اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

آرش رییسی‌نژاد| ضربه دوم ایران به اسراییل با شلیک صدها موشک در تاریخ اول اکتبر، درگیری‌های جاری بین این دو بازیگر منطقه‌ای را تشدید کرده است. پس از ترور (شهید) اسماعیل هنیه، رهبر حماس، توسط اسراییل در تهران در ماه جولای و ترور (شهید) سیدحسن نصرالله، رهبر حزب‌الله و عباس نیلفروشان، فرمانده ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بیروت، ایران حمله عریان، قابل توجه و مستقیم علیه دشمن قسم‌خورده‌اش آغاز کرد. اکنون رویارویی ایران و اسراییل خطر این را دارد که کل خاورمیانه را به مرز یک جنگ منطقه‌ای فراگیر بکشاند.
صرف‌نظر از اینکه آیا چنین رویارویی اتفاق می‌افتد یا نه، تبادل حملات بین ایران و اسراییل در حال حاضر منجر به شکل‌گیری معادله جدید در عرصه قدرت منطقه‌ای شده است؛ معادله‌ای که فراتر از این درگیری خاص قابل تبیین خواهد بود. در همین راستا هفت پیامد استراتژیک گسترده از رویارویی ایران و اسراییل قابل شناسایی است. 

نخست، شاید ساختار امنیت ملی و استراتژی نظامی ایران ؛ تعاملش با متحدان نظامی و محور مقاومت در منطقه را در قابی تازه تعریف کرده و اینگونه شکل جدید از بازدارندگی را ارایه دهد. چنین تغییر احتمالی نشان می‌دهد که استراتژی ایران در حوزه خاکستری، که بر درگیری غیرمستقیم هم صدا با محور مقاومت از جمله حماس و حزب‌الله متمرکز بود به یک رویکرد مکمل در حال تغییر باشد.

دوم، ایران همچنین موضع «صبر استراتژیک » خود را کنار گذاشته است. از پایان جنگ خونین هشت‌ساله با عراق، مقام‌های ایران استراتژی پنهانی را اتخاذ کردند که بر اساس آن هرگونه کنش و واکنشی با لحاظ کردن زمان و مکان مورد نظر تهران انجام می‌شود. اقدامات خرابکارانه اسراییل در خاک ایران، «ابهام استراتژیک »را به آنچه که به عنوان صبر استراتژیک شناخته می‌شود، تغییر داد که با عدم اقدام تلافی‌جویانه به واسطه عدم تمایل تهران بر گسترش تنش‌ها مشخص می‌شد. با این حال امروز ایران برای دومین بار صبر استراتژیک خود را کنار گذاشته است.ایران به این نتیجه رسیده است که اقدام تلافی‌جویانه، نقطه عطفی استراتژیک خواهد بود.

سوم، ایران اکنون سیاست برجسته‌ای در حوزه بازدارندگی اتخاذ کرده است. رویکرد انتقام جویانه ایران نشان‌دهنده اراده و توانایی این کشور برای انجام یک حمله آسیب‌زننده به اسراییل بود. در مقایسه با حمله اول در آوریل، که در آن بخشی از موشک‌ها و پهپادهای ایرانی رهگیری شدند، حمله دوم موشکی موفق‌تر بود و توانست از سیستم‌های دفاع پیشرفته اسراییل عبور کند. با وجود اینکه اسراییل یکی از محافظت‌شده‌ترین آسمان‌ها در جهان را دارد و به پیشرفته‌ترین فناوری ضد موشکی مجهز است، صدها موشک ایرانی توانستند به پایگاه‌های هوایی کلیدی در اسراییل برخورد کنند. این امر اهمیت قدرت موشکی را در استراتژی امنیت ملی ایران برجسته می‌کند و تأکید می‌کند که قابلیت‌های موشکی ایران احتمالا در مذاکرات آینده با غرب غیرقابل مذاکره خواهند بود. تهران ممکن است اکنون بیشتر به تقویت قابلیت‌های نظامی خود متوسل شود، که می‌تواند شامل استقرار جنگنده‌های سوخو Su-35، خرید سیستم‌های دفاع ضد موشکی ساخت روسیه و گسترش همکاری نظامی با مسکو باشد.

چهارم، خط قرمز جدید ایران نسبت به اسراییل نیز بازتعریف شده است. به مدت تقریبا ۱۵ سال، تل‌آویو پایگاه‌های محور مقاومت مستقر در روسیه را بمباران و حتی اوایل سال جاری کنسولگری در دمشق را هدف قرار داد. با این حال، بمباران کنسولگری ایران در دمشق توسط اسراییل در اوایل آوریل، عبور فاحش از خطوط قرمز بود موجب شد تا ایران دو هفته بعد با شلیک موشک‌ها و پهپادهای خود به اسراییل پاسخ دهد. این امر نشان‌دهنده از پایان خطوط قرمز سنتی ایران در قبال اسراییل بود. در پاسخ به اقدامات مداوم اسراییل، از جمله ترور رهبر ارشد حماس در تهران و (شهید) سید حسن نصر‌الله در بیروت، انتقام‌گیری ایران به منظور افزایش سطح بازدارندگی انجام شد. 

پنجم، به‌نظر می‌رسد که نفوذ ایران در خیابان‌های عربی افزایش یافته است. دستاوردهای قدرت نرم ناشی از حمله اخیر محبوبیت ایران در جهان اسلام را افزایش داد. از زمان جنگ با حماس در غزه، حمایت از ایران در میان فلسطینی‌ها و جوامع عربی به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری ایران، به‌علاوه صدای قوی همکاری منطقه‌ای که توسط معاون رییس‌جمهور در امور استراتژیک محمدجواد ظریف و وزیر امور خارجه عباس عراقچی رهبری می‌شود، ممکن است به کاهش تنش‌ها بین تهران و کشورهای عربی خلیج فارس کمک کند. با این حال، ایران ممکن است با چالش‌هایی در بهره‌برداری کامل از این فرصت و تبدیل این نفوذ به تغییرات ملموس در ترتیب قدرت منطقه‌ای روبه‌رو شود.

ششم، عملیات تلافی‌جویانه اسراییل علیه ایران می‌تواند به‌طور چشمگیری سیاست مرتبط با برنامه هسته‌ای تهران را تغییر دهد. گروهی از محافظه‌کاران در تلاش هستند تا از برنامه هسته‌ای به عنوان یک ابزار استراتژیک برای تقویت توان بازدارندگی کشور استفاده کنند. این گروه استدلال می‌کنند که موثرترین ابزار ایران برای بازدارندگی، تصمیم استراتژیک برای توسعه دکترین هسته‌ای است. دلایل پشت این استدلال ممکن است پس از هرگونه حمله احتمالی اسراییل به‌طور قابل توجهی تقویت شود. در نتیجه، چشم‌انداز هرگونه حمله نظامی اسراییل ممکن است به تسریع بیشتر تلاش‌های تهران برای تغییر دکترین هسته‌ای منجر شود. وسواس غرب نسبت به توقف برنامه هسته‌ای ایران، به‌علاوه اعطای چک سفید به اسراییل برای فشار بر متحدان ایران در شام ممکن است عواقب ناخواسته‌ای برای این گروه از بازیگران به همراه داشته باشد.

هفتم، این درگیری به‌وضوح تضاد بین قدرت‌های فناوری و قدرت‌های ژئوپولیتیکی را نشان می‌دهد. در حالی که ایران از مزایای ژئوپولیتیکی قابل توجهی برخوردار است، نقطه ضعف اسراییل در آسیب‌پذیری ژئوپولیتیکی‌اش نهفته است که در قلمرو کوچکی بین رود اردن و دریای مدیترانه محدود شده است. این تفاوت ژئوپولیتیکی استراتژی‌های آنها را شکل داده است؛ به‌طوری که ایران به عملیات‌های خاکستری خود که توسط محور مقاومت پشتیبانی می‌شود، تمایل دارد، در حالی که اسراییل بر استراتژی حمله پیشگیرانه متکی است. اگرچه فناوری نقش فزاینده‌ای در انقلاب‌های نظامی ایفا می‌کند، عوامل ژئوپلیتیکی همچنان در شکل‌دهی به مسیر رقابت‌های منطقه‌ای ضروری هستند. فناوری ممکن است وزن واقعیات ژئوپولیتیکی پایدار را کم‌رنگ سازد، اما هرگز نمی‌تواند آنها را به ‌طور کامل محو کند.

در این زمینه، رویارویی تشدید شده ایران و اسراییل همچنین روایت‌های ساده‌انگارانه درباره «پایان خاورمیانه» در سیاست خارجی ایالات‌متحده را به چالش می‌کشد. در یک زمینه وسیع‌تر، سرنوشت رقابت‌های کلان واشنگتن در مناطق هند و اقیانوس آرام و یورو-آتلانتیک به‌ طور فزاینده‌ای به محور خلیج‌فارس-شام وابسته شده است، جایی که تهران روابط خود را با مسکو و پکن تقویت کرده است. این دینامیک، ژئوپلیتیک خاورمیانه را دوباره مورد توجه قرار داده است. رویارویی ایران و اسراییل یکی از نشانه‌های اولیه این تغییر است، اما به‌ هیچ‌ وجه فصل نهایی نیست.

ترجمه حدیث روشنی