اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

حدیث روشنی| در شرایط پرتنش حاکم بر منطقه و با افزایش نگرانی‌ها از احتمال رویارویی میان ایران و اسراییل، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، به منظور ادامه و تقویت رایزنی‌ها درباره مسائل امنیتی و در راستای بازگشت صلح به منطقه، بحرین و کویت را به عنوان مقاصد دیگر تورهای منطقه‌ای خود انتخاب کرد. این سفرها در حالی انجام می‌شود که تنش‌ها در خاورمیانه به اوج خود رسیده و تلاش‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از تشدید بحران اهمیت بیشتری یافته است. به ادعای ناظران ،سفر عراقچی به بحرین و کویت در حالی انجام شد که روابط طرفین، بالاخص تعامل تهران و منامه طی سال‌های اخیر فراز و فرودهایی را تجربه کرده است. گروهی از تحلیلگران با اشاره به احیای روابط تهران و ریاض در مارس 2023 براین باورند که بحرین نیز با پیروی از برادر بزرگ‌تر روابط خود را با ایران بازتعریف کرد، گروهی دیگر در دایره‌ای کلان‌تر تعامل ایران و پادشاهی‌های خلیج فارس را رصد کرده و مدعی‌اند، بعد از حملات سال 2019، اعراب به این نتیجه دست یافتند که تنها راه بازدارندگی در برابر قدرت ایران بهبود روابط با این کشور است؛ ذیل همین نگاه عادی‌سازی تعاملات با تهران معنا شد. از همین رو و آن‌گونه که شورای آتلانتیک نوشته، در جریان تغییر رویکرد دیپلماتیک بحرین، پادشاه این کشور یعنی حمد بن عیسی آل خلیفه در دیداری با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، خواهان بهبود روابط با جمهوری اسلامی شد؛ بعد از این موضع‌گیری پادشاهی، وزرای خارجه بحرین و ایران در تاریخ ۳ تیر/ ۲۳ ژوئن در حاشیه نشست گفت‌وگوی همکاری‌ آسیایی در تهران دیدار و توافق کردند که سازوکار لازم برای آغاز روند دیپلماتیک برای از سرگیری روابط را تعریف کنند. با این حال در شرایط کنونی دیدار وزیر خارجه ایران با همتای بحرینی و کویتی‌اش در شرایط منحصر به فردی رقم خورده؛ شرایطی ملتهب که از آن تحت عنوان نقطه صفر خاورمیانه یاد می‌شود. ناظران با اشاره به مقصد اخیر سفرهای خاورمیانه‌ای عراقچی یعنی بحرین و کویت و همچنین با استناد به اختلاف‌های پیدا و پنهان میان طرفین، براین باورند که رییس دستگاه دیپلماسی ایران با دو هدف این سفرها را کلید زده، نخست تلاش برای مهار بحرانی که می‌تواند پیامدهایی جدی برای منطقه داشته باشد و دوم هشدار مستقیم به ایالات متحده؛ کشوری که پایگاه‌های نظامی‌اش را در منطقه، به‌طور مشخص در بحرین و کویت جای داده و در صورتی که بخواهد در ارتباط با ماجراجویی اسراییل، رویکردی تهاجمی داشته باشد، پایگاه‌هایش برای ایران و مقاومت به مقاصدی جذاب تبدیل خواهند شد. از همین رو عباس عراقچی صراحتا اعلام کرد که ایران از نزدیک تمامی پایگاه‌ها و تحرکات امریکا را رصد کرده و اطلاعات پایگاه امریکا در اردن را در اختیار سیستم این کشور (اردن) قرار دادیم.

موسسه مطالعاتی گلف استیت: آزمون حساس اعراب
موسسه مطالعاتی گلف استیت مستقر در واشنگتن طی گزارشی به روابط تهران و پادشاهی‌های خلیج فارس در یک سال گذشته که منطقه درگیر بالاترین سطح تنش‌ها بوده، اشاره دارد و مدعی است که کشورهای عرب خلیج‌فارس تلاش کرده‌اند ضمن ایفای نقشی سازنده در تحولات منطقه از ورود به هرگونه رویارویی احتمالی اجتناب کنند. این موسسه در ادامه مدعی شد که با آماده شدن اسراییل برای پاسخ ادعایی به به آخرین حمله موشکی ایران تحت عنوان وعده صادق2 در تاریخ ۱ اکتبر، کشورهای حاشیه خلیج فارس ناچارند مواضع خود را عریان اعلام کنند، چرا که بنابر ادعای این موسسه، ایران به‌طور علنی و مستقیم تهدید کرده است که عواقب نامشخص و احتمالا نظامی، در انتظار هر کشوری است که به اسراییل یا ایالات متحده اجازه استفاده از حریم هوایی خود برای حملات هوایی احتمالی علیه ایران را بدهد.

این شرایط نشان می‌دهد که اگر منافع ملی پادشاهی‌های خلیج‌فارس ایجاب کند احتمالا از موضع‌گیری اجتناب خواهند کرد و در نهایت ممکن است ناگزیر باشند عملا یک طرف درگیری احتمالی را انتخاب کنند در حالی که تمام تلاش خود را برای اجتناب از این کار کرده‌اند.سه کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس که اخیرا با ایران اختلاف‌هایی نیز داشته‌اند، بیشترین نگرانی را از این موضوع دارند، چرا که امارات متحده عربی در برابر حملات موشکی بسیار آسیب‌پذیر است و به‌طور خاص عربستان سعودی تمایل دارد از هرگونه دخالت در پاسخ احتمالی اسراییل خودداری کند. گفتنی است در دیدارهایی که با مسعود پزشکیان در حاشیه کنفرانس آسیا در دوحه و مهم‌تر از آن وزیر امور خارجه ایران، در تاریخ ۹ اکتبر در ریاض برگزار شد، مواضع هر دو طرف در این زمینه به‌طور واضح اعلام شد. ایران صراحتا از اعراب خواست تا حریم هوایی‌شان را در اختیار اسراییل قرار ندهند و پادشاهی‌ها نیز تاکید دارند که در این رویارویی ادعایی بی‌طرف هستند.در ادامه تحلیل ادعایی این موسسه آمده است که این احتمال وجود دارد که شیخ‌نشین‌های خلیج‌فارس بخواهند معادله استراتژیک منطقه‌ای را برای اهداف خود بازتعریف کنند. این درحالی است که این کشورها همچنان نتوانسته‌اند آمادگی نظامی‌شان را افزایش داده یا اتکای در حال کاهش خود به واشنگتن را برطرف کنند. احتمالا و در صورت هرگونه خطای محاسباتی مواضع کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز بسان ایالات متحده ممکن است هدف حملات احتمالی ایران یا مقاومت قرار بگیرند. در ادامه این یادداشت عمدتا از دو زاویه متفاوت ورود یا عدم ورود احتمالی اعراب به رویارویی احتمالی تهران و تل آویو مورد بررسی قرار گرفته است. از طرفی این پادشاهی‌ها به ‌ویژه عربستان سعودی، بحرین و امارات به فعل و انفعال‌های حزب‌الله تمایلی نداشته و ندارند و همچنین به عنوان یکی از بازیگران مهم منطقه دارای اختلافاتی در سطوح ایدئولوژیک و ژئوپلیتیک با ایران هستند. اما با توجه به تجربیات اضطراب‌‌آورشان در طول سال‌هایی که ایران تحت فشار حداکثری تحریم‌های ایالات متحده در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ قرار داشت، این کشورها همچنان به‌شدت تردید دارند که از حملات احتمالی و ادعایی علیه ایران یا گروه‌های مقاومت از جمله حزب‌الله در لبنان، در امان باشند. از طرفی دیگر این ادعا مطرح است که کشورهای عرب بر این موضوع آگاه هستند که اسراییل بارها طی یک‌سال گذشته یکه‌تاز بوده و ظاهرا به هشدارها و نگرانی‌های ایالات متحده ‌توجهی نکرده است. به همین دلیل است که دولت‌های عرب بر رویکرد بی‌‌طرفی تاکید می‌کنند و اصرار دارند که فضای هوایی‌‌شان برای هیچ‌گونه حمله‌‌ای نمی‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. این گزارش در پایان مدعی شده که هراس از درگیری‌ها در میان این کشورها به حدی است که تصور می‌کنند حتی اگر فضای هوایی‌شان مورد استفاده رویارویی احتمالی ایران و اسراییل قرار نگیرد نیز ممکن است هدف موشک‌ها و پرتاب‌های مقاومت قرار بگیرند. این موسسه مطالعاتی در انتها مدعی است، هواپیماها و پرتابه‌های اسراییلی در صورت حمله ادعایی به ایران می‌توانند به جای حریم هوایی پادشاهی‌ها، از مسیرهای جایگزین پرتاب شوند. بدیهی‌ترین گزینه‌ها شامل قوس کمانی بر فراز سوریه و عراق است؛ دو بازیگری که هیچ کدام در موقعیتی نیستند تا بتوانند در این باره شکایت کنند. مسیر اردن-عراق نیز گزینه مشابه ادعایی است، اما بعید است که اسراییل بخواهد اردن را در چنین موقعیت هولناکی قرار دهد. در این میان یک مسیر بیضی شکل بالقوه بر فراز دریای سرخ، در اطراف شبه جزیره عربستان و از جنوب به سمت ایران نیز تعریف شده است. مسیر سوم بر فراز ترکیه و از شمال به سمت ایران قرار دارد و بعید است تل‌آویو از آن استفاده کند، زیرا ترکیه مطمئنا این اجازه را به اسراییل نخواهد داد. عربستان سعودی، دارای حریم هوایی است که اسراییل می‌تواند بدون مجوز از آن استفاده کند. اگر اسراییل برای حمله ادعایی‌اش علیه ایران به یکی از این گزینه‌ها متوسل شود، پیامدهایش غیر قابل پیش‌بینی است. به ادعای ناظران از آنجایی که اسراییل هیچ مسیر مستقیمی به سوی ایران ندارد، پرواز بر فراز حریم هوایی مستقل کشور دیگر عملا اجتناب‌ناپذیر است و واکنش خشمگینانه و احتمالا تند ایران نیز گزینه‌ای دور از ذهن نیست.