صبح نو/متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

الهام قاسمی| تقریظ‌های رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای بر آثار فرهنگی و ادبی ایران نشان از دغدغه عمیق ایشان برای انتقال ارزش‌های معنوی، انقلابی و هویت ملی به نسل‌های جدید دارد. از کتاب‌های دفاع مقدس تا اسناد تاریخی حساس، هر تقریظ ایشان نه‌تنها تقدیری از نویسندگان و محققان است، بلکه تحلیلی دقیق و پیام‌آور برای بازنمایی روحیه مقاومت و هویت بومی در فضای فرهنگی کشور به‌شمار می‌رود. به‌ویژه در آستانه سالگرد ۱۳ آبان، توجه به این تقریظ‌ها و آخرین یادداشت ایشان بر کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» حائز اهمیت است، زیرا نگاه عمیق و نگاهی از دریچه ملی و انقلابی به وقایع تاریخی ارائه می‌دهد.
تقریظ‌های حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی بر کتاب‌های مختلف نمایانگر علاقه و توجه ویژه ایشان به معرفی آثار فرهنگی و ادبی ارزنده است. این تقریظ‌ها فراتر از یادداشتی کوتاه، حاوی تحلیل‌هایی دقیق و ژرف‌اندیش از موضوعات انسانی، فرهنگی و اجتماعی درون هر کتاب هستند. در این سنت فکری، ایشان همواره تلاش کرده‌اند تا اهمیت و ارزش‌ آثار را به‌ویژه در حوزه‌های دفاع مقدس، خاطرات شهدا و مقاومت برجسته و به جامعه معرفی کنند.
رهبر انقلاب اسلامی با تقریظ‌های خود نقش مهمی در انتقال ارزش‌های دفاع مقدس به نسل‌های جدید ایفا کرده‌اند. ایشان ادبیات و هنر مقاومت را به‌عنوان ابزاری برای تقویت هویت اسلامی و روحیه ملی مردم معرفی می‌کنند. به‌عنوان نمونه، در تقریظ ایشان بر کتاب «دا» که خاطرات زنی مقاوم از جنگ تحمیلی را روایت می‌کند، از نگاه ایشان، این کتاب به خواننده تصاویری عینی و ملموس از مقاومت زنان و مردان ایرانی در دوران جنگ را نشان می‌دهد.
ایشان همچنین در تقریظ‌ها به موضوع هویت و اصالت فرهنگی توجه خاصی داشته و چنین آثاری را راهی برای حفظ و تقویت هویت ملی معرفی کرده‌اند. این پیام‌ها به جامعه نشان می‌دهد که ایشان ادبیات بومی و متعهد را همچون پلی برای انتقال ارزش‌های اصیل و ماندگار به نسل‌های بعد می‌بینند.
آیت‌الله خامنه‌ای در بسیاری از تقریظ‌های خود، خوانندگان را به مطالعه این آثار تشویق کرده و از نویسندگان نیز قدردانی به عمل آورده‌اند. توجه ایشان به این امر، نشانی از تمایل و اراده‌ای قوی برای گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی در جامعه است. این یادداشت‌ها به نحوی نوشته شده‌اند که نه‌تنها به نکات مثبت و ارزشمند هر اثر اشاره دارند، بلکه در بردارنده جزئیات و زوایایی از روایت و شخصیت‌پردازی هستند که خواننده را به تأمل بیشتر درباره مفاهیم کتاب وا‌می‌دارند. رهبر انقلاب اسلامی با این تقریظ‌ها از نویسندگان و هنرمندان متعهد و انقلابی تقدیر کرده و آن‌ها را به ادامه فعالیت در مسیر ثبت و ماندگاری این ارزش‌ها ترغیب می‌کنند. این توجه برای بسیاری از نویسندگان به‌عنوان نقطه عطفی در کارنامه خود تلقی شده و آنان را برای ادامه مسیر تشویق کرده است.
تقریظ‌های‌حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تنها مجموعه‌ای از یادداشت‌های ادبی نیستند، بلکه بازتاب‌دهنده دیدگاه عمیق ایشان درباره اهمیت بهره‌گیری از ادبیات و هنر به‌عنوان ابزارهای مؤثر در تربیت فرهنگی جامعه‌اند. این تقریظ‌ها علاوه بر تقدیر از آثار مهم و پربار، در راستای تقویت ارزش‌های ملی و اسلامی نقش مؤثری داشته‌اند و به ‌واسطه جایگاه و اهمیت رهبر انقلاب، باعث توجه و استقبال عمومی از این آثار شده و آن‌ها را به منابعی الهام‌بخش برای عموم خوانندگان تبدیل کرده‌اند.
به‌طور مشخص، رهبر انقلاب اسلامی در سال‌های اخیر بر لزوم آشنایی نسل جوان با اسناد لانه جاسوسی و گنجاندن این اسناد در کتاب‌های درسی تأکید داشته‌اند. در پی این تأیید پژوهشگران و نویسندگان زیادی دست به قلم شده و آثار متفاوتی در خصوص اسناد لانه جاسوسی خلق کردند. یکی از آن نویسندگان محمد محبوبی است که در تازه‌ترین اثر خود با نام «ایستگاه خیابان روزولت» به این مهم پرداخته است. کتاب روایتی است مستند از تسخیر سفارت آمریکا در تهران که با تکیه بر سندهای اطلاعاتی و دیپلماتیک، به بررسی بسترها و پیامدهای واقعۀ ۱۳ آبان ۱۳۵۸ می‌پردازد. روایت کتاب از ساختار اطلاعات ‌پایه سفارت آمریکا در دوره پهلوی آغاز می‌شود و نحوه تحول این ساختار پیچیده در دوره انقلاب اسلامی را بیان می‌کند. ساختاری که منجر به فعالیت‌های مداخله‌جویانه سفارت آمریکا در برابر انقلاب ایران در سال ۱۳۵۸ شد. در واقع کتاب با اشاره به فعالیت‌های اطلاعاتی و عملیاتی آمریکا در ایران پس از انقلاب، شرح جامعی از روابط ایران و آمریکا از روز تسخیر سفارت در آبان ۱۳۵۸ تا آزادی گروگان‌ها در دی ۱۳۵۹ ارائه داده است. در مقدمه کتاب در باب توضیح عنوان اثر آمده است: «نام کتاب، ایستگاه خیابان روزولت، گویای آن است که نمایندگی سیاسی آمریکا در تهران که در امتداد خیابان شهید مفتح (روزولت سابق) قرار داشت، بیش از آنکه یک سفارتخانه با مأموریت‌های دیپلماتیک باشد، ایستگاه سازمان سی‌آی‌ای با مأموریت‌های اطلاعاتی و عملیاتی بود. دیگر آنکه واقعه ۱۳ آبان ۱۳۵۸ یک مقطع حیاتی در سپهر سیاست ایران است و بازیگران و ناظران سیاسی لاجرم باید در این ایستگاه توقف کنند و موضع خود در برابر این رویداد را روشن سازند.» از برجستگی‌های کتاب حاضر آن است که شماری از اسناد منتشر نشده سرویس اطلاعاتی آمریکا را برای نخستین‌بار انتشار داده است. در این اسناد، هویت تعدادی از منابع سی‌آی‌ای در بدنه اداری و نظامی کشور افشا شده است. از جمله هویت ویکتوریا بصیری که برجسته‌ترین منبع سی‌آی‌ای در وزارت امور خارجی و دیپلمات ارشد و مشاور وزیر در سال ۱۳۵۸ بود.
ماجرا این‌گونه بود که به دنبال تسخیر سفارت آمریکا در تهران، دانشجویان مسلمان پیرو خط امام شروع به افشای اسناد همکاری شماری از مقامات سیاسی با بخش‌های مختلف سفارت، از جمله ایستگاه سیا در تهران کردند. انتشار اسناد عباس امیرانتظام، ویکتوریا بصیری تهرانی و حمید جرایدی با سرویس اطلاعاتی آمریکا در این ایام صورت گرفت. ناگهان سازمان مجاهدین خلق با انتشار سلسله گزارش‌هایی در نشریه مجاهد، دانشجویان را متهم به افشای گزینشی اسناد کرد و مدعی شد آیت‌الله سید محمد بهشتی نیز با سفارت آمریکا همکاری داشت، ولی دانشجویان از انتشار اسناد او خودداری می‌کنند. برخی شخصیت‌های سیاسی مثل شیخ علی تهرانی ادعای مجاهدین را تأیید کرد؛ اما آیت‌الله بهشتی در چند سخنرانی به صراحت اعلام کرد هر سندی از او در سفارت آمریکا وجود دارد منتشر شود. اسناد سفارت آمریکا درباره شهید بهشتی هیچ‌گاه منتشر نشد و ادعای سازمان مجاهدین خلق به شکل یک ابهام تاریخی در ذهن تاریخ معاصر ایران باقی ماند.
از منظری دیگر کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» روایتی است مستند که برای نخستین‌بار، پرونده اسناد شهید بهشتی در سفارت آمریکا را بررسی می‌کند. نویسنده کتاب توضیح می‌دهد که نام شهید بهشتی در سندهای دو بخش سفارتخانه به تفصیل آمده است: یکی بخش سیاسی سفارت و دیگری ایستگاه سیا در تهران. در اسناد بخش سیاسی سفارت آمریکا، ملاقات‌های کارکنان بخش سیاسی سفارت با شخصیت‌های سیاسی برجسته در سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ ذکر شده است.
اعضای بخش سیاسی سفارت آمریکا تنها با آیت‌الله بهشتی ملاقات نکرده بودند، بلکه دیدارهایی با شخصیت‌های فراوان دیگر مانند آیت‌الله حسینعلی منتظری و آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی هم داشتند. برخلاف جوسازی مجاهدین خلق، متن کامل این اسناد نشان می‌داده آیت‌الله بهشتی ضمن مرزبندی دیدگاه انقلاب اسلامی در برابر مداخلات دولت آمریکا، از موضعی صریح و بی‌لکنت با آمریکایی‌ها گفت‌وگو کرده است.
گروه دوم این اسناد، مربوط به تحقیقات ایستگاه سیا در تهران درباره آیت‌الله بهشتی بود. اسناد رشته‌شده‌ای که از ایستگاه سیا در تهران استخراج شدند، نشان می‌دهد سازمان سیا تا زمان تسخیر سفارت، شناخت ناچیزی از آیت‌الله بهشتی داشت. مدارک موجود همگی گویای آن هستند که نه مقر فرماندهی سیا، نه ایستگاه تهران و نه ایستگاه هامبورگ، هیچ پرونده‌ای از آیت‌الله در بایگانی خود ندارند و در اواخر مهر ۱۳۵۸، یعنی حدود دو هفته پیش از تسخیر سفارت، ایستگاه سیا در هامبورگ تحقیقات خود درباره شهید بهشتی را از طریق ایرانیان مقیم هامبورگ آغاز کرد. این کتاب که نخستین «روایت ایرانی» از واقعه تسخیر سفارت آمریکا در تهران است، در سال 1402 در قطعی رقعی در 584 صفحه توسط مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی روانه بازار چاپ شده است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اخیرا پس از مطالعه‌ این اثر تقریظی نگاشته‌اند که روز چهارشنبه و در آستانه سالگرد ۱۳ آبان منتشر خواهد شد.