امروزه تغییر در سبک زندگی و رشد روز افزون استفاده از وسایل ارتباط جمعی به خصوص فضای مجازی باعث شده تا نگرانی والدین در مراقبت و تربیت فرزندان‌شان دو چندان شود. حال تصور کنید با این فضای موجود فرزند نوجوانی هم داشته باشیم که به سن بلوغ رسیده است. سنی که هم برای کودک و هم برای خانواده‌ها سن حساسی است. شاید شما هم یا خود یا در بین اطرافیانتان کودکی یا کودکانی را داشته باشید که به این سن رسیده‌اند. کودکانی که رفتارهای متفاوتی را از خود بروز می‌دهند، شیوه برخورد با این کودکان در این سنین بسیار مهم است. بسیاری از والدین نمی‌دانند که باید چه رفتاری را در مقابل آن‌ها داشته باشند باید سخت گیری کنند یا کودک را آزاد بگذارند! در این رابطه با دکتر مریم عنایتی روانشناس، مشاور رسمی آموزش و پرورش و مدرس دانشگاه به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

به عنوان نخستین سوال لطفا بفرمائید که نشانه‌های بلوغ در کودکان چیست؟

تغییراتی که هنگام بلوغ روی می‌دهند، بسیار چشمگیر هستند. ظرف مدت چند سال، بدن کودک دبستانی به بدن یک بزرگسال کامل رشد یافته، تغییر می‌کند و شاهد رشد جسمانی زیادی هستیم. افزایش ترشح هورمون رشد و تیروکسین، موجب افزایش رشد استخوان‌بندی بدن می‌شود اولین نشانه‌های بیرونی بلوغ،  افزایش سریع قد و وزن (جهش رشد) است که در دخترها بعد از ۱۰ سالگی و در پسرها بعد از ۱۲ سالگی است که موجب بهبود عملکرد حرکتی درشت می‌شود.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که رویدادهای بلوغ بر خودآگاه، خلق و تعامل نوجوانان با والدین و همسالان تاثیر می‌گذارد و نوجوانان آمیزهای از هیجان‌های مثبت و منفی را گزارش می‌دهند و خلق آن‌ها اغلب بین شادی و غم نوسان دارد و این نشان دهنده این نکته است که بلوغ با دمدمی بودن نوجوانان ارتباط دارد.
وقتی کودکان از لحاظ جسمی بالغ می‌شوند توقع دارند به شیوه بزرگسالانه با آن‌ها رفتار شود و این موجب افزایش تنش و اختلاف نظر با والدین می‌شود. اختلاف نظرهای والدین با نوجوانان عمدتا روی مسائل روزمره مانند رانندگی، قرار ملاقات با دوستان و ساعت منع رفت و آمد تمرکز دارند.
 

والدین در مواجهه با بلوغ کودکان باید چه واکنشی داشته باشند؟

تغیرات گوناگون در نوجوان به استقلال یا خودمختاری کمک می‌کند و به همین خاطر بلوغ موجب فاصله‌گیری روانی از والدین می‌شود. رشد شناختی زمینه را برای استقلال نوجوانان آماده می‌کند. نوجوانان به تدریج مسائل را حل می‌کنند و تصمیمات موثری می‌گیرند. توانایی بهتر در فکر کردن روابط اجتماعی باعث می‌شود که نوجوانان والدین خود را آرمان‌زدایی کنند و آنان را مانند افراد عادی در نظر بگیرند در نتیجه مانند دوران کودکی به راحتی تسلیم اقتدار والدین نمی‌شوند و از آن‌ها انتقاد می‌کنند.
اینجا فرزندپروریِ صمیمانه و حمایت‌کننده که به نوجوانان آزادی کاوش می‌دهد و در عین حال نظارت هم  وجود دارد می‌تواند کمک کننده باشد. برعکس والدینی که کنترل کننده هستند در رشد استقلال اختلال ایجاد می‌کنند و از نوجوان فاصله می‌گیرند. در طول دوران نوجوانی، کیفیت رابطه والد- فرزند تنها پیش‌بین باثبات سلامت روانی است پس والدین باید نسبت به عواطف و احساسات فرزند هوشیار باشند و به آن‌ها گوش دهند و تایید کنند و در حل مسئله و انتخاب بهترین راه‌حل به نوجوان کمک کنند.
 

چه عواملی باعث پرخاشگری در این دوران می‌شوند؟

نیروهای زیستی، روان‌شناختی و اجتماعی با هم بر رشد نوجوان تاثیر می‌گذارند. تغیرات زیستی، فشارهای درونی و انتظارات اجتماعی همراه آن‌ها – این که نوجوان باید رفتارهای بچه‌گانه را کنار بگذارد، روابط میان فردی تازه‌ای را شروع کند. احتمالا لحظه‌های بلاتکلیفی، خود ناباوری، نا امیدی و پرخاشگری را در نوجوان ایجاد می‌کند. توانایی نوجوان در فکر کردن به احتمالات دنیای آرمانی را به روی آن‌ها می‌گشاید. آن‌ها اغلب دنیای بی‌نقصی را تصور می‌کنند که هیچ ایراد، نقص، بی‌عدالتی و تبعیضی در آن نباشد و این اختلاف بین آرمان‌گرایی نوجوانان و واقعیت نیز موجب پرخاشگری آن‌ها می‌شود.
 

دلایل تاثیرگذار بر بلوغ زودرس شامل چه مواردی است؟

طی دو دهه گذشته سن شروع بلوغ به ۱۱ سالگی و قبل از آن کاهش یافته است. کودکانی که زود هنگام به بلوغ می‌رسند هنگامی که با همسالان خود هستند احساس می‌کنند که بی‌تناسب‌اند و استرس بیشتری را تجربه می‌کنند و شاهد کاهش عملکرد تحصیلی آن‌ها هستیم. تعارض خانوادگی و فرزندپروری خشن در کودکی با بلوغ ارتباط دارد. بی‌تحرکی، ژنتیک و سابقه خانوادگی، چاقی و اضافه وزن نیز می‌توانند در شیوع  بلوغ زودرس تاثیرگذار باشند.
 

نقش رسانه و فضای مجازی در بلوغ زودرس چیست؟

رسانه نقش محوری و کلیدی در شیوع بلوغ زودرس ایفا می‌کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که فرزندان والدینی که هیچ محدودیت و حد و مرزی در استفاده فرزندشان از تلوزیون، فضای مجازی، ماهواره و ... مشخص نمی‌کنند و کودک بیشترین وقت خود را در این فضاها می‌گذارند دچار بلوغ زودرس می‌شوند. زمانی که کودک در این فضاها با انبوهی از تصاویر، فیلم‌ها و اطلاعات نامناسب با سن مواجهه می‌شود در سیستم مغزی و جسمی تحریک و ترشح غدد و هورمون‌های جنسی صورت می‌گیرد. این تحریک و ترشح سریع غدد جنسی، رشد زودهنگام را به همراه دارد و به دنبال آن، افکار، نواحی مغزی و رفتار کودک تحریک شده و باعث بلوغ زودرس می‌شود.