فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

زهرا طیبی| روزهای 4 و 5 تیرماه آخرین مناظره‌های انتخاباتی برگزار می‌شود و ایستگاه تبلیغات انتخاباتی تلویزیون، تقریبا به نقطه پایانی می‌رسد. تا الان تقریبا سه مناظره انتخاباتی برگزار شده و شکل نزاع رقبای انتخاباتی تا حدودی مشخص شده است. نامردهای انتخاباتی بیش از آنکه نقد خود را متوجه دولت رئیسی کنند، تلاش دارند تا با انتقاد و یادآوری آنچه در دولت روحانی گذشت، فاصله‌گذاری مشخصی با آن داشته باشند. براین اساس کفه سنگین رقابت‌ رقبا در انتخابات ریاست‌جمهوری 1403 روی فاصله‌گذاری با دولت روحانی و تلاش برای القای این گزاره استوار است که آنها قرار است دولت دوم رئیسی را تشکیل دهند. تحلیل نامزدها این است که هرکدام در القای این گزاره موفق‌تر عمل کنند، اقبال بیشتری برای پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری دارند. 

یخ مشارکت هنوز نشکسته
نظرسنجی‌ها نشان می‌داد که پیش از آغاز جدی رقابت انتخاباتی، مشارکت روی 50 تا 55 درصد قرار داشت. تصور این بود که با شروع رقابت‌های انتخاباتی و با وجود حضور نامزدهایی از طیف اصلاح‌طلب، میزان مشارکت افزایش پیدا خواهد کرد و ممکن است به 60 تا 70 درصد هم برسد. اما درحالی‌که تقریبا رقابت‌های انتخاباتی به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود، برخی نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که میزان مشارکت افزایشی نداشته و همچنان روی 50 درصد قفل شده است. برخی نیز از کاهش میزان مشارکت به زیر 50 درصد حکایت دارند. در واقع شروع رقابت‌های انتخاباتی نه‌تنها منجر به افزایش مشارکت نشده است، بلکه منجر به کاهش آن نیز شده است. براین اساس با در نظرگرفتن نتایج نظرسنجی‌ها تا الان، انتظار این است که مشارکت در بهترین حالت روی 50 درصد باقی بماند. به نظر می‌رسد‌ مناظرات انتخاباتی که می‌توانستند نقش موثری در رقابتی کردن فضای انتخابات و ترغیب مردم برای حضور پای صندوق‌های رای داشته باشد، نتوانستند آن‌طورکه باید در ایجاد این حس رقابت موثر باشند. برخلاف آنچه تصور می‌شد، مناظرات انتخاباتی نتوانستند، یخ مشارکت را بشکنند و آن را به سمت صعودی و افزایشی شدن ببرند.
 
در میان اظهارات نامزدها همچنان خبری از ایده مشخصی برای اداره دولت نیست
بخشی از شکسته نشدن یخ ‌مشارکت را می‌بایست در نبود ایده معین برای اداره کشور از جانب نامزدهای انتخاباتی جست‌وجو کرد. واقعیت این است که در سه‌ شبی که مناظرات انتخاباتی برگزار شد، باید با ذره‌بین در میان حرف‌ها و اظهارات نامزدهای انتخاباتی، به دنبال ردی از ایده‌های واقعی و قابل اجرا بگردید که وجه پوپولیستی نداشته باشند و هدف‌شان هم صرفا مطرح کردن یک ایده برای جذب رای نباشد. در نگاه به این مناظره خبر چندانی از این وعده‌ها که بتواند مرددها را به سمت صندوق‌های رای سوق دهد، نبود. در فضای سیاسی مناظرات هم خبری از مکالمات و بحث‌های پینگ‌پونگی نامزدهای انتخاباتی نبود و اگر فاصله‌گذاری با بداخلاقی‌های انتخاباتی داشته باشیم، چیزی تحت عنوان رقابت جدی میان نامزدهای انتخاباتی ریاست‌جمهوری مشاهده نشد و گویی نامزدها در یک دورهمی در تلویزیون حضور دارند. امری که خروجی آن منجر می‌شود آنهایی که قصد حضور در انتخابات را دارند، ‌انگیزه لازم برای حضور جدی را نداشته باشند و انتخابات آن رمق لازم را نداشته باشد. البته انتخابات 1403 یک تفاوت ماهوی با انتخابات 1400 دارد و آن حضور چند طیف سیاسی در آن است که منجر به تحرک‌ احزاب سیاسی و حضور و مشارکت آنها در انتخابات شده است؛ برهمین اساس حضور پزشکیان و اجماع اصلاح‌طلبان، می‌تواند بخشی از بدنه خاموش اصلاحات را که در دوره‌ گذشته حاضر به رای دادن نشدند، پای صندوق رای بیاورد اما به‌ نظر نمی‌رسد که این میزان چندان قابل توجه باشد. 

دولت سوم روحانی یا دولت دوم رئیسی؟
با همه ضعف‌هایی که مناظرات انتخاباتی نامزدها تا الان داشته، بالاخره نزاعی میان نامزدهای انتخاباتی شکل گرفته که رقابت حول آن جریان دارد. جدال اصلی که در مناظرات انتخاباتی شاهد آن بودیم روی انتقاد از دولت روحانی و القای این گزاره بود که نامزدهایی مثل مسعود پزشکیان و مصطفی پورمحمدی به دنبال احیای دولت سوم روحانی هستند. برخی دیگر از نامزدها هم تلاش دارند تا بگویند می‌خواهند مسیر دولت رئیسی را ادامه دهند و دولت دوم رئیسی باشند. اگر فرض را براین بگذاریم که مشارکت در انتخابات روی 50 درصد باقی خواهد ماند، نزاع اصلی همچنان روی این گزاره که قرار است دولت سوم روحانی یا دولت دوم رئیسی تشکیل شود، استوار باقی خواهد ماند اما در صورت افزایش میزان مشارکت ممکن است محل نزاع تغییر کند. 

رقابت برای جذب رای شهید رئیسی
در انتخابات‌هایی که در ادوار مختلف برگزار شده نامزدها بخش زیادی از سبد رای را خود در تقابل با رئیس‌جمهور دولت قبل و نقد عملکرد خود جذب می‌کردند. انتخابات 1403 از این جهت تفاوت قابل توجهی با انتخابات‌های ادوار گذشته دارد و آن هم این است که به خاطر پرواز اردیبهشت و شهادت رئیس‌جمهور، نگاه افکارعمومی به شهید رئیسی مثبت است و هر اظهار نظر و نقد مستقیمی می‌تواند به ضرر نامزدها تمام شود. براین اساس، نامزدها کارسختی دارند، از طرفی هم تجربه دولت روحانی هنوز از خاطر نرفته است، افکارعمومی هنوز آنچه در دولت روحانی تجربه کرد را فراموش نکرده است؛ بر همین اساس نزاع اصلی فعلا در تقابل با دولت روحانی شکل گرفته است. در این نزاع اقبال بیشتر از آن نامزدی است که بتواند همراهی بیشتری با دولت رئیسی داشته باشد و بتواند بخشی از 18میلیون رای شهید رئیسی در انتخابات 1400را به سبد رای خودش بریزد. 

رئیس‌جمهور باید حداقل 15 میلیون رای داشته باشد
رئیسی در انتخابات 1400 توانست در اجماع خوبی رای مردم را جذب کند. سبد رای او شامل بخش ایدئولوژیک جامعه ایرانی و طیف مذهبی بود. رای بدنه ایدئولوژیک مستقیما در سبد رای او ریخته شد و دیگر نامزدهای اصولگرا هم حول اجماعی که برای شهید رئیسی شکل گرفته بودند از حضور در انتخابات‌ها انصراف دادند. علاوه‌بر بدنه ایدئولوژیک شهید رئیسی رای طبقات پایین جامعه و توده مردم را نیز با خود همراه کرد و سبد رای او مشتمل بر این دو بخش بود. اگر در انتخابات تیرماه مشارکت روی 50 درصد باقی بماند، یعنی نزدیک به 30 میلیون نفر در انتخابات مشارکت خواهند کرد، براین اساس اگر نامزدی بخواهد در دور اول، پیروز انتخابات باشد باید حداقل 15 میلیون رای داشته باشد. در واقع اگر نامزدی بتواند 80 درصد از سبد رای رئیسی را از آن خود کند، می‌تواند پیروز انتخابات در دور اول باشد. برای تحقق این امر او باید بتواند بخش قابل‌توجهی از سبد رای ایدئولوژیک و توده‌ای رئیس‌جمهور شهید را در سبد خود بریزد. سوال اصلی اینجاست که در میان شش نامزد انتخاباتی فردی این ظرفیت را دارد که بتواند این امر را محقق کند و رای هردو بخش را جذب کند؟

پیشتازان جذب رای بدنه ایدئولوژیک
واقعیت این است که هیچ‌کدام از نامزدهای انتخاباتی این ظرفیت را ندارند که بتوانند هر دو بخش رای رئیسی را در سبد رای خود بریزند. هرکدام در بهترین حالت می‌توانند بخشی از این رای را در سبد خود بریزند. در میان بدنه ایدئولوژیک سعیدجلیلی بیش از دیگر رقبا این اقبال را دارد که بتواند رای بدنه ایدئولوژیک را جذب کند. جلیلی البته همواره سبد رای ثابتی در میان بدنه ایدئولوژیک داشته که به نظر می‌رسد حالا هم تلاش می‌کند رای خود را در میان این بدنه افزایش بدهد. علاوه‌بر جلیلی، زاکانی و قالیباف هم تلاش می‌کنند تا بدنه رای ایدئولوژیک را در این رقابت از آن خود کنند. در این میان قاضی‌زاده‌هاشمی بیش از بقیه نامزدها تلاش می‌کند تا خود را ادامه‌دهنده راه رئیسی نشان دهد. قاضی‌زاده تنها نامزدی است که از درون دولت در انتخابات حضور دارد و سعی می‌کند با نمایندگی کردن دولت شهید رئیسی و دفاع از خدمات دولت، رای این بدنه را از آن خود کند. در میان این نامزدها تنها قاضی‌زاده‌هاشمی است که هنوز با لباس مشکی در مناظره‌ها حضور پیدا می‌کند. 

قالیباف اقبال بیشتری برای جذب رای توده جامعه دارد
مسعود پزشکیان نامزد مورد حمایت اصلاح‌طلبان از جمله افرادی است که تلاش می‌کند رای بخشی از بدنه توده‌ای شهید رئیسی را با خود همراه کند، به نظر می‌رسد او به‌خوبی آگاهی دارد که اگر مشارکت روی 50 درصد باشد، بدنه خاموش اصلاح‌طلبان پای صندوق‌های رای نخواهند آمد، براین اساس او تلاش می‌کند تا سبد رای توده شهید رئیسی را جذب کند. اکت و کنش پزشکیان هم روی این موضوع استوار است تا بتواند این رای را جذب کند، تکیه بیشتر او روی این است که وجه مذهبی، اعتقادی و در چهارچوب نظام بودن خود را پررنگ‌تر از سایر مولفه‌ها نشان دهد. البته با وجود بلاتکلیفی او در جلب نظر جبهه اصلاحات و جذب رای بدنه ایدئولوژیک، او نتوانست آن‌طور که باید در جذب این رای موفق عمل کند. در میانه گزینه‌های اصولگرا، محمدباقر قالیباف بیش از دیگر نامزدها این قابلیت را دارد که بتواند سبد رای توده را از آن خود کند، البته تفاوت این بدنه رای با بدنه ایدئولوژیک در کنش انتخاباتی آنهاست. بدنه ایدئولوژیک حتی پیش از رای‌گیری نیز اکت انتخاباتی از خود نشان می‌دهد و حضور پررنگی در کمپین‌های انتخاباتی دارد؛ درحالی‌که این امر در میان توده مردم کمرنگ‌تر و نقطه اوج کنش انتخاباتی آنها حضور پای صندوق‌ها در روز رای‌گیری است. براین اساس نوع کنشی که می‌بایست از توده مردم توقع داشت نیز متفاوت با بدنه ایدئولوژیک است. در تحلیل این وضعیت می‌توان به سفر جلیلی به اصفهان اشاره کرد، از آنجا که سبد رای سعید جلیلی بیشتر در طیف ایدئولوژیک قرار دارد آن بدنه هم حاضر به کنش انتخاباتی پیش از روز رای‌گیری هستند. براین اساس جمعیتی که در میدان امام اصفهان جمع شدند را می‌توان نمایش حضور بخشی از این بدنه تعریف کرد. در نقطه مقابل مسعود پزشکیان روز گذشته به کردستان سفر کرد. تصاویر حاکی از حضور نه‌چندان پررنگ مردم در سفر مسعود پزشکیان بود. اهمیت سفر کردستان از این جهت است که در جریان ناآرامی‌های انتخابات 1401 بخش قابل‌توجهی از ناآرامی‌ها در این استان وجود داشت، پزشکیان نیز مورد حمایت طیفی بود که تلاش می‌کرد خود را همراه با فضای اعتراضی پاییز 1401 نشان دهد. اما با این حال جمعیت زیادی برای حضور مسعود پزشکیان به خیابان نیامدند. امری که نشان می‌داد مسعود پزشکیان نتوانسته رای بدنه خاموش را با خود همراه کند و در جلب رای آنها موفق عمل نکرده است.