اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشارش در آخرین خبر به معنای تایید آن نیست

آیا اپوزیسیون دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری را از پیش باخته است؟

عاکف، فروشنده در مغازه کفاشی در محله بشیکتاش استانبول در حالی که به نتایج انتخابات خیره بود، می‌گفت: «در بشیکتاش و به ‌طور کلی در بیشتر مناطق استانبول مردم به قلیچداراوغلو رای داده‌اند، من هم به او رای داده‌ام و فکر می‌کنم که ممکن است با اختلاف کمی برنده شود. بیشتر مردم تحصیلکرده به قلیچداراوغلو رای می‌دهند اما اغلب مردم ترکیه تحصیلکرده نیستند. آنها رییس‌جمهور را کسی می‌دانند که می‌خواهد برای‌شان خانه بسازد و بین آنها غذا پخش کند نه کسی که باید آزادی‌های مردم را تضمین کند و از برابری حمایت کند

شنبه ساعت چهار بعدازظهر، یکی، دو ساعت مانده به پایان مهلت قانونی تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی که یکشنبه بیست و پنجم اردیبهشت برگزار شد، خیابان‌های فرعی استانبول شاهد صحنه‌هایی بودند که برای ما تازگی ندارند. 
مثلا یک گوشه از شهر دسته‌ای از وابستگان حزب سوسیالیست ترکیه، با پرچم‌های بنفشی که علامت برابری جنسیتی روی آن نقش شده بود، در خیابان تضاهرات کوچکی راه انداخته بودند و درحالی زیر پرچم‌های قرمز بزرگ با تصویر آتاترک که این روزها از بهارخواب اکثر خانه‌ها آویزان است و با کف و سوت و شعار «بای بای طیب»، از آخرین لحظات توزیع بروشور برای تبلیغ قلیچداراوغلو و همین‌طور نماینده مطلوب‌شان برای انتخابات پارلمان استفاده می‌کردند که حتی میانسال‌هایی که گوشه خیابان آنها را تماشا می‌کردند هم با لبخند تمسخر ذوق و شوق‌شان را نگاه می‌کردند.
یامسین یکی از اعضای این تجمع، در مورد انتظارشان از انتخابات پیش رو می‌گفت: «کاندیدای ما در انتخابات ریاست‌جمهوری قلیچداراوغلو است، البته ما با همه نظرات او برای اداره کشور موافق نیستیم، او هم به هر حال در درون ساختار‌های مردسالار حاکم بر ترکیه رشد کرده است. ما مارل اکشنر عضو دیگر اعتلاف احزاب برای مقابله با اردوغان را گزینه بهتری می‌دانستیم و معتقد بودیم وقت آن شده که یک زن رهبری ترکیه را به عهده بگیرد، به خصوص بعد از اینکه مدت طولانی رهبری کشور دراختیار یک مردسالاری سمی و مذهبی به رهبری اردغان بوده است. با این حال آنها تصمیم گرفتند یک پیرمرد بازنشسته دولت که برای معرفی خودش به مذهبش اشاره می‌کند را جلوی اردوغان علم کنند. حالا ما برای ریاست‌جمهوری به او رای می‌دهیم اما از آنجا که اکثر سیاست‌های اعلام شده او را قبول نداریم سعی می‌کنیم در مجلس نماینده خودمان را داشته باشیم تا بتوانیم جلوی سیاست‌هایی مثل اخراج مهاجران از کشور را بگیریم.» 
اگر تضاهرات چپ‌ها با پرچم‌های علامت برابری جنسیتی زیر پرچم‌های بزرگ سرخ با تصویر آتاترک و نگاه مشکوک به آنها از بهارخواب خانه‌ها به اندازه کافی نمادین نباشد، همین مکالمه کوتاه به خوبی موقعیت بخشی از اپوزیسیون در انتخابات روز یکشنبه را نشان می‌دهد. گردهما‌یی از مجموعه گروه‌هایی که نه بر سر خواستن یک آرمان مشترک، بلکه بر سر نخواستن یک شخصیت سیاسی تشکیل شده است و حالا بیشتر از هر زمان دیگری به نظر می‌رسد که از رسیدن به پیروزی ناامید است. 

از یک روز قبل از انتخابات روز یکشنبه، فعالیت پلیس و حضور ماشین‌های ضد شورش و آبپاش در خیابان‌های مهم‌ترین شهر ترکیه، به شکل 
قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرده بود، با این حال انتخابات بدون حادثه و با صف‌های کوتاه در برابر اکثر حوزه‌های رای که به مدارس محدود بود، دیده می‌شد. حتی در روز یکشنبه هم همچنان استناد به انواع و اقسام نظرسنجی‌ها برای اثبات برنده بودن هر دو گروه، بین رای‌دهندگان دیده می‌شد. با پایان ساعت رای‌گیری اما گمانه‌زنی و اظهارنظر در مورد اینکه چه چیزی قرار است رخ دهد، جای خود را به اضطراب و خیرگی به صفحات تلویزیون و موبایل و چک کردن لحظه به لحظه نتایج انتخابات داد. 
حتی شلوغ‌ترین خیابان‌های شهر استانبول هم روز یکشنبه بر اثر ممنوعیت فروش مشروبات الکلی و بسته بودن دستوری مراکز خرید، سوت و کور و بدون ترافیک بود. با این حال، اینجا و آنجا رو به روی کافه‌ها و برخی مراکز رای‌گیری تجمع‌های کوچکی وجود داشت که مردم در آنها از نتیجه انتخابات حرف می‌زدند. 
در یک فروشگاه محلی دو دختر دانشجو که هر دو از طرفداران حزب عدالت و توسعه و امیدوار به برنده شدن اردوغان در دور اول بودند با هیجان از اینکه چطور در برخی محله‌های استانبول رای اردوغان از دیگران کمتر است، حرف می‌زدند: «ما از اردوغان راضی هستیم، اوضاع کشور بد نیست و از این هم بهتر خواهد شد. مردم نگران افزایش قیمت‌ها هستند اما معلوم نیست اگر کس دیگری بیاید قیمت‌ها کمتر شود. اردوغان به مردم قول‌هایی داده است، او مرد عمل است و برای اینکه به قول‌هایش عمل کند باید در قدرت بماند. ما برای همین به او رای داده‌ایم و اگر مخالفان بگذارند او حتما پیروز خواهد شد.» 
ساعتی بعد از این اظهارنظر‌ها، درحالی که رای اردوغان برای طرفدارانش به صورت نگران‌کننده‌ای به رای قلیچداراوغلو نزدیک شده بود، عاکف، فروشنده در مغازه کفاشی در محله بشیکتاش استانبول درحالی که به نتایج انتخابات خیره بود، می‌گفت: «در بشیکتاش و به ‌طور کلی در بیشتر مناطق استانبول مردم به قلیچداراوغلو رای داده‌اند، من هم به او رای داده‌ام و فکر می‌کنم که ممکن است با اختلاف کمی برنده شود. بیشتر مردم تحصیلکرده به قلیچداراوغلو رای می‌دهند؛ اما اغلب مردم ترکیه تحصیلکرده نیستند. آنها رییس‌جمهور را کسی می‌دانند که می‌خواهد برای‌شان خانه بسازد و بین آنها غذا پخش کند نه کسی که باید آزادی‌های مردم را تضمین کند و از برابری حمایت کند. به همین دلیل است که اگر انتخابات به دور دوم برود هر چند برای اردوغان همین هم یک شکست محسوب می‌شود و برای حزب جمهوری خلق این یک پیروزی است که توانسته اردوغان را با چالش رو به رو کند اما عملا به معنی باخت اپوزیسیون در انتخابات است. اردغان با همه توان تلاش می‌کند که در انتخابات بازنده نباشد، ما خوش‌خیال نیستیم و فکر نمی‌کنیم که به محض اینکه اردوغان از قدرت کنار برود او را پشت میله‌های زندان خواهیم دید، اما او، ما و همه اپوزیسیون کشور می‌دانند که اردوغان در صورتی که از قدرت کنار برود باید در دادگاه حاضر شود، این دادگاه می‌تواند سال‌ها طول بکشد و در یک نقطه‌ای می‌تواند به زندانی شدن اردوغان یا حداقل نزدیکان او به دلیل فساد مالی منجر شود. او هم این را می‌داند و با همه توان تلاش می‌کند که در این انتخابات بازنده نباشد.» 
اواخر شب، بعد از اینکه روشن شد ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب راست‌گرا و ملی‌گرای حرکت ملی با وجود اینکه تعدادی از کرسی‌هایش در مجلس را از دست داده اما همچنان پیروز انتخابات مجلس است، ناامیدی بین طرفداران اپوزیسیون حتی از این هم بیشتر شد. گلرخ، یک دانشجوی روابط عمومی که در یک کافه پیشخدمت است، درحالی که پوشش زنده انتخابات را در پخش تلویزیونی از موبایلش دنبال می‌کرد، گفت: «ما مطمئن بودیم که در این انتخابات هم مثل انتخابات‌های قبلی به اردوغان می‌بازیم. او تمام قدرت را دراختیار دارد و به این سادگی هم از قدرت کناره‌گیری نخواهد کرد. معلوم است که تقلب می‌کند. همه رسانه‌ها دراختیار او هستند، او می‌تواند پول پخش کند و مردم را در جاهای دور افتاده قانع کند که به او رای بدهند، وعده داده است که برای مردم خانه می‌سازد. ما می‌دانیم که این کار را نخواهد کرد، اما مردمی که هیچ چیز ندارند، از کجا بدانند که اینها وعده‌های توخالی است؟ آنها برای اردوغان رای خواهند داد و او این انتخابات را هم می‌برد.» 
اورهان، یک دانشجوی مهندسی الکترونیک که در نانوایی کار می‌کند، وقتی دیگر روشن شده بود که انتخابات به دور دوم می‌رود اواخر شب درحالی که سیگار به دست داشت و گوشی تلفنش را خاموش کرده بود در مورد آنچه پیش آمده است، می‌گفت: «من حالا برای مهاجرت از هر زمان دیگری جدی‌تر هستم، هنوز نمی‌دانم به کجا بروم، شاید به پرتغال، شاید به فرانسه و شاید به انگلستان بروم، اما می‌دانم که در اینجا دیگر نخواهم ماند. این نتیجه یک شکست کامل است، قلیچداراوغلو هیچ شانسی برای پیروزی در دور دوم انتخابات ندارد، طرفداران سینان، [نامزد دیگر انتخابات ریاست‌جمهوری که حدود پنج درصد آرا را به دست آورده است] برای قلیچداراوغلو رای نخواهند داد، رای آنها در مرحله دوم برای اردوغان خواهد بود. اردوغان برای پیروزی در مرحله دوم به نیم درصد رای بیشتر نیاز دارد، قیلچداراوغلو به بیش از پنج درصد رای نیاز دارد، معلوم است که به دست آوردن نیم درصد رای برای کسی که همین حالا هم در قدرت است از به دست آوردن پنج درصد رای کار راحت‌تری است.» 
درحالی که بین طرفداران اپوزیسیون، حتی در شب انتخابات هم ناامیدی شایع و غلیظ بود، در طرف دیگر، یک پیروزی شکننده برای طرفداران اردوغان که انتخابات را به دور دوم کشیده‌اند، مایه شادی بوده است. سیف، یک مرد جوان ازبک که سال‌ها پیش به ترکیه مهاجرت کرده است، می‌گوید: «کسانی که به قلیچداراوغلو رای می‌دهند از ما متنفر هستند، آنها دیوانه‌اند، نمی‌بینند که اردوغان چقدر در بین مردم کشورهای دیگر غیر از ترکیه محبوبیت دارد. نمی‌بینند که اردوغان در برابر خارجی‌ها ایستادگی کرده است. آنها فقط می‌خواهند ما را بیرون کنند. برای همین به قلیچداراوغلو رای می‌دهند. خودشان هم می‌دانند که او برای کشور نفعی نخواهد داشت. اردوغان با قطری‌ها دوست و برادر است و می‌تواند از آنجا پول‌های کلان برای کشور بیاورد، اما کشورهای غربی چی؟ آنها فقط دیگران را بدبخت می‌کنند. می‌خواهند همان کاری که با یونان کردند را با ترکیه هم تکرار کنند. من خوشحالم که مردم ترکیه هنوز آن‌قدر بی‌عقل نشده‌اند که اجازه دهند کشورشان فقط به خاطر اینکه بخشی از مردم از افغانی‌ها و سوریه‌ای‌ها و عرب‌ها متنفر هستند به دست دیگران بیفتد.» 
حوالی ساعت دوازده شب، درحالی که هنوز حضور پلیس در خیابان‌ها پررنگ است، خبری از تجمع‌های اعتراضی علیه نتایج انتخابات که دیگر به شکل 
قابل ملاحظه‌ای فضا را روشن کرده، نیست. 
رو به‌روی برخی مراکز شمارش رای در استانبول تجمع‌های پراکنده‌ای برگزار شده است اما بیشتر از این درگیری گزارش نشده. همان‌طور که اورهان اوایل شب گفته بود: «جوان‌ها و اپوزیسیون انگیزه‌ای برای آمدن به خیابان و اعتراض به نتایج انتخابات ندارند، هیچ چیز در ترکیه تغییر نخواهد کرد. فایده‌ای ندارد که کسی تلاش کند در خیابان حرفی را به حکومت بفهماند. ما قبلا هم اعتراض‌های خیابانی مفصلی داشتیم اما کسی نتوانست چیزی را عوض کند. حالا هم اوضاع همان خواهد بود.» 
طرفداران اردوغان البته اینجا و آنجا کاروان‌های پیروزی آخر شب خودشان را به راه انداخته بودند. طبق معمول در کاروان‌های شادی، دو موتور با پرچم سرخ ترکیه و بعد چند ماشین گران‌قیمت که سرنشین‌های آن از پنجره‌ها آویزان هستند، اینجا و آنجا در خیابان‌های اصلی رژه سواره برگزار کرده و موسیقی‌های ستاد اردوغان را با صدای بلند از ماشین‌های‌شان پخش می‌کردند. 
به‌رغم رجزخوانی‌های ستادی دو طرف، شمارش بیش از 80درصد آرا نشان داده بود که ماراتن انتخابات به دور دوم کشیده خواهد شد. برای لمس کردن احساس عمیق ناامیدی در طرفداران اپوزیسیون ترکیه در صبح گرم روز دوشنبه بیست و ششم اردیبهشت ماه، واقعا نیازی به تعمق در نمونه‌ای مانند خودکشی یک دختر جوان در متروی استانبول و انتشار یادداشت خودکشی‌اش با مضمون ناامیدی از آینده به دلیل پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات ترکیه نبود، اما بعد از قطعی شدن باخت اپوزیسیون در انتخابات مجلس، سایه این خبر هم بر سر فعالان سیاسی و اجتماعی سنگینی می‌کرد. 
استراتژی حزب جمهوری خلق برای رسیدن به ائتلاف و انتخاب قلیچداراوغلو به عنوان چهره اصلی در رقابت ریاست‌جمهوری با اردوغان، باعث شده است این حزب در مجلس هم تعدادی از کرسی‌های خود را از دست بدهد. حالا احزابی مانند حزب سبز که حتی داشتن یک کرسی در مجلس برای آن غیر قابل تصور بود، توانسته‌اند صاحب کرسی شوند و حزب جمهوری خلق برای هر نوع تقابلی با اردوغان و بلوک قدرت او در مجلس و دولت، نیازمند ادامه ائتلاف با احزاب متعدد دیگر خواهد بود. 
نتایج انتخابات مجلس علاوه بر اینکه حزب جمهوری خلق را در موقعیتی ضعیف‌تر از پارلمان قبلی قرار داده، مشکل دیگری را هم به وجود آورده است. وعده‌های قلیچداراوغلو برای تصاحب قدرت، نیازمند تصویب در مجلسی هستند که حالا اکثریت آن به دست نیروهای حزب عدالت و توسعه است. قلیچداراوغلو حدود ده روز آینده باقی مانده تا دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری در ترکیه نتواند از تاکید بر وعده‌هایی مانند «تغییر سیستم سیاسی» در کشور حرف بزند. با این اکثریت، حتی اگر اردوغان در انتخابات دور دوم هم نتیجه را واگذار کند، افزایش فشار سیاسی بر او و حزبش عملا بسیار سخت خواهد بود. این مساله باعث می‌شود کسانی که با هدف دادگاهی کردن اردوغان و رسیدگی به ادعاهای فساد در دولت او در انتخابات به قلیچداراوغلو رای داده بودند حالا دلسرد شوند و پا پس بکشند، چراکه وعده‌های قلیچداراوغلو برای انتخابات از آغاز هم جذابیت ذاتی چندانی نداشته است. 
سینان اوغان، چهره سیاسی که در انتخابات روز یکشنبه بخشی از رای محمد اینجه کاندیدای محبوب بین جوانان ترکیه را به دست آورده بود و در مجموع حدود پنج درصد آرا را در سبد خود دارد، کسی نیست که با قلیچداراوغلو به تفاهم و ائتلاف برسد، اما مهم‌تر از اینکه خود او کیست و چه دیدگاه‌های سیاسی دارد، سبد رای او هم از کسانی تشکیل نشده که در صورت اعلام ائتلاف او با یکی از طرفین به اردوغان یا قلیچداراوغلو رای بدهند. او برای اردوغان شرط گذاشته که در صورت موضع‌گیری قاطع علیه مهاجران به ترکیه از رییس‌جمهور فعلی حمایت خواهد کرد، برای قلیچداراوغلو هم شرط گذاشته که در صورت اعلام برائت کاندیدای اپوزیسیون از کردها، از او حمایت خواهد کرد. نه اردوغان و نه قلیچداراوغلو قادر به اتخاذ چنین مواضع سختی نیستند، پذیرش مهاجران سوری در ترکیه، سیاست اردوغان در آغاز جنگ داخلی در سوریه بوده است و عقب‌نشینی مستقیم از آن، نوعی اعلام شکست و انصراف از این برنامه منطقه‌ای است، در طرف دیگر، حدود ده درصد از رای قلیچداراوغلو ناشی از حمایت احزاب کرد از او و سیاست‌هایش در برابر اردوغان است، بدون کرد‌ها، قلیچداراوغلو حدود ده درصد از 44درصد رایی که در دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری به دست آورده است را از دست خواهد داد اما حتی اگر اردوغان و قلیچداراوغلو شرط‌های سینان اوغان را بپذیرند هم باز مشکلی حل نخواهد شد. سلیم، یک مرد جوان در فروشگاه مشروبات الکی در یکی از محله‌های ثروتمند استانبول از جمله کسانی است که در انتخابات به سینان اوغان رای داده است. او در مورد رای خودش می‌گوید: «ملی‌گرایی سینان از جنس ملی‌گرایی اردوغان نیست، او کسی است که وعده بیرون کردن خارجی‌ها از کشور را اجرایی خواهد کرد، کسی نیست که با یک علوی مثل قلیچداراوغلو که تحت حمایت کرد‌هاست ائتلاف کند. ما در ترکیه به چنین رهبری نیاز داریم که تکلیف خارجی‌هایی که در کشور جا خوش کرده و باعث فساد و به‌هم خوردن آرامش کشور می‌شوند را یک‌سره کند، او با قلیچداراوغلو ائتلاف نمی‌کند. ما هم به اردوغان رای نخواهیم داد.» 
حتی خوش‌بین‌ترین طرفداران قلیچداراوغلو هم تصور نمی‌کنند که او در انتخابات دور دوم ریاست‌جمهوری که روز هفتم خرداد برگزار خواهد شد، شانسی برای پیروزی در برابر رقیبی مانند اردوغان داشته باشد. با این حال، از دست دادن چند کرسی در پارلمان و کشیده شدن انتخابات ریاست‌جمهوری به دور دوم، هر چند به معنی شکست اردوغان در سیاست‌ورزی نیست، نشان می‌دهد که موج تازه مخالفت‌ها با او، این‌بار از همه انتخابات‌های گذشته پرقدرت‌تر بوده است. 
ممکن نیست در استانبول در یکی از کافه‌های کنار خیابان توقف کنید و ظرف نیم ساعت، لااقل دو سه پیرمرد و پیرزن که چیزهای ارزان‌قیمتی مانند دستمال دستفروشی می‌کنند، یا تنها برای نواله محقری گدایی می‌کنند، کنار میزتان توقف نکنند. حتی مکالمه‌های کوتاه به زبان انگلیسی با جوان‌تر‌ها و دانشجویان به سوال از «چطور انگلیسی‌ام را بهتر کنم» و «کدام کشورها مقصد بهتری برای مهاجرت هستند» ختم می‌شود، با این حال نتایج شمارش آرا نشان می‌دهد نیمی از شهروندان داخل ترکیه در کنار بخش مهمی از شهروندان ترکیه که از این کشور خارج شده‌اند، مشی محافظه‌کارانه و ماندن زیر پرچم یک جریان سیاسی واحد را به حرکت به سمت آینده‌ای ناشناخته و قرار گرفتن زیر پیچ چند رنگ یک ائتلاف که حتی قبل از علنی شدن اختلافات اعضایش هم روشن بود که درگیری‌های جدی داخلی خواهد داشت، ترجیح می‌دهند. 
ماشین‌های آبپاش برای مقابله با تجمع‌های مردم، سه روز بعد از برگزاری دور اول انتخابات هنوز در خیابان‌های اصلی شهر استانبول دیده می‌شوند، به‌رغم اینکه اکثر مطبوعات جریان اصلی 
انگلیسی زبان پیش‌بینی می‌کنند که ترکیه بعد از انتخابات آبستن تظاهرات خیابانی است، در مردم اثری از تمایل به اشغال خیابان‌ها دیده نمی‌شود. ممکن است گروه‌های سیاسی بتوانند تجمع‌هایی را سازمان دهند، اما بعید است اعتراض‌های عمومی مانند آنچه در پارک گزی رخ داده است، دوباره تکرار شود.