مهر/ این روز ها بحث افزایش قیمت بنزین محل جدال دولت و مجلس شده است تا جایی که یک نماینده مجلس از افزایش قیمت ۴۰درصدی بنزین در سال آینده پرده برداشته است.
 آنطور که پیداست باید منتظر افزایش قیمت بنزین در سال آینده باشیم، موضوعی که اخیراً در صحن علنی مجلس از آن پرده برداشته شده است.

حسین صمصامی عضو کمیسیون اقتصادی در مخالفت با لایحه بودجه سال آینده گفته است که دولت برنامه افزایش قیمت ۴۰ درصدی بنزین را در سال آینده دارد. به گفته وی دولت ۲۰ هزار میلیارد تومان درآمد از محل افزایش قیمت بنزین لحاظ کرده است.

احتمالاً کارشناسانی که به دولت مشورت می‌دهند این مسئله را می‌دانند که افزایش قیمت بنزین تأثیر مستقیم بر زندگی و معیشت مردم دارد. اگرچه رئیس جمهور افزایش قیمت بنزین را رد در دوران انتخابات ریاست جمهوری رد کرده و گفته بود به هیچ وجه قیمت بنزین بالا نمی‌رود اما این روزها به نظر می‌رسد از صحبت‌های خود بازگشته است.

به هرحال اکنون کارشناسان انرژی پیشنهادهایی را برای افزایش قیمت بنزین مطرح می‌کنند که یکی از این موارد تغییر سهمیه به فرد به جای خودرو است به گفته این کارشناسان اگر دولت تن به اجرای این سیاست بدهد بدون تغییر قیمت می‌تواند بخشی از کسری بودجه سال ۱۴۰۴ را پر کند.

افزایش ۲۰۰ درصدی قیمت بنزین در آبان ۱۳۹۸

دولت احتمالاً به این موضوع فکر می‌کند که با افزایش قیمت بنزین می‌تواند موجب کاهش مصرف این حامل انرژی شود. افزایش قیمت بنزین مساله جدیدی نیست و پس از انقلاب تا کنون بیش از ۱۰ بار قیمت بنزین افرایش یافته است اما اثرات تورمی آن در دهه‌های اخیر بیش کاهش مصرف مؤثر بوده است تاجایی که مصرف کنندگان چندماه بعد نسبت به قیمت‌های جدید بی‌تفاوت می‌شوند.

زمانی دولت حسن روحانی با تدابیری که خرج کرد قیمت بنزین ۲۰۰ درصد رشد کرد به تبع آن مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی را تهیه کرد که در این گزارش وضعیت تورم را مورد ارزیابی قرار داد. مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش اعلام کرد که افزایش قیمت بنزین می‌تواند به کاهش ۳۶۰ تا ۴۸۰ هزارنفری اشتغال منجر شود و رشد اقتصادی را ۰.۷۵ تا یک درصد کاهش دهد. همچنین کارشناسان این مرکز درباره احتمال تورم ناشی از این افزایش قیمت هشدار بسیاری داده بودند. با این حال دولت وقت مدعی شد که بررسی سابقه افزایش قیمت بنزین در ادوار گذشته ثابت می‌کند که اثر این افزایش قیمت بر تورم چشمگیر نیست.

تأثیر مستقیم و غیر مستقیم افزایش قیمت بنزین بر سبد خانوار

پس از گرانی بنزین در دولت دوازدهم گزارشی در مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شد که بر اساس آن افزایش قیمت بنزین به طور مستقیم افزایش قیمت بنزین در سبد خانوار و غیر مستقیم افزایش قیمت حمل و نقل و سایر کالاها در سید خانوار منجر به افزایش هزینه خانوارها می‌شود. برآورد آثار تورمی اجرای این سیاست به طور مجزا در دو بخش انجام شده است. تورم ناشی از افزایش قیمت بنزین سهمیه‌ای به ۱,۵۰۰ تومان (۵۰) درصد افزایش قیمت تورم ناشی از افزایش قیمت بنزین غیر سهمیه‌ای به ۳,۰۰۰ تومان (۲۰۰ درصد افزایش قیمت) نتایج برآوردها نشان می‌دهد نرخ تورم در نتیجه افزایش قیمت بنزین سهمیه‌ای به ۱,۵۰۰ تومان حدود ۲ درصد خواهد بود. که ۱.۲ درصد از آن به طور مستقیم افزایش قیمت بنزین در سبد خانوار و ۰.۸ درصد غیر مستقیم افزایش قیمت حمل و نقل و سایر کالاها در سبد خانوار است.

اثر مستقیم افزایش قیمت بنزین غیر سهمیه‌ای به ۳,۰۰۰ تومان حدود ۱.۸ درصد خواهد بود. با این حال اختصاص سهمیه به خودروهای عمومی و مواردی مثل قدرت قیمت گذاری بنگاه‌های اقتصادی سبب می‌شود برآورد اثر غیر مستقیم افزایش قیمت بنزین غیر سهمیه‌ای کاملاً متأثر از شرایط اجرا و انتظارات تورمی شکل گرفته در جامعه باشد. به طور کلی اثر غیر مستقیم ۱.۳ درصد خواهد بود که در نتیجه مجموع آثار مستقیم و غیر مستقیم بین ۳.۱ درصد برآورد می‌شود.

با توجه به موارد ذکر شده نرخ تورم ناشی از اجرای این سیاست حدود ۵.۲ درصد افزایش پیدا می‌کند که ۳ درصد از آن مستقیم و ۲.۲ درصد از آن غیر مستقیم خواهد بود. با این حال بسته به قدرت قیمت گذاری بنگاه‌های اقتصادی و انتظارات تورمی شکل گرفته در جامعه این نرخ حداقل ۳.۸ درصد و حداکثر ۷ درصد خواهد بود. هر چند مقامات اجرایی اصرار دارند تا قیمت کالاها و خدمات در نتیجه اجرای سیاست ثابت بماند با این حال به نظر می‌رسد جهت افزایش کارایی سیاست و عدم انحراف قیمتی قابل توجه بایستی قیمت کالاها و خدمات متناسب با افزایش ۵۰ درصدی قیمت بنزین سهمیه‌ای افزایش یابد.

تأثیر افزایش قیمت بنزین بر حمل و نقل

البته باید در نظر داشت که آثار تورمی افزایش قیمت بنزین بر دهک‌های مختلف یکسان نبوده است و بر اساس گزارش منتشر شده مرکز پژوهش‌های مجلس بیشترین اثر تورمی افزایش قیمت این حامل بر دهک‌های ۸ و ۹ تحمیل شده است. به طوری که افزایش قیمت بنزین هزینه‌های خانوارها را به طور متوسط ۵.۲ درصد افزایش می‌دهد. با این حال این افزایش هزینه‌ها در همه بخش‌ها یکسان نیست و بر اساس محاسبات انجام شده هزینه خانوارها به طور مستقیم از کانال افزایش قیمت بنزین در سبد خانوار به طور متوسط ۳ درصد افزایش پیدا می‌کند و مهمترین هزینه خانوار که تحت تأثیر افزایش قیمت بنزین قرار می‌گیرد هزینه‌های حمل و نقل است که برآوردها نشان می‌دهد از محل افزایش هزینه‌های این بخش هزینه‌های حمل و نقل خانوارها به طور متوسط ۱۱ درصد افزایش خواهد یافت. ضمن اینکه از محل افزایش قیمت سایر کالاها نیز هزینه خانوارها به طور متوسط ۲ درصد افزایش می‌دهند.

کدام دهک بیشترین ضرر از افزایش قیمت بنزین را دارد؟

اما در این میان کدام قشر متضرر می‌شوند؟ هر چند سیاست افزایش قیمت بنزین و پرداخت یارانه نقدی بسیار متفاوت از چارچوب‌های معمول سیاست‌های حمایتی است. اما در هر صورت از آن جهت که اثر آن بر روی خانوارها متفاوت است. تفاوت در میزان مصرف خانوارها از بنزین باعث می‌شود تا پرداخت یارانه نقدی به ازای افزایش قیمت بنزین برای برخی خانوارها منفعت خالص و برای برخی ضرر خالص در پی داشته باشد.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۹۸ یارانه نقدی تنها به ۶۰ میلیون نفر پرداخت می‌شود بنابراین تقریباً سه دهک آخر مشمول دریافت یارانه نشده و این سه دهک متضررین سیاست افزایش قیمت بنزین هستند

میزان منفعت خانوار از افزایش قیمت بنزین هرچه به سمت دهک‌های پایین می‌رود از دو جهت بیشتر است اول کمتر بودن میزان مصرف بنزین و دوم بیشتر بودن بعد خانوار که منجر به دریافت یارانه نقدی بیشتر می‌شود. بنابراین بر اساس ارقام متوسط هفت دهک اول که یارانه دریافت خواهند کرد. از اجرای این سیاست منتفع خواهند شد.

متضررین سیاست افزایش قیمت بنزین و پرداخت یارانه نقدی بر اساس ارقام متوسط تنها به دهک بالای درآمدی از اجرای سیاست متضرر شده‌اند. با این حال باید توجه داشت که علاوه بر سه دهک آخر که متضررین مطلق این سیاست هستند هر چند هفت دهک اول که مشمول دریافت یارانه می‌شوند به طور متوسط منتفع می‌شوند. اما به علت آنکه این میزان متوسط هر دهک را نشان می‌دهد در هر یک از دهک‌ها خانوارهایی وجود دارند که متضرر شده‌اند. زیرا در هر دهک خانوارهایی وجود دارند که به رغم قرار گرفتن در آن دهک متوسط مصرف بنزین بالاتری از دهک خود دارند و بنابراین میزان جبران برای آنها متفاوت است.

افزایش قیمت انرژی و تأثیر آن بر تورم

بر اساس این گزارش با گریزی به افزایش قیمت بنزین در آبان ۹۸ پانزدهمین افزایش قیمت بنزین در سال‌های پس از انقلاب اسلامی است. نتایج برآوردها نشان می‌دهد نرخ تورم ناشی از اجرای این سیاست حدود ۵.۲ درصد افزایش داده که ۳ درصد از آن مستقیم و ۲.۲ درصد از آن غیر مستقیم خواهد بود. با این حال بسته به قدرت قیمت گذاری بنگاه‌های اقتصادی و انتظارات تورمی شکل گرفته در جامعه این نرخ حداقل ۳.۸ درصد و حداکثر ۷ درصد می‌شود. حالا با در نظر گرفتن این موضوع در شرایط فعلی و آنطور که کارشناسان امر می‌گویند هر یک درصد افزایش قیمت بنزین ۸ درصد تورم به دنبال دارد با افزایش ۴۰ درصدی قیمت بنزین باید منتظر بنزین ۲۱۰۰ تومانی یارانه‌ای و ۴۲۰۰ سهمیه آزاد باشیم که تورم ۲۰۰ درصدی را به دنبال دارد و زندگی مردم را تحت الشعاع قرار می‌دهد.