شرق/متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

‌مهدی بازرگان| روز جمعه یک مقام آمریکایی به روزنامه «الشرق» قطر خبر داد پس از آنکه جنبش حماس‌ پیشنهاد آمریکا برای آزادی گروگان‌های اسرائیلی را رد کرد، به اطلاع قطر رساندیم که حضور رهبران حماس در دوحه دیگر پذیرفتنی نیست. به نوشته مهر، این مقام مسئول که خواست نامش فاش نشود، با تکرار ادعای مقامات آمریکا درباره جنبش مقاومت حماس ادعا کرد: «دیگر شایسته نیست که رهبران حماس در پایتخت هیچ‌یک از متحدان آمریکا مورد پذیرش و استقبال باشند و این مسئله را هفته‌ها پیش و پس از آنکه حماس آخرین پیشنهاد ما را برای آزادی گروگان‌ها پس زد، به اطلاع قطر رساندیم».
 
این مقام آمریکایی افزود: «قطر نقشی بی‌بدیل برای میانجی‌گری در پرونده گروگان‌ها بازی کرده، همچنان که دوحه در تضمین آزادی حدود ۲۰۰ گروگان در سال گذشته نیز نقش کلیدی را داشته است». این مقام آمریکایی بار دیگر مدعی شد: «در سایه مخالفت مکرر حماس برای آزادی گروگان‌های اسرائیلی ولو این تعداد کم باشد، به‌ویژه در برهه اخیر در نشست قاهره که حماس بار دیگر پیشنهاد آزادی گروگان‌ها را نپذیرفت، همین مسئله موجب شده که دیگر ادامه حضور آنها در دوحه پذیرفتنی نباشد». منابعی به روزنامه الشرق گفته‌اند که قطر ۱۰ روز پیش درخواست آمریکا برای اخراج رهبران حماس را به این جنبش منتقل کرده است. این منابع اعلام کردند‌ دولت آمریکا گفت‌وگوهای فشرده‌ای با قطر درباره زمان مناسب برای بسته‌شدن دفتر سیاسی جنبش حماس داشته است. منابع مذکور اعلام کردند که هفته گذشته و پس از آنکه حماس تازه‌ترین پیشنهاد آمریکایی‌ها برای آزادی گروگان‌های اسرائیلی را نپذیرفت، واشنگتن به دوحه اعلام کرد که اکنون زمان آن (اخراج رهبران حماس از دوحه) فرا‌رسیده است.

هم‌زمان شبکه اسرائیلی کان و شبکه سی‌ان‌ان هم گزارش داده بودند: «قطر با اخراج رهبران حماس از خاک خود بعد از مخالفت این جنبش با معاملات تبادل اسرا و ادامه اصرارش بر شروط توقف جنگ و عقب‌نشینی کامل موافقت کرد». به گفته سی‌ان‌ان: «قطر حدود ۱۰ روز پیش این درخواست را به رهبران حماس ارائه کرده است». خبرگزاری رویترز و آکسیوس هم مشابه همین خبر را به نقل از یک مقام آمریکایی و بدون ذکر نامش منتشر کردند. در مقابل این ادعا، یک منبع در جنبش حماس روز شنبه اعلام کرد اخبار منتشر‌شده درباره اخراج حماس توسط مقامات قطر درست نیست. به نوشته ایسنا، یک منبع در جنبش حماس به خبرگزاری فلسطینی شهاب اطلاع داد‌ گزارش‌های شبکه کان و شبکه سی‌ان‌ان آمریکا که به نقل از یک مسئول ارشد آمریکایی منتشر شده و درباره اخراج رهبری حماس توسط قطر است، صحت ندارد. چنین اخبار جعلی‌ای با هدف ایجاد سردرگمی است.
 
 بیانیه دوحه و تعلیق تلاش‌های میانجی‌گرایانه قطر
به موازات آنچه عنوان شد، خبرهایی دال بر توقف تلاش‌های میانجی‌گرایانه قطر در قبال جنگ غزه منتشر شد که روز شنبه وزارت امور خارجه این کشور (قطر) هم به این اخبار منتشر‌شده مبنی‌بر خروج این کشور از تلاش‌ها برای میانجی‌گری توافق آتش‌بس در غزه واکنش نشان داد. وزارت خارجه قطر طی بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد: «اخباری مبنی‌بر عقب‌نشینی قطر از تلاش‌های میانجی‌گری در غزه دقیق نیست‌». با‌این‌حال وزارت خارجه قطر اذعان کرد: «تلاش‌های میانجی‌گری ما میان حماس و اسرائیل در‌حال‌حاضر به حالت تعلیق در‌آمده است‌».

وزارت خارجه قطر همچنین تأکید کرد: «دوحه به طرف‌ها اعلام کرده است زمانی که جدیت لازم فراهم شود، دوحه میانجی‌گری خود را از سر خواهد گرفت». وزارت امور خارجه قطر در ادامه بیانیه‌اش عنوان کرد: «گزارش‌های مربوط به دفتر حماس در دوحه دقیق نیست». این وزارتخانه تصریح کرد: «هدف اساسی از وجود دفتر حماس در قطر این است که کانال ارتباطی و تماس میان طرف‌های ذی‌ربط باشد‌». قطر در بیانیه خود قید کرد: «دوحه ۱۰ روز قبل به طرف‌ها اعلام کرد که اگر توافقی به دست نیاید، قطر تلاش‌هایش برای میانجی‌گری را به حالت تعلیق در‌خواهد آورد. قطر نمی‌پذیرد که میانجی‌گری دلیلی برای باج‌گیری از آن باشد، زیرا با زیر پا گذاشتن تعهدات توافق‌شده، ما شاهد به بازی گرفتن توافقات بودیم‌».

 تشدید تلاش‌ها برای توقف جنگ 
در شرایطی که روز شنبه دوحه رسما از تعلیق تلاش‌های میانجی‌گرایانه خود خبر داد، دیروز یکشنبه، الجزیره قطر به نقل از کانال ۱۲ اسرائیل گزارش داد: «تل‌آویو احتمال می‌دهد به‌زودی قطع‌نامه توقف جنگ علیه نوار غزه و محدود‌کردن فعالیت ارتش اسرائیل صادر شود». در‌این‌باره منابع اسرائیلی گفتند: «اسرائیل بیم آن دارد که واشنگتن از حق وتوی خود برای حمایت از منابع رژیم اسرائیل در شورای امنیت استفاده نکند». هم‌زمان کانال ۱۲ اسرائیل اعلام کرد: «اسرائیل در‌حال بررسی امکان آتش‌بس در جبهه شمالی است تا از هرگونه تصمیم احتمالی شورای امنیت علیه آن جلوگیری کند». به نوشته انتخاب، این رسانه عبری ادامه داد: «دولت بایدن فشارهای شدیدی بر اسرائیل وارد کرده تا به درگیری‌ها در جبهه جنوبی پایان دهد‌». همچنین روزنامه عبری یدیعوت آحارونت نوشت: «مقامات آمریکایی معتقدند شانس توافق آتش‌بس در لبنان به رهبری فرستاده بایدن و با تشویق دونالد ترامپ، در‌حال افزایش است». به گفته این مقامات: «اکنون تلاش‌ها برای مذاکره بر سر یک توافق کوچک‌تر در مورد گروگان‌ها در‌حال انجام است‌». بنابراین با ذکر این نکات، به نظر می‌رسد‌ بیانیه قطر مبنی‌بر اینکه «تلاش‌های میانجی‌گری متوقف شده، اما رها نشده عملا با هدف افزایش فشار بر حماس است، زیرا دوحه در تلاش است تصویری از قاطعیت خود قبل از دخالت احتمالی ترامپ به نمایش بگذارد». مقامات افزودند که بعید است دولت بایدن در دوران باقی‌مانده خود تحریم تسلیحاتی علیه اسرائیل اعمال کند.

گفتنی است که پس از پایان انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا و اعلام نتایج نهایی، دفتر نخست‌وزیری اسرائیل اعلام کرد‌ نتانیاهو در تماسی تلفنی پیروزی ترامپ را در انتخابات تبریک گفت و هر‌دو توافق کردند که برای امنیت اسرائیل با یکدیگر همکاری کنند. این دو همچنین درباره تهدید ایران گفت‌وگو کردند. البته از جزئیات این تماس تلفنی ۲۰‌دقیقه‌ای ترامپ و نتانیاهو به‌ویژه درباره ایران خبری منتشر نشده است. اما هم‌زمان یک رسانه اسرائیلی خبر داد که نتانیاهو ممکن است به‌زودی به جنگ غزه پایان دهد تا به ترامپ یک پیروزی دیپلماتیک سریع داده باشد.

 تهران میزبان رئیس دفتر جدید سیاسی حماس می‌شود؟
با توجه به احتمال خروج سران حماس از دوحه قطر و انتقال دفتر سیاسی آن، برخی رسانه‌ها از چند گزینه پیشنهادی نظیر لیبی، الجزایر، ترکیه، ایران و نیز امارات متحده عربی برای میزبانی از دفتر سیاسی حماس خبر داده‌اند. اما اینکه کدام کشور گزینه جدی‌تری خواهد بود، سؤالی است که برای بررسی بیشترش، محسن فایضی در گفت‌وگو با «شرق» از منظری متفاوت به آن پاسخ می‌دهد و بر این نکته انگشت می‌گذارد: «پیش از آنکه ایران، ترکیه یا هر کشور دیگری برای میزبانی از دفتر سیاسی حماس اهمیت داشته باشد، موضوع کلیدی‌تر ناظر به نقش‌آفرینی و وزن دیپلماتیک بالای دوحه و همچنین شرایط کشور میزبان است». به گفته این تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه: «باید میزبان جدید احتمالی بتواند مذاکرات مستقیمی را با طرف‌های آمریکایی‌ و اسرائیلی‌ انجام بدهد». بنابراین از دید او: «تقریبا ایران نمی‌تواند گزینه میزبانی برای حماس در صورت انتقال دفتر سیاسی این جنبش باشد، مگر به اضطرار». هم‌زمان این تحلیلگر، موضوع مهم دیگر را نقش و نفوذ جدی قطر در تحولات فلسطین می‌داند و به عقیده‌ او: «علاوه‌بر نقش‌آفرینی دیپلماتیک و وزن بالای سیاسی دوحه برای میانجی‌گری طی یک سال گذشته، قطری‌ها مهم‌ترین بازیگر در انتقال دارو، کالاهای اساسی و همچنین انتقال پول به نوار غزه بوده‌اند». به همین دلیل او تصریح می‌کند: «هر کشور دیگری به‌آسانی نمی‌تواند شرایط لازم برای میزبانی از دفتر سیاسی حماس را داشته باشد؛ چرا‌که میزبان باید بتواند در کنار نقش‌آفرینی سیاسی و دیپلماتیک در حوزه‌های اقتصادی و تجاری و نیز سایر موضوعات جاری در تحولات فلسطین و غزه مطابق با دستورالعمل‌ها و هماهنگی‌های بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ورود کند». بنابراین به تعبیر این کارشناس حوزه خاورمیانه: «تلاش آمریکا برای فشار به قطر برای خروج احتمالی دفتر سیاسی حماس صرفا برنامه‌ریزی و زمینه‌چینی برای قطع کمک‌های سیاسی، اقتصادی، تجاری و دیپلماتیک دوحه به این جنبش فلسطینی در جهت نابودی حماس در غزه است؛ چرا‌که فارغ از اینکه چه کشور دیگری میزبان حماس باشد، هیچ بازیگری نمی‌تواند نقش جدی و عملی قطر را برای حماس در حمایت از این جنبش ایفا کند».

از طرف دیگر، فایضی در ادامه ارزیابی خود تأکید دارد: «روند تحولات بعد از فروردین‌ماه سال جاری که به ناکام‌ماندن مذاکرات آتش‌بس منجر شد، شرایطی را به وجود آورده است که طی تقریبا هشت ماه اخیر عملا قطری‌ها دست به تغییر معناداری در سیاست خود در قبال جنگ غزه زده‌اند». چنان‌که این مفسر ارشد مسائل فلسطین در تأیید گفته خود به بخشی از بیانیه روز شنبه وزارت امور خارجه قطر رجوع می‌کند و یادآور می‌شود: «دوحه تأکید کرده تا زمانی که جدیت لازم در دو طرف تنش یعنی اسرائیل و حماس برای آتش‌بس به وجود نیاید تلاش‌های میانجی‌گرایانه قطر هم تعلیق پیدا خواهد کرد‌». بیان این جمله از زاویه نگاه این تحلیلگر به معنای آن است: «اکنون قطری‌ها در کنار مقصر دانستن نتانیاهو و اسرائیل برای ناکام‌ماندن آتش‌بس در غزه، نگاه مشابهی از سوی دوحه پیرامون حماس هم وجود دارد». با‌این‌حال محسن فایضی، گپ‌و‌گفت خود با «شرق» را ذیل بیان موضوع مهم دیگری پیش می‌برد که ناظر به زمان‌بندی احتمالی خروج حماس و انتقال دفتر سیاسی این جنبش است. به گفته او: «خروج چهره‌های کلیدی و سران حماس و انتقال دفتر سیاسی این جنبش از قطر به هر کشور منطقه‌ای یا فرامنطقه‌ای دیگری، حداقل تا زمان برقراری آتش‌بس در غزه بعید به نظر می‌رسد». پس از آن خواهد بود که فایضی باور دارد: «دوحه شرایط جدید را متناسب با پایان جنگ برای خروج حماس از قطر خواهد سنجید». فایضی نکته پایانی خود در گفت‌وگو با «شرق» را به تأثیرات بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید بر آینده مناسبات و معادلات خاورمیانه و جنگ غزه اختصاص می‌دهد و باور دارد: «نمی‌توان از هم‌اکنون تحلیلی قاطع و صددرصدی در‌این‌باره داشت». اما به باورش: «دونالد ترامپ به شکل جدی‌تری از جو بایدن، آمریکا را چه به شکل مثبت یا منفی دخالت خواهد داد».