ایرنا/ متن پیش رو در «ایرنا» منتشر شده و انتشارش در «آخرین خبر» به معنای تایید آن نیست.

«مهتا بذرافکن» جامعه‌شناس و پژوهشگر تغییرات اقلیمی بر این باور است: آب از گذشته تاکنون به صورت عادلانه میان مردان و زنان توزیع نشده و همچنان به نقش و اهمیت زنان در مدیریت منابع آب توجه نمی‌شود.

نشست «نقش اجتماعی زنان در بحران‌های آبی ایران» روز یکشنبه مورخ ۲۴ اردیبهشت به همت انجمن علمی دانشجویی مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. در این نشست «مهتا بذرافکن» جامعه‌شناس و پژوهشگر تغییرات اقلیمی به سخنرانی پرداخت. مشروح سخنرانی وی در خصوص نابرابری جنسیتی و مدیریت منابع آب را در ذیل می‌خوانید:

انباشت ثروت و قدرت برای مردان نتیجه تداوم نابرابری جنسیتی در مدیریت منابع آب است

بذر افکن در ابتدا گفت: اگر نگاهی تاریخی نسبت به جنسیت و آب داشته باشیم، می‌بینیم که آب از گذشته اهمیت داشته و در زندگی همه موجودات زنده یک محور اساسی بوده و اساسا تمام تمدن‌های بشری در کنار آب ایجاد شده است و بشر توانسته به واسطه آب، کشاورزی را اختراع نماید. در نتیجه آب سرمایه ارزشمند و گرانبهایی بوده که توانسته جوامع را ثروتمندتر و حتی سرمایه اجتماعی را بیشتر کند.
وی افزود: اما آب به مثابه یک دارایی، از گذشته تا به امروز به صورت عادلانه توزیع نشده است. در داستان‌هایی که در کتاب‌های مقدس هم آمده، متوجه می‌شویم که هر جا سخن از چاه آب است، مردانی هم هستند که بر این چاه‌ها تسلط دارند و این مردان هستند که باید اجازه دسترسی به آب را به دیگران بدهند. در متون عبری دیده می‌شود که چاه‌های آب به وسیله سنگ‌های سنگین پوشانده شده‌اند و هر موقع مردان اراده کنند، این سنگ‌ها برداشته می‌شوند تا زنان بتوانند به آب دسترسی داشته باشند.
این موارد طی زمان‌ها ادامه یافته و حتی در شرایط کنونی شاهد هستیم در دنیا زنان کمتر از مردان به آموزش و توانمندسازی در زمینه آب مجهز شده‌اند. همچنین در حوزه مدیریت منابع آب، در گزارش بانک جهانی آمده که زنان کشاورز در دنیا تنها از ۱۰ درصد اعتبارات مربوط به آب برخوردار هستند و در گزاشات مرکز تحقیقات استراتژیک بین المللی اشاره شده که زنان تنها ۱۸ درصد از نیروی کار آب و فاضلاب و ۱۲ درصد مدیران بخش محیط زیست را تشکیل می‌دهند.
بنابراین می‌توان گفت در حوزه منابع آب یک نابرابری وجود دارد و این نابرابری از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است و اگر زنان امروزی از سهم آب برخوردار هستند صرفا به دلیل رسم و رسومات گذشته بوده است. نتیجه این موارد انباشت ثروت و قدرت در دست مردان ومحرومیت آن برای زنان بوده است.
بذرافکن در ادامه گفت: با وجود اهمیت زنان در مدیریت منابع آب، متاسفانه این موضوع سالیان سال در مطالعات و سیاستگذاری‌ها مورد توجه قرار نگرفته و حتی انجمن‌ها هم بدان توجه نکرده‌اند و تنها اکنون که با مساله بحران آب رو به رو هستیم، دانشگاهیان بدان پرداخته‌اند. هر چند این امر در عرف بین‌المللی تازگی ندارد. برای مثال سازمان ملل در دهه ۷۰ و ۸۰ به مساله آب و جنسیت توجه کرد و دولت‌ها را موظف کرد که زنان را در مدیریت منابع آب به کار بگیرند، اما بر اساس آخرین گزارش بنیاد مشارکت آب در سال ۲۰۲۱ هنوز دولت‌ها در این زمینه اقدامی انجام نداده‌اند.
این در حالی است که در قطعنامه اقدام هم مشارکت زنان و تلاش‌ها برای شرکت فعال زنان در ۱۷۸ کشور تصویب شده است، اما متاسفانه دولت‌ها نیمی از جمعیت را در فرایند مدیریت و مشارکت در منابع آب حذف کرده‌اند. در ایران نیز در حوزه مدیریت منابع آب، نماینده زنی وجود ندارد.

به زنان صرفا در بحث مدیریت منابع آب شرب توجه می‌شود

بذرافکن گفت: وقتی در مورد مسایل زنان و آب صحبت می‌شود، سیستم رسانه‌ای و روابط عمومی آب، به گونه‌ای اذهان را جهت می‌دهند که زنان صرفا مصرف‌کننده آب شرب هستند و زمانیکه بحث مدیریت منابع آب شرب می‌شود، بحث آموزش زنان مورد توجه قرار می‌گیرد. در حالیکه آب شرب تنها ۲ تا ۳ درصد آب مصرفی را تشکیل می‌دهد. این نکته به این معنا نیست که آب شرب و مدیریت آن اهمیت ندارد، بلکه به این معناست که وقتی بحث در مورد مشارکت زنان و تاثیر بحران‌های آبی روی زندگی زنان صحبت می‌شود، نباید تنها به آب شرب تقلیل یابد. زیرا زنان همواره متاثر از مدیریت منابع آب هستند.

تاثیرات کم آبی روی زندگی زنان

بذرافکن به تاثیرات کم آبی بر زندگی زنان اشاره کرده و می‌گوید: من مطالعه‌ای در مورد تاثیرات خشک‌سالی بر زنان استان فارس انجام دادم. نتیجه این مطالعه این بود که خشکسالی، خشونت علیه زنان و مشکلاتی در بحث مدیریت منابع مالی و عاطفی خانواده به وجود می‌آورد.

همچنین در مطالعاتی که در خصوص مهاجران اقلیمی انجام شده، گفتنی است که این زنان و دختران هستند که دچار آسیب‌ها و مشکلاتی می‌شوند. ترک سرزمین و رفتن آنها به مناطق دیگر سبب دامن زدن به مسایلی نظیر ازدواج کودکان، تکدی گری، جذب شدن به باندهای فحشا و مواردی از این دست می‌شود. بنابراین زنان ما نه تنها باید مانند مردان بحران‌های آبی را تحمل کنند، بلکه باید مسایل روانی و پزشکی ناشی از این امر را نیز تحمل کنند.
نقش زنان در کنشگری مدنی و رونق سواد آبی این امکان را ایجاد می‌کند که مسایل آب بیش از گذشته مورد تجزیه و تحلیل قرار گیردخبری از تلاش‌های مدنی زنان در حوزه مسایل آبی نیست
بذرافکن ادامه داد: در کشور ما خبری از تلاش‌های مدنی زنان در حوزه مسایل آب نیست و متولیان و حکمرانان آب، هنوز زنان را به رسمیت نشناخته‌اند. در واقع همه امور مربوط به آب به مهندسان داده شده و از نگاه بین رشته‌ای به این موضوع غفلت شده است. این در حالی است که بر اساس گزارش‌های اخیر، سرعت گرمایشی ایران ۲ برابر جهان است.

چه کار باید کرد؟

بذرافکن در نهایت به راهکارهایی در این زمینه اشاره کرد و گفت: یکی از چالش‌های اصلی در حوزه آب، «خودباوری» است. یعنی فقدان خودباوری سبب شده ندانیم نقش‌مان در این حوزه چیست. در حالیکه زنان به دلیل نقش مادری‌شان می‌توانند نقش بسیار مهمی در تربیت و پرورش نسل جدید داشته باشند.
یعنی می‌توانند نسلی را پرورش دهند که دغدغه آب داشته باشند. همچنین نقش زنان در کنشگری مدنی و رونق سواد آبی این امکان را ایجاد می‌کند که مسایل آب بیش از گذشته مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و برایشان پاسخ‌هایی در خور یافته شود.