روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

“مهدی چمران”، رئیس شورای شهر تهران با کنایه به وضعیت آلودگی هوای پایتخت، خطاب به تهرانی‌ها گفت: من دلم را خوش نکردم که اوضاع هوای این شهر خوب خواهد شد، شما هم نکنید!

 دیروز مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، در روزی که هشت ایستگاه سنجش کیفیت هوای تهران، قرمز بود،‌ آب پاکی را روی دست شهروندان پایتخت‌نشین ریخت و گفت که دلخوش به بهبود هوای شهر نباشید. او اعلام کرد که «‌باید تمام نهادهایی که در بحث آلودگی هوا دخیل هستند را جمع و یک ‌بار دیگر مسئولیت‌هایشان را به آنها یادآوری کنیم». چمران در ادامه با بیان اینکه گازوئیلی که به تهران داده می‌شود حداکثر ۵۰ppm است، تاکید کرد که‌ «این گازوئیل در دیگر شهرها حتی بالای یک هزار ppm است؛ هیچ ‌یک از نیروگاه‌های ما سوخت مازوت ندارند و با گاز کار می‌کنند این اتفاقات رخ داده اما می‌توان افزایش تعداد خودروها به ‌ویژه پس از ایام کرونا را دلیلی دانست که به وضعیت قبل و استفاده بالا از وسایل حمل‌ونقل عمومی دست پیدا نکرده‌ایم؛ از سویی وسایل حمل‌ونقل عمومی کافی نیست و مردم با ازدحام مواجه هستند». او به عدم وزش باد به‌عنوان یکی از دلایل آلودگی هوای تهران اشاره کرده و گفته که‌ «‌با وجود کاهش مصرف سوخت و افزایش کیفیت آن، تهران به دلیل شرایط جوی و عدم وزش باد به شهری آلوده تبدیل شده و این درحالی است که در گذشته باغ‌شهر و شهری خوش آب‌وهوا و مثال‌زدنی بوده است». به گفته چمران،«راه‌حل‌های قانون هوای پاک باید ریز‌به‌ریز اجرایی شود تا به نتیجه برسیم، مهم‌ترین موضوع هم خارج شدن خودروهای فرسوده از چرخه تردد در شهر است، تاکسی‌های برقی جدید هم که هنوز با مشکل پرداخت مبلغ خرید روبه‌رو هستند». کارشناسان می‌گویند، منابع اقتصادی که دولت‌ها می‌توانند برای کنترل وضعیت کیفی آلودگی هوا اختصاص دهند، صرف تولید و واردات خودرو می‌شود،‌ البته خودروهای چینی! تحریم هم همواره پای ثابت دلایل ناکام ماندن برنامه‌های مقابله با آلودگی هواست. اما با وجود مشخص بودن بسیاری از راهکارها و حتی بیان عمده‌ترین راه‌حل‌ها در قوانین همچون قانون هوای پاک، به‌ نظر می‌رسد که ضعف اجرایی در کنار ضعف قوانین موجود و نبود ضمانت اجرایی این قوانین از مهم‌ترین دلایل ناکام ماندن برنامه‌های مقابله با آلودگی هوا باشد. قانون هوای پاک دولت‌ها را موظف کرده تا از محل صرفه‌جویی حاصل از بهبود و مدیریت سوخت، سازوکار و تسهیلات لازم جهت جایگزینی خودروهای فرسوده حمل‌ونقل عمومی با خودروهای نو را فراهم کند. همچنین ماده ۳، ۷ و ۱۰ این قانون نیز وظایفی را برای تامین منابع و اجرایی کردن سیاست‌های این قانون درخصوص توجه به حمل‌ونقل عمومی بر عهده وزارت کشور، شهرداری‌ها و نیروی انتظامی گذاشته که به ‌نظر می‌رسد در سال‌های اخیر، نه در قوانین بودجه و نه در اسناد توسعه به این وظایف عمل نشده است. رئیس ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست می‌گوید، سالانه ۳۰ هزار نفر به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که خسارت آن حدود سه‌و‌نیم میلیارد دلار است در صورتی که کارشناسان می‌گویند با ۲ میلیارد دلار، امکان رفع کامل آلودگی هوای تهران وجود دارد.

از دهه ۷۰ جمله مبارزه با آلودگی هوا در نخستین برنامه ۵‌ ساله توسعه کشور آمد اما عدم اجرای قوانین و مصوبه‌ها باعث تشدید آلودگی هوای تهران شد. هر سال نیز مسئولان وعده‌های زیادی برای کاهش آن مطرح می‌کنند ولی دریغ از یک حرکت مثبت و فقط مشکل بین ۱۸ نهاد و سازمان درگیر مدام پاسکاری می‌شود.
مواردی که باید انجام شود و نشد و بلکه بدتر هم شد به تعداد انگشتان دست است. ازجمله کاهش تعداد سفرها که با اینترنت امکان‌پذیر شده است. اقدام دولت برای گسترش حمل‌ونقل عمومی پاک و ایمن و ارزان که در تمام قوانین آمده و بودجه‌های آن هم مشخص شده، در حد ۳۰ درصد تخصیص داده شده است (تکمیل خطوط ‌۱۰ گانه مترو با ۲۵۰ ایستگاه، ۵۰۰۰ واگن و ۹۰۰۰ اتوبوس و تاکسی‌های برقی)، تولید خودروهای کم‌مصرف یا آسان‌سازی واردات، استفاده از موتورسیکلت‌های پاک یا برقی، اجرای قوانین ملی ساختمان به خصوص عایق‌بندی‌ها.

عملکرد نه‌چندان قابل قبول زاکانی!
همزمان اما شهرداری نیز عملکرد مناسبی برای کاهش آلودگی هوای تهران نداشته ‌هرچند این نهاد غیردولتی،‌ تنها یکی از دستگاه‌هایی است که باید وظیفه خود را در قبال آلودگی هوای پایتخت انجام بدهد اما توسعه حمل‌ونقل عمومی ازجمله مترو و اتوبوس (با کمک دولت)، اجرای دقیق طرح‌های ترافیکی و تلاش برای کاهش تقاضای سفر با اتومبیل شخصی ازجمله اقدامات ضروری است که علیرضا زاکانی تا امروز حتی در زمان دولت همسو با خود نیز خروجی قابل قبولی در آن نداشته است.‌
به گفته تشکری‌هاشمی،‌ رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران: «‌ ۲۱۴۹ میلیارد تومان برای بهسازی واگن‌ها اختصاص یافته که تاکنون ۹۱ میلیارد تومان یعنی کمتر از ۵ درصد برای نوسازی و بهسازی واگن‌های مترو اختصاص یافته است!»
زاکانی همچنین در مراسم رونمایی از تاکسی‌های برقی وعده داد که «۱۰۷۱‌ واگن با داخلی‌سازی ۵۱ درصد و ۱۱۳ واگن با ۸۵ درصد از امسال ساخته شود»‌ اما از آنجایی که به گفته اعضای شورا آمار دقیقی از این اقدامات به شورا ارائه نمی‌شود،‌ مشخص نیست چقدر از این وعده محقق شده است.
قرار بود امسال بیش از ۶ هزار اتوبوس به ناوگان اتوبوسرانی تهران اضافه شود که ۴۷۰۰ اتوبوس نو و بیشتر از ۲ هزار اتوبوس دیگر برقی باشد اما به گفته تشکری‌هاشمی تنها ۲ هزار و ۳۰۰ اتوبوس در تهران فعال است درحالی که پایتخت به بیش از ۹ هزار اتوبوس نیاز دارد. زاکانی همچنین گفته بود که «‌۴۹ هزار خودروی برقی در ۹ شرکت ثبت سفارش شده که بیشتر واردات آن در ۶ ماه اول سال ۱۴۰۳ است»‌؛ اما تاکنون ۱۷۵ نفر این تاکسی‌ها را تحویل گرفته‌اند که فقط ۴ جایگاه شارژ در شهر تهران وجود دارد. حتی رئیس شورای شهر هم گله‌مند شده‌ و می‌گوید، اینقدر گران است که خودش هم نمی‌تواند پول این تاکسی‌ها را بدهد!
به‌ علاوه همان‌طور که کارشناسان نیز مطرح کرده‌اند، برخلاف تکذیب مسئولان،‌ اکنون مازوت در سبد سوخت کشور برای تولید سیمان، فولاد و بسیاری از صنایع انرژی‌بری که اکنون بهره‌وری پایینی دارند و به دلیل عدم دسترسی به فناوری‌های نوین، مصرف انرژی بالایی دارند، وجود دارد. نیروگاه‌های ما حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد راندمان دارند و بیش از ۶۰ درصد از سوخت هدر می‌رود. همزمان سهم حمل‌ونقل عمومی از هدف‌مندی یارانه‌ها و هزینه‌های جاری حمل‌ونقل عمومی پاک پرداخت نشده است. هم‌چنان به خودرو ارز نقد می‌دهند و با وجود ادعای زاکانی هنوز به مترو فاینانس تعلق نگرفته و مشخص نیست سرنوشت قرارداد چینی او به کجا رسید!
خودروسازها هم‌چنان خودروی پرمصرف تولید می‌کنند، مصرف سوخت فسیلی سال‌به‌سال رو به فزونی است و از روزانه ۲۵ میلیون لیتر در تهران عبور کرده است. هیچ تصمیم عاقلانه‌ای جز تصمیم غلط واردات بنزین گرفته نمی‌شود. با کمبود گاز خصوصاً زمستان‌ها و وارونگی، مازوت‌سوزی در اکثر نیروگاه‌ها به خصوص در اطراف کلانشهرها اوج می‌گیرد که همگی خلاف قوانین و مصوبات است و در نهایت همه این موارد سبب شد تا رئیس شورای شهر تهران بگوید که‌ «‌دلخوش به بهبود هوای تهران نیست و شهروندان تهرانی هم نباید دل‌خوش کنند!»