرح خواهد کرد.

I2U2 چیست و چه ارتباطی با این ابتکار دارد؟
ایده اولیه این ابتکار به 18 ماه قبل برمی‌گردد. زمانی که سران هند، اسراییل، ایالات متحده و امارات در چارچوب نشست I2U2 گرد هم آمده بودند و در خصوص همکاری‌هایی که می‌تواند منافع مشترک همه طرف‌های این نشست را در خاورمیانه تامین کند، گفت‌وگو می‌کردند. فرمت I2U2 در اواخر سال 2021 و تمرکز روی توسعه اقتصادی، امنیت غذایی و مقابله با تغییرات اقلیمی در منطقه خاورمیانه تشکیل شد. 
یک مقام ارشد پیشین اسراییل که در گفت‌وگوهای مربوط به این مساله درگیر بوده در این باره می‌‎گوید: «هیچ کس به صراحت و با صدای بلند این مساله را عنوان نمی‌کند، اما واقعیت این است که از روز اول این ابتکار به مساله چین مربوط بود.» به گفته او، اسراییل علاقه زیادی به مشارکت در این پروژه و همچنین سپردن پیمانکاری آن به هند داشت، چراکه از یک سو دهلی‌نو تجربه زیادی در به نتیجه رساندن پروژه‌های بزرگ زیرساختی دارد و از سوی دیگر از انگیزه کافی سیاسی و ژئوپلیتیکی برای این کار برخوردار است.
ایالات متحده در ماه‌های اخیر تلاش زیادی برای درگیر کردن عربستان سعودی در این پروژه داشته است. اکسیوس به نقل از یک منبع در این باره نوشته است: «این ابتکار شامل متصل کردن کشورهای عرب در شام و خلیج فارس از طریق یک شبکه ریلی است که از طریق مسیرهای دریایی به هند هم متصل خواهد شد.»
جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور ایالات متحده روز پنجشنبه 4 مه در سخنرانی‌اش در انستیتو واشنگتن گفت: «اگر هیچ چیز دیگری از سخنرانی من را به خاطر نمی‌سپارید، I2U2 را در خاطر نگه دارید، چراکه در آینده چیزهای بیشتری از آن خواهید دانست.» او افزود: «مساله اساسی این است که جنوب آسیا را به خاورمیانه و به ایالات متحده متصل کنیم تا موجب ارتقای اقتصاد، تکنولوژی و دیپلماسی ما شود.» سالیوان همچنین تصریح کرد که بخشی از پروژه‌ها در دست اقدام است و قدم‌های هیجان‌انگیز دیگری نیز در ماه‌های آینده برداشته خواهد شد.
با توجه به گفته‌های سالیوان، به نظر می‌رسد ایالات متحده که در یک دهه اخیر به مرور زمان از توجه خود نسبت به منطقه خاورمیانه کاسته و تمرکز خود را بر مقابله با اصلی‌ترین و جدی‌ترین رقیب امریکا یعنی چین معطوف ساخته، به جای بازگشت به سیاست‌های پیشین در غرب آسیا تصمیم دارد به تقویت متحدان محلی خود بپردازد و از این طریق با چین مقابله کند.
این استراتژی موجب می‌شود بدون اینکه منافع اساسی امریکا در منطقه به خطر بیفتد یا واشنگتن مجبور باشد هزینه سیاسی قابل توجهی نظیر درگیر شدن در جنگ‌های منطقه‌ای را متقبل شود، منافع بلندمدت این کشور تامین شود.
از تلاش‌های اسراییل برای نقش‌آفرینی در این زمینه و همچنین اطلاعاتی که تاکنون رسانه‌ها منتشر کرده‌اند چنین برمی‌آید که اسراییل تا این لحظه همچنان بخشی از ابتکار زیرساختی نیست، اما در صورتی که ایالات متحده و اسراییل بتوانند به همراه هم تعداد بیشتری از کشورهای منطقه را برای عادی‌سازی روابط با تل‌آویو راضی کنند این احتمال وجود دارد که دامنه این شبکه ریلی به اسراییل هم کشیده شود.

فرصت  طلایی  هند
تحلیلگران نقش هند را در این ابتکار منطقه‌ای چشمگیر ارزیابی می‌کنند. آبیناو سینگ، تحلیلگر هندی در این باره می‌نویسد: «هند به نوعی پیونددهنده اعضای گروه است. دهلی‌نو روابط مستحکم و با ثباتی با واشنگتن دارد و به عنوان یک متحد مهم ایالات متحده در مسیر مهار چین شناخته می‌شود. اگر به این مساله توجه شود که خاورمیانه بخش مهمی از ابتکار کمربند و جاده چین را تشکیل می‌دهد باید اذعان کرد به ثمر رسیدن ابتکارهای مشترک و چندجانبه اینچنینی می‌تواند بهترین راه برای مقابله با چین باشد.» مساله تاثیرگذار دیگر درباره هند این است که این کشور همکاری‌های اقتصادی بسیاری با کشورهای منطقه دارد و یکی از اصلی‌ترین واردکنندگان نفت عربستان سعودی و امارات متحده عربی به شمار می‌رود. این موضوع کمک می‌کند در صورت طراحی یک ابتکار منطقه‌ای برای توسعه زیرساخت‌ها راه‌های زیادی برای تامین مالی پروژه‌ها وجود داشته باشد.
سیاستمداران هندی همچنین ابتکارهایی را که به نوعی به مهار چین مرتبط است، فرصتی برای توسعه اقتصادی و افزایش قدرت و نفوذ سیاسی خود می‌بینند. هند با استفاده از همین مساله توانسته نفوذ خود را در منطقه اقیانوس هند- اقیانوس آرام تقویت کند و امتیازات زیادی از ایالات متحده - شامل تسلیحات پیشرفته و همکاری‌های دفاعی گسترده-  از امریکایی‌ها  بگیرد.
نشریه کویتی زاویه نوشته است: «ساختن یک شبکه ریلی میان کشورهای خلیج [فارس] اتفاقی بسیار مثبت در راستای همکاری‌های منطقه‌ای است و به هماهنگی اقتصادی میان کشورهای منطقه و توسعه زیرساخت‌ها در این کشورها کمک خواهد کرد.»
همزمان با ابتکارات زیرساختی، یک کارزار تبلیغاتی علیه ابتکار کمربند و جاده چین نیز در جریان است. رسانه‌ها و سیاستمداران در غرب و به ویژه ایالات متحده تلاش دارند تا این ابتکار را بخشی از دیپلماسی «تله بدهی» از سوی دولت چین معرفی کنند و بگویند چین می‌خواهد در ازای اعطای وام در راستای توسعه زیرساخت‌ها به کشورها، آنها را مجبور به اعطای امتیازات کلیدی و استراتژیک به پکن کند. آنها با مثال آوردن از سریلانکا یا برخی کشورهای آفریقایی که در بازپرداخت بدهی‌های خود به چین ناتوان بودند و به همین دلیل دچار مشکلاتی جدی شدند، تاکید می‌کنند که اهداف پکن اقتصادی نیست و چین از این طریق کشورها را از نظر سیاسی به خود وابسته می‌کند.

ایران کجای ماجراست؟
تلاش امریکا و متحدانش برای توسعه این شبکه ریلی در منطقه خاورمیانه در شرایطی اتفاق می‌افتد که ایران به دلیل آثار سوءتحریم‌های اقتصادی و کاهش درآمدهای کشور امکان سرمایه‌گذاری قابل توجه یا همکاری با سایر کشورها برای توسعه زیرساخت‌های خود را ندارد.
شعیب بهمن، تحلیلگر مسائل بین‌الملل چندی قبل در گفت‌وگو با روزنامه «اعتماد» وضعیت پیرامون ایران را به «خفگی ژئوپلیتیک» تعبیر کرد. او گفت: «رقبا دایما در حال پیشی گرفتن از ایران و ایجاد طرح‌های ابتکاری هستند، حتی گهگاه برای طرح‌های ابتکاری خودشان وارد جنگ و نزاع شده‌اند و مناقشه و بحران‌هایی ایجاد کرده‌اند که بتوانند عایدی خاص خودشان را داشته ‌باشند و منافع‌شان را تامین کنند، اما ایران همچنان یک نظاره‌گر بزرگ در سطح منطقه‌ای و جهانی است.» بهمن تاکید کرد: «در شرایطی که همه تلاش می‌کنند ایران را دور بزنند و ایران را در خفگی ژئوپلیتیک قرار دهند، بهترین مزیت این است که ما خودمان را از خفگی ژئوپلیتیک خارج، از مزیت‌های جغرافیایی‌مان استفاده، خودمان را تحریم‌ناپذیر کنیم، امنیت ملی‌مان را ارتقا ببخشیم، امنیت تجارت بین‌الملل را به امنیت ایران گره بزنیم و بعد از آن وارد حوزه درآمدزایی و مسائل اقتصادی شویم.»