هم میهن/تن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

سینا عضدی- مدرس دانشگاه جورج واشنگتن| گفت‌وگو کردن مهم‌ترین گام در جهت کاهش تنش در منطقه است. دو طرف باید پیام‌های یکدیگر را جدی بگیرند. خیلی وقت‌ها طرف‌های درگیر خطوط قرمز طرف مقابل را به درستی درک نمی‌کنند و آن را بلوف سیاسی تصور می‌کنند، درحالی‌که خیلی وقت‌ها ممکن است این پیام‌ها کاملاً صریح و واقعی باشند. جدی گرفتن خطوط قرمز طرف‌های مقابل اهمیت بسیار زیادی برای مهار تنش و جلوگیری از گسترش درگیری دارد.

به نظر می‌رسد استمرار وضعیت جاری میان ایران و آمریکا در وضعیت کنونی خاورمیانه امکان‌پذیر نیست، چراکه در نبود خط مستقیم ارتباطی میان تهران و واشنگتن در شرایط تنش، حوادثی ممکن است رخ دهد که دو طرف نتوانند خطوط قرمز و پیام‌های خودشان را به یکدیگر منتقل کنند. مشهور است که زمانی که دیپلمات‌ها از سر میز بلند می‌شوند، سربازها سر آن میز می‌نشینند و در یک بحران اگر دیپلمات‌ها برای گفت‌وگو و انتقال پیام حضور نداشته‌باشند، سربازها وارد عمل می‌شوند.

جنگ ادامه سیاست‌ورزی است، جنگ یک نوع دیپلماسی تشدید‌شده ‌است که به جای غیرنظامی‌ها، نظامی‌ها مسئول آن هستند. به همین دلیل استمرار وضعیت عدم تماس میان ایران و آمریکا به‌خصوص در شرایطی که دو کشور به شدت به یکدیگر بی‌اعتماد هستند، امکان‌پذیر نیست، مگر اینکه دو طرف تمایل داشته‌باشند وارد رویارویی نظامی شوند.

ریسک تقابل نظامی میان ایران و آمریکا بسیار زیاد است. در واقعه امنیتی که به دلیل حمله گروه‌های منتسب به ایران در عراق به یک پایگاه نظامی آمریکایی، سه نظامی آمریکایی کشته‌شدند، من در آمریکا مشاهده می‌کردم که گروه‌هایی در آمریکا به شدت تلاش می‌کردند تا دولت بایدن جواب محکم نظامی به ایران بدهد.  همیشه حوادث پیش‌بینی‌نشده هستند که کشورها را در شرایطی قرار می‌دهند که به سمت جنگ بروند. در ماه ژوئیه سال ۱۹۱۴، با توجه به بحرانی که پیش از آن جریان داشت و کشورهای اروپایی در حالت تنش قرار داشتند، یک اتفاق نسبتاً ساده، یعنی ترور ولیعهد اتریش در سارایوو باعث شد که کشورهای اروپایی در شرایطی قرار بگیرند که راهی جز جنگیدن نداشته‌باشند.

هیچ‌یک از کشورهای اروپایی تمایلی به آغاز جنگ جهانی اول نداشتند، اما ترور ولیعهد اتریش عملاً همه طرف‌ها را وادار به جنگ کرد و جنگی ۴ساله را آغاز کردند که همه دنیا را تغییر داد. همین موضوع در مورد خاورمیانه هم صدق می‌کند.  یک اتفاق ممکن است تمام خاورمیانه را به کام آتش جنگ بکشد.  دسامبر سال ۲۰۱۹ هم مشاهده کردیم که کشته‌شدن یک کارمند قراردادی آمریکایی باعث وقوع سلسله‌اتفاق‌های زنجیره‌وار شد که به ترور آقای سلیمانی رسید و نهایتاً به سرنگونی هواپیمای اوکراینی منجر شد. 

در واقع رخدادهای سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ از شلیک راکتی شروع شد که اساساً معلوم نیست هدف از شلیک آن کشتن نیروهای آمریکا بود.  مهم‌ترین اقدامی که ایران و آمریکا در شرایط کنونی می‌توانند انجام بدهند گفت‌وگو و دیالوگ است.  در شرایط ایده‌آل بهتر است این گفت‌وگوها مستقیم باشند اما استمرار ارسال پیام‌ها از طریق نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد و همینطور استفاده از کشورهای واسطه برای انتقال پیام که همین حالا هم در حال انجام است، در شرایط کنونی ضروری است. 

این گفت‌وگوها یک گام برای پروژه بزرگتری است که در آن ایران و آمریکا همه مسائل باقی‌مانده میان‌شان را حل و فصل کنند.  متاسفانه تجربه نشان داده‌است که گام‌های کوچک و ناچیز باعث می‌شود مخالفان بهبود روابط ایران و آمریکا، یعنی عربستان سعودی و اسرائیل فرصت بیشتری برای مانع‌تراشی و سنگ‌اندازی در مقابل این مسیر داشته‌باشند.  درحالی‌که اگر یک عزم جدی و گشتاور فوق‌العاده برای دگرگون کردن بنیان‌های روابط تهران و واشنگتن وجود داشته‌باشد، مخالفان بهبود این رابطه نمی‌توانند کار چندانی پیش ببرند.

گفت‌وگو کردن مهم‌ترین گام در جهت کاهش تنش در منطقه است. دو طرف باید پیام‌های یکدیگر را جدی بگیرند. خیلی وقت‌ها طرف‌های درگیر خطوط قرمز طرف مقابل را به درستی درک نمی‌کنند و آن را بلوف سیاسی تصور می‌کنند، درحالی‌که خیلی وقت‌ها ممکن است این پیام‌ها کاملاً صریح و واقعی باشند. جدی گرفتن خطوط قرمز طرف‌های مقابل اهمیت بسیار زیادی برای مهار تنش و جلوگیری از گسترش درگیری دارد.