هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و انتشارش در آخرین خبر به معنای تایید آن نیست

بازگشت سوریه به اتحادیه عرب چه تاثیری بر روابط نزدیک ایران و سوریه خواهد گذاشت؟

آریا صدیقی| اندیشکده شورای آتلانتیک در نوشتاری در خصوص پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه عرب، این تصمیم کشورهای عربی را به اشتباه استراتژیک توصیف کرد. آتلانتیک نوشت:«روی کاغذ، منطق پشت چنین حرکتی درست به نظر می‌رسد. در بخش اعظم دهه گذشته، بیشتر کشورهای عربی امیدوار بودند که درگیری‌های سوریه، بشار اسد را سرنگون کند. اما وقتی گرد و غبار درگیری فرو نشست، آشکار شد که این امیدها نابجا بوده و خلاصه اسد پیروز شد.» این اندیشکده در ادامه اعتراض به عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با دولت اسد را یک اعتراض اخلاقی عنوان کرد. هرچند به این واقعیت اشاره نکرد که در طول 10 سال جنگی که با پول و سلاح برخی کشورهای عربی در حمایت از گروه‌های سلفی و تروریستی در سوریه در جریان بود، کسی از اخلاق سخن نگفت و هر زمان نیز سخنی از اخلاقیات و از بین رفتن جان بیگناهان به میان می‌آمد، دهان‌ها بسته می‌شد. در ادامه این اندیشکده به کاردینال ریشیلیو که بین سال‌های 1624 تا 1642 در فرانسه قدرت را در اختیار داشت اشاره کرده و می‌نویسد: «البته واقعیت و تاریخ موجب می‌شوند که سیاست‌ورزی راه خود را از از اخلاق جدا کند.» کاردینال ریشیلیو، در توضیح دلیل اساسی تصمیماتی که اتخاذ می‌کرد نوشت: «انسان جاودانه و رستگاری او اخروی است. دولت‌ها جاودانه نیستند و نجات‌شان یا اکنون رخ می‌دهد یا هیچ‌وقت.» به عبارت دیگر، دولت‌ها به واسطه انتخاب‌ها و تصمیمات اخلاقی‌‌شان نه در این زندگی و در زندگی اخروی اعتبار و پاداشی دریافت نمی‌کنند. آنها صرفا زمانی پاداش می‌گیرند که اقدامات اضطراری را درست انجام دهند. تا حدی، این موضوع در مورد سوریه صادق است. واقعیت – و نتیجه جنگ داخلی سوریه – جهان عرب را با دو انتخاب روبه‌رو کرد: اول تحریم دائم اسد و اجازه دادن به ایران برای حفظ نفوذ خود در سوریه. در این میان، این انزوای دیپلماتیک - همراه با محاصره مالی سوریه در قالب تحریم‌های آمریکا - از تجدید حیات یا بازسازی سوریه جلوگیری می‌کند. مردم سوریه پس از آن همچنان به واسطه کمبودها و محرومیت‌های مختلف ناشی از جنگ ویرانگر که با تحریم‌ها شدت یافته، بیشتر رنج می‌کشند. به نظر می‌رسد راه دیگری که به ذهن اعراب خطور کرده، این است که تهران را از سوریه دور کنند و به نظرشان رسیده که این کار را می‌توانند با برقرار کردن روابط خود با دمشق به سرانجام برسانند. به اعتقاد اندیشکده شورای آتلانتیک، منطق زیربنایی گزینه دوم - بازگرداندن اسد به مدار عربی - نادرست است و بر این فرض نادرست استوار است که چیزی به عنوان دولت مستقل سوریه و اسد وجود ندارد که تهران را بتوان از آن دور کرد. اسد در حال حاضر به‌نوعی صرفا شهردار دمشق است و نمی‌تواند از ایران بخواهد که سوریه را به حال خود رها کند. از سوی دیگر تهران نیز مراقب است که سوریه در دامن کشورهای عربی نیفتد و این موضوع برای تهران اهمیت حیاتی دارد. برخی چهره‌ها در ایران نظیر مهدی طائب، رئیس قرارگاه عمار سوریه را «استان سی‌وپنجم» ایران توصیف کرده بودند تا تاکید کنند که فعالیت ضدایرانی در سوریه را هم‌طراز ناآرامی‌های داخلی می‌دانند. از سوی دیگر اینطور هم نیست که ایران به‌طور کامل به اسد اعتماد داشته باشد و به نظر می‌رسد که این دیدگاه وجود دارد که اسد بدون کمک ایران نمی‌تواند سوریه را اداره کند. علاوه بر این، ایران سرمایه انسانی و مالی زیادی را در سوریه صرف کرده است و بنابراین منطقی نیست که به راحتی سوریه را ترک خواهد کرد. اسد نیز نمی‌تواند ایران را به زور بیرون کند، زیرا ارتش عربی سوریه در جریان جنگ داخلی از بین رفته است. در سال 2016، این حزب‌الله و گروه‌های تحت حمایت ایران بودند که با نبرد سنگین با مخالفان اسد، کنترل سرزمینی را به‌دست گرفتند و در مقابل، ارتش عربی سوریه نقشی نمادین و فرعی برعهده گرفت. به همین دلیل است که تلاش برای بازگرداندن اسد به اتحادیه عرب - که ابتدا در سال 2016 توسط امارات متحده عربی انجام شد و اکنون با اشتیاق عربستان سعودی از اواخر مارس 2023 به جلو می‌رود، بعید است بتواند سوریه را از ایران دور کند. اسد نیز احتمالاً کاملاً از این وضعیت آگاه است و بعید است به میل خود برای جدا شدن از ایران یا تضعیف منافع تهران تلاش کند.

در هر صورت اینطور به نظر می‌رسد که کشورهای عربی به‌رغم مخالفت‌های صریح آمریکا قصد دارند روابط عادی‌سازی خود را با سوریه پیش ببرند. البته هرچند آمریکا در این خصوص به صراحت مخالفت کرده است، اما وب‌سایت Cradle به نظر برخی منابع خود گزارش داده که دولت آمریکا گفت‌وگوهای محرمانه‌ای را با دولت اسد در عمان برگزار کرده است. یک مقام ارشد دیپلماتیک در اتحادیه عرب به‌طور انحصاری برای The Cradle فاش کرده که در حال حاضر مذاکرات مستقیم و محرمانه‌ای بین دولت‌های آمریکا و سوریه در جریان است. این دیپلمات که این اطلاعات را بدون ذکر نامش فاش کرد، گفت: «مذاکرات در مسقط، پایتخت عمان، که به «شهر مذاکرات محرمانه، بین واشنگتن و چندین کشور در غرب آسیا» مشهور است، انجام شد.» وی همچنین خاطرنشان کرد که در این دیدارها شخصیت‌های امنیتی هر دو کشور و نمایندگان وزارت‌های خارجه کشورها حضور داشتند. در این گفت‌وگوها، مقامات سوری عمدتاً بر خروج کامل نیروهای اشغالگر آمریکا از این کشور تاکید کردند. بر اساس منابع میدانی که با The Cradle صحبت کردند، حدود 2 هزار پرسنل نظامی آمریکایی در خاک سوریه و در 22 پایگاه آمریکایی حضور دارند. این رقم به مراتب بالاتر از تعداد 900 نظامی است که وزارت دفاع آمریکا اعلام کرده است. این منبع که در جریان مذاکرات مسقط بوده، تاکید کرد که «نماینده آمریکا بارها تأیید کرده است که اطلاعاتی درباره زنده بودن آستین تایس در بازداشتگاه ارتش سوریه در اختیار دارد. با این حال، هیئت سوری تاکید کرده که هیچ اطلاعاتی در مورد تایس ندارد و دمشق آمادگی خود را برای انجام تمام تلاش‌های ممکن برای اطلاع از سرنوشت وی اعلام کرد. تایس روزنامه‌نگار آزاد و افسر سابق تفنگداران دریایی آمریکا در سال 2012 توسط گروه‌های مسلح در حومه دمشق ربوده شد. اوایل این ماه، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، فاش کرد که واشنگتن برای یافتن «تایس» با سوریه و با کشورهای ثالث در ارتباط بوده است. به گفته منابع The Cradle، کاخ سفید متقاعد شده که دمشق از محل اختفای تایس اطلاع دارد. با این حال، هیئت سوری در مسقط هیچ اطلاعاتی در این زمینه تایید نکرده است. به گفته منابع، واشنگتن و دمشق در زمان دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، ارتباطات محرمانه‌ای را آغاز کردند. با این حال، زمانی که ترامپ اعلام کرد قصد دارد بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه را در سپتامبر 2020 «بکشد»، این ارتباطات هم قطع شد. این دیپلمات افزود: «مذاکرات محرمانه در سال‌های گذشته بین دمشق و واشنگتن انجام شده، اما بیشتر آنها از طریق میانجی‌هایی مانند عباس ابراهیم، مدیرکل سابق امنیت عمومی لبنان انجام شد. دیدارهای مستقیمی نیز بین دو کشور صورت گرفت که یکی از آنها در دمشق پایتخت سوریه بود. با این حال، تعداد جلسات مستقیم بین دو کشور محدود باقی ماند.» گزارش شده است که قبل از قطع ارتباط، مقامات آمریکایی قصد خود را برای خروج نیروهای نظامی از سوریه در پیشنهاداتی که هرگز محقق نشد، ابراز کردند. به گفته منبع The Cradle، موضوعی که مقامات آمریکایی در طول مذاکرات محرمانه به آن نپرداخته‌اند، سرنوشت شبه‌نظامیان کُرد مورد حمایت آمریکا مانند نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) بود. وی تاکید کرد: در مذاکرات سوری-آمریکایی اشاره‌ای به شبه‌نظامیان کُرد مورد حمایت نیروهای اشغالگر آمریکا در شمال شرق سوریه نشده است. وی افزود:«در این گفت‌وگو به هر موضوع سیاسی و نظامی پرداخته شد، به استثنای درخواست سوریه برای خروج نیروهای اشغالگر از خاک سوریه.»

افشای این مذاکرات پشت پرده بین آمریکا و سوریه تنها چند روز پس از آن صورت می‌گیرد که کاخ سفید از کشورهای عربی به دلیل عادی‌سازی روابط با سوریه انتقاد کرد. مقامات ایالات متحده به‌ویژه پس از استقبال اتحادیه عرب از دمشق و دعوت دوباره سوریه به این سازمان، خشمگین شدند. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در هفتم ماه مه گفت: «ما معتقد نیستیم که سوریه در حال حاضر مستحق پذیرش مجدد در اتحادیه عرب است.» وال استریت ژورنال پس از رای اتحادیه عرب به بازگرداندن سوریه به این اتحادیه نوشت: «تصمیم برای پذیرش مجدد سوریه به اتحادیه عرب نشان‌دهنده رد منافع آمریکا در منطقه است و نشان می‌دهد که کشورهای عربی سیاست‌های مستقل از نگرانی‌های غربی را در پیش می‌گیرند. عجله اعراب برای استقبال از دمشق، به‌رغم مخالفت‌های عمومی از سوی ایالات متحده اتفاق افتاد... تلاش‌های ایالات متحده برای سرنگون کردن اسد و جایگزینی او با یک دولت فراگیر و دموکراتیک به جایی نرسید و مقامات آمریکایی را در حاشیه قرار داد. در طول سال گذشته، ایالات متحده به دلیل چندین دهه مداخله نظامی و اجبار اقتصادی، به طور فزاینده‌‌ای از غرب آسیا فاصله گرفته است. متحدان سابق آمریکا مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی به همین دلیل روابط تجاری و امنیتی نزدیکی با روسیه، چین و ایران برقرار کرده‌اند. چین، به‌ویژه، با میانجی‌گری برای تنش‌زدایی تاریخی بین تهران و ریاض، خلاء ایجادشده را پر کرده است. این توافق راه را برای مذاکرات صلح جاری در یمن و پایان دادن به انزوای منطقه‌ای سوریه هموار کرد. روسیه همچنین با میزبانی چندین نشست سطح بالا با حضور مقامات سوری و ترکیه که به‌دنبال پایان دادن به اشغال آنکارا در شمال سوریه است، توان دیپلماتیک خود را برای حل بحران سوریه بسیج کرد.