شرق/متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 عبدالرحمن فتح‌الهی| در شرایطی که بیش از یک سال است‌ خاورمیانه درگیر بحران و ناامنی شده و از سوی دیگر تهران در یک‌قدمی تنشی گسترده با تل‌آویو قرار دارد، امارات متحده عربی فرصت را مغتنم دیده و این بار با شدت بیشتری ادعاهای واهی خود را درباره مالکیت بر جزایر سه‌گانه ایرانی تکرار کرد. بعد از چینی‌ها، روس‌ها و ژاپنی‌ها در همراهی و همسویی با ادعای امارات متحده عربی و شورای همکاری خلیج فارس مبنی بر مالکیت بر جزایر ایرانی، این بار قرعه به نام اتحادیه اروپا افتاد تا این اتحادیه هم موتیف ضدایرانی ابوظبی را تکرار کند. پیرو این موضوع و در اولین اجلاس سران اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس که چهارشنبه هفته گذشته و به میزبانی بروکسل برگزار شد، سران ۲۷ کشور اتحادیه اروپا و رهبران شش عضو شورای همکاری خلیج فارس، در بیانیه مشترک پایانی‌شان ادعا‌هایی تکراری را علیه ایران بیان کردند. در بیانیه بروکسل، با اشاره به موضوع ایران آمده است: «ما بر اهمیت تضمین ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران و توقف گسترش موشک‌های بالستیک و پهپادها و هرگونه فناوری که امنیت دو منطقه ما و فراتر از آن را تهدید می‌کند و همچنین صلح و امنیت بین‌المللی را در نقض قوانین و قطع‌نامه‌های مربوطه سازمان ملل متحد تضعیف می‌کند، تأکید می‌کنیم. ما علاقه مشترک خود را به گفت‌وگوی نزدیک اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس درباره این مسائل ابراز می‌داریم. ما از ایران می‌خواهیم کاهش تنش منطقه‌ای را دنبال کند».
 
در ادامه ادعاهای واهی قید شده که‌ «ما به راه‌حل دیپلماتیک برای مسئله هسته‌ای ایران متعهد هستیم. ما از اینکه پیشرفت‌های هسته‌ای بی‌وقفه ایران در پنج سال گذشته‌ بازگشت به برجام را به‌طور فزاینده‌ای دشوار کرده است، متأسفیم... . ما از ایران می‌خواهیم تمام تعهدات پادمانی خود را تحت پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای اجرا کند و به اجرای پروتکل الحاقی بازگردد. ما در عزم راسخ خود مبنی بر اینکه ایران هرگز نباید سلاح هسته‌ای تولید کند یا به دست آورد، اشتراک‌ نظر داریم». همچنین ادعا شد: ‌«ما بر اهمیت قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد و تعهد پایدار خود برای اطمینان از اینکه خلیج فارس و منطقه وسیع‌تر عاری از سلاح‌های هسته‌ای باقی بماند، مجددا تأکید می‌کنیم. ما بر اهمیت پایبندی به قوانین بین‌المللی، شامل منشور سازمان ملل متحد، بر اساس احترام به حاکمیت، تمامیت ارضی، عدم مداخله در امور داخلی و خودداری از توسل به زور یا تهدید‌ تأکید می‌کنیم». به موازات آنچه عنوان شد، بیانیه سران اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس ادعاهای تکراری درباره مالکیت امارات بر جزایر سه‌گانه ایرانی (تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی) را نیز البته با ادبیاتی تندتر مطرح کرد. در بیانیه مذکور ادعا شده است: «ما از ایران می‌خواهیم به اشغال جزایر سه‌گانه امارات متحده عربی، تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی که نقض حاکمیت امارات متحده عربی و اصول منشور سازمان ملل متحد است، پایان دهد».
 
 کشاندن ادعای مالکیت به شورای امنیت‌
باید در نظر داشت که بیانیه مشترک اتحادیه اروپا و رهبران شش عضو شورای همکاری خلیج فارس در ادامه بیانیه‌های پیشین با روسیه و چین ارزیابی می‌شود. با توجه به سلسله بیانیه‌هایی از این دست، به نظر می‌رسد ‌ابوظبی از همان آغاز پروسه طرح ادعای واهی خود در‌خصوص مالکیت بر جزایر سه‌گانه ایرانی، سعی در کشاندن پای بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را داشته تا در نهایت اسباب جلب حمایت قدرت‌های درون و بیرون از منطقه‌ فراهم شود و تا به اینجای کار باید اذعان کرد که اماراتی‌ها توانسته‌اند با توجه به اقتضائات یک سال گذشته پس از طوفان الاقصی، همراهی آمریکا، چین، روسیه و در حال حاضر اتحادیه اروپا را کسب کنند. اینها علاوه بر حمایت اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس است. اما به نوشته تابناک، نکته شایان توجه در این میان، ماهیت بیانیه‌ها‌ست که موضوع را حساس‌تر و خطرناک‌تر می‌کند. این بیانیه مشترک اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس، حتی موضوع جزایر را مورد منازعه هم نمی‌داند و (مانند بیانیه چین و روسیه) راهکار هم ارائه نداده است. در‌واقع بیانیه اروپا و شورای همکاری با ادعای واهی «اشغال» جزایر از سوی ایران و نقض منشور سازمان ملل، راهکار حل آن را بر اساس منشور سازمان ملل مشخص کرده است.

در‌حالی‌که برای نمونه در بیانیه مشترک با چین، پکن از موضع امارات درباره به رسمیت شناختن موضوع جزایر به‌عنوان یک مسئله و اختلاف میان ایران و امارات حمایت کرده بود. حتی پس از احضار سفیر چین، سخنگوی وزارت خارجه چین بار دیگر ادعای خود را تکرار‌ و اعلام کرد موضع چین در این زمینه ثابت است. در این بیانیه گفته شده دولت چین از تلاش‌های امارات برای حل مسالمت‌آمیز مسئله جزایر سه‌گانه حمایت می‌کند. در بند ۲۶ بیانیه مشترک دولت‌های چین و امارات آمده است: «جمهوری خلق چین حمایت خود را از تلاش‌های دولت امارات متحده عربی برای دستیابی به راه‌حل مسالمت‌آمیز در مسئله جزایر سه‌گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک از طریق مذاکرات دوجانبه بر اساس حقوق بین‌الملل و بر پایه مشروعیت بین‌المللی اعلام می‌کند». این بیانیه مشترک به دنبال سفر رئیس دولت امارات به پکن و دیدار با رئیس‌جمهوری چین صادر شد. در این بیانیه، مالکیت جزایر متعلق به امارات یا ایران اعلام نشده یا حاکمیت امارات بر جزایر تأییده نشده، بلکه موضوع جزایر به‌عنوان یک اختلاف اعلام و خواستار حل این اختلاف شده‌اند. اگرچه در بیانیه چین به مالکیت امارات بر جزایر اشاره نمی‌شود، ولی حق مالکیت و حاکمیت ایران بر جزایر مورد تردید قرار گرفته است.

در کنار چین، روسیه نیز پیش از این در بیانیه مشترک با کشور‌های عربی‌ نه‌تنها از مواضع ادعایی امارات حمایت کرده بود، بلکه راهکار‌های مورد حمایت امارات از‌جمله «ارجاع به دادگاه بین‌المللی» را مورد تصدیق قرار داده بود. بیانیه مشترک اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس از حیث ماهیت خطرناک‌تر از بیانیه‌های مشترک چین و روسیه است. البته بیانیه‌های چین و روسیه از این حیث خطرناک هستند که علاوه ‌بر تشکیک در حاکمیت ایران بر این جزایر، از دیوان بین‌المللی دادگستری برای حل‌وفصل این دعوا نام برده‌اند.

در این میان چرایی ادبیات تند در بیانیه اتحادیه اروپا و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و به کار بردن واژه‌ای همچون «اشغال» درباره جزایر سه‌گانه ایرانی، سؤالی بود که علی بیگدلی در پاسخ به آن باور دارد: «اتحادیه اروپا به دلیل آنچه‌ نقش تهران در حمایت از مسکو‌ ذیل جنگ اوکراین می‌خواند، سعی کرده است با این ادبیات تند در بیانیه مشترک با شورای همکاری خلیج فارس به نوعی موازنه‌سازی دیپلماتیک دست بزند»؛ چرا‌که از منظر این استاد دانشگاه، «گفته اخیر عباس عراقچی مبنی ‌بر ارسال موشک‌های کوتاه‌برد بالستیک به روسیه موجبات ناخشنودی و عصبانیت اروپا را فراهم کرد و این یکی از دلایلی بود که علاوه‌ بر تحریم‌‌ شرکت‌های هواپیمایی توسط اروپایی‌ها، سبب شد‌ اتحادیه اروپا در یک ادبیات تند و بی‌سابقه، در مورد مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه سخن بگوید». از طرف دیگر، بیگدلی در گپ‌و‌گفتش با «شرق»، یادآور می‌شود: «در میانه تور دیپلماتیک عباس عراقچی در کشورهای منطقه، برگزاری اجلاس مشترک سران شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا مؤیدی بر آن است که این سفر وزیر امور خارجه کشور با خروجی ملموسی درباره تلاش منطقه‌ای برای آتش‌بس و کنترل اسرائیل همراه نخواهد بود»؛ زیرا از نظر بیگدلی‌ «بخشی از کشورهای عربی منطقه که میزبان عباس عراقچی بودند، در اجلاس بروکسل بر ادعای واهی خود درباره جزایر سه‌گانه صحه گذاشتند». از همین رو، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل با ابراز نگرانی از بسته‌شدن پنجره روابط ایران و اروپا اذعان دارد: «تحولات یک سال اخیر بعد از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ و بحرانی که در چند هفته گذشته در فلسطین و لبنان شکل گرفته و در آخرین مورد شاهد شهادت یحیی السنوار بودیم، باعث چالشی برای قدرت تأثیرگذاری ایران در منطقه شده است». بنابراین به گفته او‌ «به همین دلیل اکنون امارات یک فضای‌ ایدئال را برای پیش‌بردن ادعای خود پیدا کرده است».

راه‌حل تقابل با ادعای اماراتی‌ها 
پیرو نکات فوق، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه قبل‌تر در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت از دو کلان‌نگاه سلبی و ایجابی به تحلیل و بررسی تکرار مواضع ضد ایرانی درباره ادعای مالکیت امارات متحده عربی بر جزایر سه‌گانه پرداخته بود. رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم ذیل نگاه سلبی خود باور دارد: «کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و مشخصا امارات متحده عربی سعی دارند با یارکشی سیاسی و دیپلماتیک از طریق همراه‌کردن کشورهایی مانند روسیه، چین، ژاپن و...‌ عملا وزن چانه‌زنی خود را برای اثبات ادعای واهی مالکیت بر جزایر سه‌گانه ایرانی بالا ببرند». نماینده ادوار مجلس در ادامه ارزیابی خود این هشدار را هم دوباره مطرح می‌کند که‌ ابوظبی در تلاش است از ظرفیت همه کشورهای عضو سازمان ملل بر سر ادعای مالکیت در قبال جزایر سه‌گانه و به‌‌ویژه جزیره ابوموسی در قالب رأی مشورتی شورای امنیت با تمسک به «بند اول ماده ۹۶» و «بند دوم ماده ۹۴ منشور ملل متحد»  استفاده کند. 

چون از منظر تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی: «اماراتی‌ها با توجه به شرایط موجود بسیار خوب می‌دانند که تهران با تداوم سیاست خارجی فعلی یک چالش مضاعف را با بیشتر جامعه جهانی و به‌ویژه غربی‌ها در پیش‌رو دارد و این مسئله باعث شکل‌گیری اختلافات و گسل جدی بین ایران و سه عضو دائم دیگر شورای امنیت یعنی آمریکا، فرانسه و انگلیس شده است که فعلا زمینه مشخصی هم برای تنش‌زدایی با واشنگتن، پاریس و لندن دیده نمی‌شود». ازاین‌رو، فلاحت‌پیشه تأکید دارد: «ابوظبی در تکاپوست که به هر نحو ممکن پکن، مسکو، توکیو و‌... را نیز کنار واشنگتن، لندن و پاریس قرار دهد تا شورای امنیت به موضوع جزایر سه‌گانه ورود کنند». در راستای گفته‌های فلاحت‌پیشه، صالح ذوالقدر هم دیگر کارشناسی است که پیش‌تر در گپ‌و‌گفت با «شرق» هشدار داد: «جمهوری اسلامی ایران صرفا با توییت‌زدن‌های مقامات یا دادن بیانیه، فقط به دنبال نادیده‌گرفتن روند دیپلماتیک خطرناکی است که از سوی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و مشخصا امارات متحده عربی در سال‌های اخیر علیه تهران و جزایر سه‌گانه در دستور کار قرار گرفته است».

این تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در تأیید گفته‌های خود به بخشی کلیدی از بیانیه قاهره در شهریور ۱۴۰۲ رجوع می‌کند که از ایران خواسته بود تا مالکیت جزایر سه‌گانه را یا از طریق «مذاکرات مستقیم با امارات» حل‌وفصل کند یا آن را به «دیوان بین‌المللی دادگستری ارجاع خواهند داد». ذوالقدر ذکر همین تک‌جمله ذیل بیانیه قاهره در شهریور ۱۴۰۲ را دال بر آن می‌داند که «امارات متحده عربی با استفاده از ظرفیت شورای همکاری خلیج فارس از طریق نشست‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با بازیگرانی مانند روسیه، چین، ژاپن و... به دنبال آن است که دعاوی حقوقی علیه تهران را در دیوان بین‌المللی دادگستری به راه بیندازد یا در سناریوی دیگری، موضوع را از طریق شورای امنیت پیگیری کند». به‌ همین‌ دلیل تحلیلگر حوزه بین‌الملل «مسئله را مهم‌تر، پیچیده‌تر و حساس‌تر از آن می‌داند که با توییت‌زدن یا بیانیه‌دادن مقامات وزارت امور خارجه بتوان دست به مقابله به مثل جدی با ابوظبی زد»؛ چرا‌که به نظر ذوالقدر: «طی سال‌های اخیر امارات متحده عربی علاوه‌بر تکرار ادعاهای واهی خود در قبال جزایر سه‌گانه ایرانی سعی دارد ادعای دروغین مالکیت خود را بسط و گسترش بیشتری بدهد. به‌همین‌دلیل باید موضوع را جدی تلقی کرد».

در همین زمینه، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه هم عنوان کرده بود: «طرح و نقشه اماراتی‌ها در قبال جزایر سه‌گانه عوض شده است و سعی دارند از بند اول ماده ۹۶ منشور ملل متحد استفاده کنند که طبق این بند، شورای امنیت سازمان ملل یا مجمع عمومی سازمان ملل می‌توانند از دیوان بین‌المللی دادگستری درخواست رأی مشورتی کنند». به باور این نماینده ادوار: «امارات به این ارزیابی رسیده است که شرایط فعلی دیپلماسی جهانی با همین روند ادامه پیدا خواهد کرد، سعی دارد‌ چنین چشم‌اندازی را برای خود تعریف کند تا در ادامه، زمینه و فضا برای استفاده از رأی مشورتی در قالب شورای امنیت و مجمع عمومی و دادگاه لاهه شکل بگیرد و یک هجمه سنگین دیپلماتیک علیه ایران به وجود آید». با ذکر این نکات، رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی این نکته مهم را به «شرق» می‌گوید: «تا زمانی که دو طرف ایرانی و امارات راضی و حاضر نباشند، دیوان صلاحیت ورود مستقیم به موضوع را ندارد» و‌ فلاحت‌پیشه تأکید دارد: «ایران هیچ‌گاه چنین کاری نمی‌کند و موضوع را یک موضوع داخلی و حق حاکمیت سرزمینی خود می‌داند که نهایتا طرف اماراتی می‌تواند با ایران وارد گفت‌وگو شود و به تبع آن، امکان ارجاع دوطرفه این پرونده وجود ندارد؛ پس امارات تلاش دارد با شکل‌دادن یک میان‌بر سیاسی، دیپلماتیک و حقوقی از بند ۱ ماده ۹۶ منشور ملل متحد استفاده کند تا با استفاده از ظرفیت شورای امنیت و سازمان ملل برای گرفتن رأی مشورتی از دیوان بین‌المللی دادگستری استفاده کند».

با وجود‌ این، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در ادامه گپ‌وگفت خود با «شرق» علاوه‌بر نگاه سلبی و هشدارآمیزش، کلان‌‌نگاهی ایجابی هم دارد و بیان می‌کند: «بیهوده‌سازی بیانیه‌ها یک راه‌حل دارد: شرکت سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایران به مأموریت‌های تفریحی خود پایان داده و مسئول ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی و توریستی جزایر و بهره‌برداری از آرش شود تا از ثروت عظیم خارجی کشور چیزی عاید منافع ملی شود». تحلیلگر مسائل بین‌الملل در تبیین و تشریح بیشتر گفته خود به «شرق» از تحرک بیشتر  (IFIC) (Iran Foreign Investments Company) یا شرکت سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایران می‌گوید: «می‌تواند راه‌حل اساسی در مقابله با بیانیه‌های تکراری عربی علیه تمامیت ارضی ایران باشد». بنابراین فلاحت‌پیشه معتقد است: «در گام نخست باید شاهد تغییر نگاه تهران در قبال جزایر سه‌گانه و جایگزین‌کردن آن با نگاه اقتصاد‌محور و تجاری باشیم». به باور او: «اگر این تغییر نگاه شکل‌ بگیرد، در گام دوم جمهوری اسلامی ایران باید به سمت افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی و برقراری یک نگاه اقتصاد‌محور و تجاری در جزایر سه‌گانه از طریق IFIC حرکت کند که به تبع آن می‌توان به تنش‌ها با ابوظبی بر سر حاکمیت ایران درباره این جزایر پایان داد». به گفته این استاد دانشگاه: «باید شرکت سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایران، برنامه‌ای جدی در این زمینه اجرا کند تا در ادامه همین نگاه اقتصاد‌محور از طریق IFIC در قبال میدان گازی آرش هم در دستور کار قرار بگیرد که بتوان بر سر مناقشات و اختلافات با طرف عربستانی و کویتی هم نقطه پایان گذاشت». در همین راستا، پروفسور نادر انتصار، رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلابامای آمریکا در گفت‌وگو با تابناک، تنها راه عملی برای نقش بر آب کردن اقدامات امارات را «اعمال حاکمیت کامل بر جزایر سه‌گانه از سوی ایران» می‌داند‌. به گفته او: «آنچه مهم است، این است که ایران باید مالکیت خود بر جزایر خلیج فارس را در میدان تقویت کند و طرف مقابل را در یک عمل انجام‌شده قرار دهد. ایران باید آن سه جزیره را آباد کند. به شهروندان ایرانی باید امتیازاتی داد که آنها ساکن این جزایر شوند. زیرساخت‌های اقتصادی این جزایر باید از نو ساخته شوند. یعنی ایران باید حضور دائمی خود (حضور سیاسی، اقتصادی و نظامی) را در این جزایر به حدی برساند که این جزایر به جزء لاینفک ایران تبدیل شوند و در عمل مانند جزایری مثل کیش و قشم بشوند. اگر ایران این کار را نکند در مقابل بازی حقوقی امارات کارش دشوار می‌شود یا مجبور می‌شود در زمین بازی امارات تا مدت‌ها گیر بیفتد».