ایرنا/ رئیس شبکه تحقیقات بیماری‌های ویروسی کشور به سوالات درباره انواع هپاتیت و راه‌های انتقال آن، نحوه پیشگیری از این بیماری، عوارض خطرناک ابتلا به هپاتیت، ارتباط این بیماری با آب و غذا و اعمال زیبایی مثل تتو، میزان شیوع آن در ایران، واکسیناسیون و... پاسخ داده است.

دکتر سید محمد جزایری رئیس شبکه تحقیقات بیماری‌های ویروسی کشور درگفتگویی به مناسبت «هفته ملی اطلاع‌رسانی هپاتیت» به تعریف هپاتیت، انواع و راه‌های انتقال آن، نحوه پیشگیری از این بیماری، میزان شیوع آن در ایران و... پرداخته است.

هپاتیت چیست و انواع آن کدام است؟

هپاتیت‌ها طیف وسیعی از بیماری‌ها هستند که به صورت التهاب در کبد خود را نشان داده و توسط عوامل متنوعی ایجاد می‌شوند. این التهاب ناشی از مواد سمی، دارو، عوامل عفونی و یکسری از بیماری‌هایی است که ما به آنها بیماری‌های خودایمنی می‌گوییم.

همه این عوامل می‌توانند وضعیتی را ایجاد کنند که سلول‌های کبد درگیر التهاب شوند. در این حالت پزشک به صورت آزمایشگاهی و بالینی علائمی را در بدن بیمار دنبال می‌کند که به مجموع این‌ها هپاتیت گفته می‌شود.

آن چیزی که بیشتر مدنظر ماست، هپاتیت‌هایی است که توسط عوامل ویروسی ایجاد می‌شود. پدیده‌ای که در دنیا و در جامعه ما شایع است، هپاتیت با منشا ویروسی است. این هپاتیت‌ها شامل انواعی است که با ۵ حرف اول الفبای لاتین یعنی: A, B, C, D, E نام‌گذاری شده‌اند.

هپاتیت‌های ویروسی دو نوعند، ادامه داد: یکی ویروس‌هایی که از طریق گوارش وارد بدن می‌شوند. این‌ها هپاتیت‌های نوع A و E هستند که خود به خود، بعد از یک دوره حاد بیماری، بهبود می‌یابند. دسته دیگر هپاتیت‌هایی هستند که عامل آنها ویروس‌های خونی قلمداد می‌شوند؛ یعنی هپاتیت‌های نوع B, ، C و D.

کدام یک از انواع هپاتیت‌های ویروسی خطرناک‌تر است؟

تمام انواع حاد هپاتیت‌های گوارشی معمولا بدون عارضه هستند و تمایل ندارند وارد مرحله مزمن شوند. در دوره حاد، سیستم ایمنی بدن ویروس را از بین می‌برد.

همین مسئله در مورد هپاتیت‌های خونی تا حدودی صدق می‌کند. یعنی در بسیاری از موارد، دوره حاد هپاتیت‌های ویروسی منتقله از خون خود به خود بهبودی به همراه دارد. البته لازم به ذکر است در همین هپاتیت‌های خونی، احتمال بروز هپاتیت‌های برق‌آسا و یا فولمینانت در حد ۱ تا ۲ درصد در بیماران در دوره حاد وجود دارد که معمولا با مرگ و میر همراه است.

نکته مهمی که باید متذکر شوم، تمایل هپاتیت‌های خونی به مزمن شدن است و خطرناکی این‌ها می‌تواند عوارض دیررس آنها باشد. عوارض مهمی که این ۳ نوع هپاتیت دارند، نارسایی کبد که به اسم سیروز شناخته می‌شود، می‌تواند به صورت سیروز جبران‌شده و یا جبران‌نشده در بیمار اتفاق بیفتد که طبیعتا جبران‌نشده‌اش وضعیت بدتری را به همراه خواهد داشت.

عارضه مهم و ناخوش آیند دیگر سرطان کبد است که یکی از بدترین و خطرناک‌ترین سرطان‌هایی است که بشر گرفتار آن است. علی‌رغم پیشرفت‌هایی که بشر در رابطه با درمان سرطان‌ها کرده است، هنوز پیش‌آگهی و مدت بقای بیمار از زمان تشخیص سرطان کبد خیلی کوتاه است.

از میان انواع هپاتیت، هپاتیت B در صدر جدول شیوع و ایجاد این عوارض است. یعنی بیشتر موارد سرطان کبد و این عوارض مربوط به هپاتیت B است. با توجه به وجود درمان مناسب برای هپاتیت نوع C، نتیجه می‌گیریم هپاتیت B خطرناک‌تر از سایر انواع دیگر هپاتیت است.

علائم هپاتیت چیست؟

هپاتیت با یک سری علائم بالینی غیراختصاصی و عمومی شروع می‌شود. ممکن است بی اشتهایی، تب، ضعف و بی حالی، درد عضلات و درد مفاصل باشد. در بعضی از بیماران هم درد ناحیه راست بالای شکم یعنی همان محلی که کبد است به دلیل التهاب و تورم بافت کبد دیده می شود. این به خاطر این است که کپسول کبد به خاطر التهاب تحت فشار قرار می‌گیرد. ولی در خیلی از بیماران علائم چندانی وجود ندارد و بیمار با ضعف و بی حالی به پزشک مراجعه می‌کند و پس از ارائه آزمایش خون متوجه ابتلا به انواع هپاتیت می‌شود.

هپاتیت از طریق آب و غذا هم منتقل می‌شود؟

هپاتیت های A و E از طریق آب و غذا ولی هپاتیت های B, C, و D از طریق خون منتقل می‌شود. البته هپاتیت C و بعضا هپاتیت B از طریق روابط جنسی هم می‌تواند منتقل شود ولی در کشور ما انتقال از این روش، شایع نیست و بیشتر خاص کشورهای غربی است.

قبلا این بیماری از طریق خون‌های آلوده هم منتقل می‌شد ولی با پیشرفت غربالگری در سازمان‌های انتقال خون، دیگر این نوع انتقال مطلقا دیده نمی‌شود. در حال حاضر شایعترین راه انتقال ویروسهای خونی سرایت آنها از طریق معتادان تزریقی است. این مسئله خصوصا در زندانها مشاهده می‌شود. تقریبا تمامی کشورهای دنیا با این مسئله درگیر هستند.

پس همه انواع هپاتیت مسری‌اند؟

بله. هم انواع گوارشی و هم خونی آنها.

برای پیشگیری از هپاتیت چه کارهایی انجام شده است؟

خوشبختانه برای هپاتیت B که خطرناکترین و شایع‌ترین نوع هپاتیت است دهه‌هاست که واکسن موثری ساخته شده که یکی از موفق‌ترین واکسن‌هایی است که توسط بشر کشف شده و در برنامه ایمونوزاسیون دنیا به کار رفته است.

لذا با تزریق آن در کشورهایی که دارای شیوع بالایی بوده‌اند، مانند کشورهای آسیای جنوب شرقی، مناطقی از قاره افریقا، عربستان (که به واسطه تعداد بالای حجاج با ۱۵، ۱۶ درصد شیوع هپاتیت بی مواجه بوده است) ، این آمار شیوع به زیر ۲ درصد و بعضا نزدیک به صفر رسیده است.

کار دیگر غربالگری خون‌های اهدایی است که در دنیا در این زمینه خوب عمل شده است و کشور ایران در این رابطه در لیست موفق‌ترین‌ها در دنیاست. رعایت بهداشت جنسی هم مهم است.

در ایران واکسیناسیون انجام شد؟

بله. ایران جزو اولین کشورهایی بود که واکسیناسیون را شروع کرد. در اوائل دهه ۷۰ شمسی تجویز این واکسن در برنامه واکسیناسیون عمومی کشوری قرار گرفت. اوایل برنامه از واکسن وارداتی استفاده می‌شد. سپس تکنولوژی واکسن از کوبا به صورت انتقال تکنولوژی به ایران صورت گرفت و بعد از مدت کوتاهی واکسن بسیار خوب و قوی و موثری در انستیتوپاستور تولید شد.

طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، میزان پوشش واکسیناسیون هپاتیت در ایران بالای ۹۸/۵ درصد است که عدد بسیار خوب و قابل افتخاری است.

شیوع هپاتیت در ایران چه مقدار است؟

شیوع هپاتیت B در ایران زیر ۲ درصد و معادل کشورهای پیشرفته غربی شده است. هپاتیت C از ابتدا شیوع خیلی بالایی مانند هپاتیت B در کشور ما نداشته است و با در دسترس بودن داروهای بسیار موثر تولید داخلی این میزان به طرز قابل ملاحظه ای کاهش یافته است و امید می‌رود تا سال ۲۰۳۰ به حذف هپاتیت C در ایران نائل شویم.

در مورد هپاتیت D مردم بدانند که چون این ویروس وابسته به هپاتیت B است، لذا شیوع و کنترل آن وابستگی کاملی به نوع B دارد. یعنی با رعایت نکات بهداشتی و خصوصا دریافت واکسن، شیوع هپاتیت D بسیار پایین خواهد آمد.

آیا بیماری‌های زمینه‌ای، مثل دیابت، احتمال ابتلا به هپاتیت را بیشتر می‌کند؟

بله از نظر تئوریک پاسخ مثبت است ولی از جنبه علت و معلولی ارتباطی با یکدیگر ندارند؛ اساسا این تقریبا یک حالت رایج است که بعضا ما وقتی یک بیماری زمینه‌ای و مزمن داشته باشیم، بروز بیماری دیگری سبب تشدید هر دو (ویا یکی از آنها) می‌شود. لذا هر دو بیماری چه بیماری زمینه‌ای (مانند هپاتیت B) و بیماری که جدیدا ایجاد شده باشد و یا عکس این دو می‌توانند یکدیگر را تشدید کنند.

یکی از کارهایی که این روزها باب شده، تتو کردن است. آیا تتو باعث انتقال هپاتیت می‌شود؟

برخلاف تصور مردم، تتو یک عمل تهاجمی است و در آن پوست آسیب می‌بیند. پوست تا وقتی سالم باشد، اجازه ورود هیچ باکتری و ویروسی را به داخل بدن نمی‌دهد. اما وقتی تتو می کنید، به واسطه آسیب‌های میکروسکوپی که به پوست وارد می‌شود، این سد شکسته و راه نفوذ میکروب‌ها از جمله ویروس هپاتیت های خونی به بدن باز می‌شود.

بنابراین، تتو کردن می‌تواند هر ۳ نوع هپاتیتی که از راه خون وارد بدن می‌شود را به شخص تتو شونده انتقال دهد.

اینکه گفته می‌شود اصلی‌ترین راه انتقال در کشور با واکسیناسیون سراسری از بین رفته، درست است؟

در مورد هپاتیت‌های B و D این‌طور است. البته طبیعتا کاملا از بین نرفته است. درباره هپاتیت C که واکسن ندارد، درمان قاطع و موثری طی سال‌های اخیر ابداع شده است. خوشبختانه کشور ما در تولید این دارو خودکفا شده و آن را در اختیار مردم قرار داده است. همین باعث شده که هپاتیت C در فقدان وجود یک واکسن در جهان، به نحو قابل توجهی تحت کنترل در آید.

آیا هدف حذف هپاتیت C در کشور تا سال ۱۴۱۰ محقق می‌شود یا نه؟

من خیلی خوش‌بینم. ایران همیشه در این موارد کارنامه موفقی داشته است و من دستیابی به این هدف را در سال ۱۴۱۰ کاملا ممکن می‌دانم. در مورد ریشه‌کن شدن هپاتیت B اما هنوز راهی طولانی در پیش داریم.