آخرین خبر/ اقتصاد دانش بنیان به عنوان یکی از عوامل موثر در رشد و توسعه اقتصادی در دهه های اخیر شناخته می شود، چنانکه کشورهای مختلف توسعه یافته و یا در حال توسعه از نظر اقتصادی توجه ویژه ای در حمایت از فعالان این حوزه داشته و سهم قابل توجهی در تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشورها دارد. شرکت های دانش بنیان به عنوان بنگاه های اقتصادی برپایه دانش فعالیت می کنند و محصولات و خدمات نوآورانه و فناورانه خود را که در نتیجه ی خلاقیت، ابداعات و اختراعات خود تولید و عرضه می نمایند نقش موثر و به سزایی در رشد اقتصادی کشورها ایفا می کنند. 

نتیجه ی یک بررسی ساده نشان می دهد سیلیکون ولی در امریکا که به قلب فناوری جهان معروف است و شرکت های دانش بنیان متعدد و غول های فناوری دنیا مانند اپل، فیسبوک، تسلا، آمازون، اینتل، سیسکو، پی پال، ادوب و لینکدین را در خود جای داده است، سهم قابل توجهی در رشد تولید ناخالص این کشور دارد. مجله ی بین المللی Thought Economics در بخشی از مقاله ای با عنوان «واقعیت های سیلیکون ولی» که سال گذشته منتشر کرد آورده :" خیلج سانفرانسیکو (معروف به سیلیکون ولی) با تولید ناخالص داخلی 840 میلیارد دلار اگر یک کشورمستقل می بود، هجدهمین اقتصاد بزرگ جهان بزرگتر از اقتصاد هلند و عربستان سعودی و سوئیس و فقط کمی کوچکتر از ترکیه و اندونزی بود". 

آلمان نیز به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای تولید کننده جهان، با تولید ناخالص داخلی بیش از 4 تریلیون دلاری با سهم 23 درصدی در جایگاه اولین کشورها از نظر سهم تولیدات مبتنی بر پایه دانش بنیان ازGDP  محسوب می شود.

در ایران، طبق گزارش های منتشر شده در ایرنا و وب سایت وزارت کشور به نقل از رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی کشور سهم دانش بنیان ها در تولید ناخالص داخلی کشور حدود 7/2 درصد است که در برنامه ی هفتم توسعه افزایش این رقم به 7 درصد هدف گذاری شده است.  طبق سند چشم انداز و برنامه ی هفتم توسعه سهم ویژه ای از تولید ناخالص ملی برای شرکت های دانش بنیان در نظر گرفته شده و امتیازات حمایتی نظیر معافیت های مالیاتی و لغو حق بیمه ی قراردادی مختص این شرکت ها پیش بینی شده است و برای تامین منابع مالی این شرکت ها نیز اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه صنایع برای همکاری با شرکت های دانش بنیان و همچنین اخذ مالیات از صادرات محصولات خام و نیمه‌خام و تخصیص آن به اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان می تواند نقش موثری در رشد این حوزه داشته باشد. اما آنطور که شاهد آن هستیم این حمایت ها برای توسعه و رشد اکو سیستم دانش بنیان کشور کافی نبوده و کماکان این شرکت ها در فعالیت های خود با چالش ها و مسایل مختلفی مواجه هستند که در آسیب شناسی های متعددی که در عملکرد و فعالیت های این شرکت ها انجام گرفته مواردی مانند تامین مالی ، عدم دسترسی به اطلاعات و آمار مورد نیاز، عدم تعامل سازنده با صنایع بالادستی، نیروی انسانی، بازاریابی و فروش، امور حقوقی و قراردادی، تامین مواد اولیه (داخلی و خارجی)، تامین ارز و ثبت سفارش، ورود به بازارهای خارجی و صادرات، انتقال ارز حاصل از صادرات در کنار مسایل مالیاتی و تامین اجتماعی از مهمترین موانع جاری در مسیر فعالیت و رشد این شرکت ها به شمار می آید. 

علاوه بر این ها وجود فرآیندهای پیچیده، ناهماهنگی بین دستگاه های اجرائی و عدم توزیع مناسب و عادلانه و بعضا وجود رانت دراعطای امتیازات و تسهیلات در نظر گرفته شده باعث شده با وجود این حمایت ها در واقع بهره برداری هدفمند از این موارد در رشد و توسعه این حوزه را کم اثر نماید. با وجود برون سپاری بخشی از فرآیندهای ارزیابی شرکت ها و اعطای امتیازات و تسهیلات مذکور به کارگزاران بخش خصوصی که عمدتا از فعالان این حوزه هستند، با توجه به موارد فوق به نظر می رسد برای فعال تر شدن اقتصاد دانش بنیان در اقتصاد کشور و رسیدن به جایگاه واقعی خود ضروری است معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری به عنوان متولی اصلی این بخش با همکاری سایر دستگاه های اجرائی و نظارتی مرتبط و با مشارکت ذی نفعان و بازیگران فعال این حوزه ضمن تشکیل کارگروهی تخصصی، نسبت به آسیب شناسی و تجدید نظر در سیاست گذاری ها و باز طراحی فرآیندهای جاری برای توزیع هدفمند و موثر این تسهیلات و به طور خاص در توسعه صادرات تولیدات این حوزه و با بررسی و آسیب شناسی عملکرد و نتایج  فعالیت کارگزاران این بخش به ویژه صندوق های پژوهش و فناوری غیردولتی، در مسیر رشد و توسعه اقتصاد دانش بنیان به عنوان یکی از محورهای رشد اقتصادی کشور اهتمام ورزیده و اقدامات جدی و موثرتری داشته باشند.

نویسنده: هادی اسکندری 

h.s.eskandari@gmail.com