شرق/متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

دولت در نیمه پاییز‌ خبر داد‌ تصمیم دارد به صورت منظم و برنامه‌ریزی‌شده، در ساعاتی از شبانه‌روز برق خانگی را قطع کند. بر اساس اطلاعیه شورای اطلاع‌رسانی، قطعی برق در همه مناطق شهری و روستایی کشور فعلا به‌‌‌صورت دو ساعت در روز و از بین ساعات ۹ صبح تا پنج بعدازظهر اعمال می‌شود. دولت مدعی شد ‌مانع سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها شده و همین موضوع علت قطع برق روزانه است. در همین زمینه، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در صفحه شخصی خود در شبکه ایکس نوشت: «شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند. از همین رو به دستور رئیس‌جمهوری مازوت‌سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه‌ای دارند، متوقف می‌شود. می‌توان برای مدت محدودی‌ «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد‌». این ادعا اما چالش‌برانگیز شد؛ چرا‌که ظاهرا قطع برق نه به دلیل ملاحظات محیط‌زیستی و پرهیز از آلودگی هوا‌ بلکه علت اصلی آن کاهش قابل ملاحظه ذخایر سوخت نیروگاه‌های برق است.
 
افت ذخایر سوخت نیروگاه‌ها
وزارت نیرو خبر داد ‌گازوئیل تحویلی به نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته حدود ۳۰ درصد کمتر شده و ۶۰ درصد مخازن سوخت نیروگاه‌ها خالی است. بر اساس توضیح مقامات این وزارتخانه، نیروگاه‌های کشور در طول سال ۸۰ درصد از سوخت گاز، ۱۴ درصد از گازوئیل و شش درصد از مازوت استفاده می‌کنند.

این در حالی است که وزارت نفت عدد متفاوت دیگری از کاهش ذخایر سوخت نیروگاه‌ها گزارش داد. فارس به نقل از محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، نوشت: ‌«سطح ذخایر سوخت نیروگاه‌ها‌ حدود ۴۵ درصد نسبت به زمان مشابه سال قبل کاهش‌ یافته است‌». در این میان، برخی ماجرای کاهش قابل ملاحظه ذخایر سوخت نیروگاه‌ها را‌ قصور دولت سیزدهم تعبیر کردند، برخی آن را به مدیریت ناکارآمد تولید و توزیع منابع هیدروکربنی وزارت نفت و کوتاهی وزارت نیرو برای پیش‌بینی شرایط مربوط دانستند، برخی دیگر نیز شائبه قاچاق سوخت توسط برخی نیروگاه‌ها را وسط کشیدند‌ و ‌برخی هم ماجرا را ریشه‌ای‌تر دیده و به چالش‌های عدیده صنعت برق و اقتصاد زمین‌گیر صنعت انرژی اشاره کردند.

وابستگی شدید صنعت برق به گاز
در‌حال‌حاضر، بیشتر از 90 درصد برق کشور توسط نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود و پس از آن نیروگاه‌های برقابی بیشترین سهم را در تولید برق ‌دارند. در این میان، سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر تنها حدود یک درصد است. اتکای شدید نیروگاه‌های برق به گاز در شرایطی است که کشور گرفتار کسری گاز است و از آن سو، به دلیل بحران آب، بسیاری از نیروگاه‌های برقابی از مدار خارج شده‌اند. گذشته از این، به گفته محمدنژاد، رئیس کمیته برق مجلس، برخلاف ادعای دولت مبنی بر اینکه متوسط راندمان نیروگاهی به ۳۹.۵ درصد رسیده، هنوز بهره‌وری بسیاری از نیروگاه‌ها کمتر از ۲۰ درصد است و با استهلاک تجهیزات نیروگاهی در طول زمان، احتمال کاهش تولید برق از این محل هم وجود دارد.  گذشته از این، مداخلات متعدد دولت‌ها در صنعت برق سبب شده است‌ انگیزه سرمایه‌گذاری در این صنعت تضعیف شود و تولید برق از مصرف عقب بماند. در همین زمینه، داود مددی، رئیس انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر ایران، در یک نشست خبری در اتاق ایران توضیح داد: ‌«کمبود برق در زمان‌های اوج مصرف سال ۱۴۰۲ حدود ۱۲‌‌هزارو ۴۴۳ مگاوات بود که در سال ۱۴۰۳ به حدود ۱۸ هزار مگاوات رسید و برای رفع این کمبود حداقل به ۱۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است که اگر بخواهیم تجهیزات شبکه و پست و انتقال برق را هم در نظر بگیریم، میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز به ۲۰ میلیارد دلار می‌رسد. بااین‌حال، سرمایه‌گذاران با مشکلات متعددی از‌جمله نارسایی‌های تأمین منابع مالی و کمبود ارز مواجه هستند و ناهماهنگی‌های اجرائی در دولت بر این مشکلات افزوده است‌». او به چالش‌های کمبود برق در سال ۱۴۰۳ اشاره کرد و گفت: «با توجه به روند افزایش مصرف سالانه که به پنج درصد رسیده است، ما در سال ۱۴۲۲ به ظرفیت تولیدی برق معادل ۱۶۲ هزار مگاوات نیاز خواهیم داشت. در زمان پیک، این نیاز به ۲۰۰ هزار مگاوات خواهد رسید؛ درحالی‌که ظرفیت فعلی ما فقط ۹۱ هزار مگاوات است. این به آن معناست که کشور با کمبود تولیدی به میزان ۱۱۰ هزار مگاوات مواجه خواهد بود‌». مددی‌ به مشکلات تأمین سوخت نیز اشاره کرد و افزود: «در صورت تولید ۵۰ هزار مگاوات برق از طریق نیروگاه‌های حرارتی، با کمبود ۶۰ هزار مگاوات برق مواجه خواهیم شد. برای غلبه بر این مشکل، نیازمند سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های گسترده‌ای هستیم تا این کمبود را جبران کنیم. در برنامه هفتم توسعه، هدف ایجاد ۱۲ هزار مگاوات از منابع تجدیدپذیر تعیین‌ شده است که شامل هزارو 800 مگاوات برق خورشیدی و ۶۰۰ مگاوات برق از نیروگاه‌های بادی است. برای تحقق این هدف، نیازمند سرمایه‌گذاری ۱.۶۲ میلیارد دلاری هستیم که ۷۰ درصد آن باید از منابع ارزی تأمین شود‌»

‌رشد مصرف برق و عقب‌ماندگی تولید
‌بر اساس گزارش گروه تحلیل عملکرد و گزارش‌های راهبری شبکه برق کشور، پیک تقاضای مصرف برق در هفته سی‌و‌چهارم سال جاری به ۴۸هزارو ۶۵۰ مگاوات رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۷.۴ درصد رشد داشته است. به گزارش ایسنا، بیشینه تقاضای مصرف برق کشور در هفته سی‌و‌چهارم سال جاری در روز یکشنبه (۱۳ آبان‌) به ۴۸هزارو ۶۵۰ مگاوات رسید. لازم به توضیح است این میزان مصرف برق در مدت مشابه سال قبل، ۴۵هزارو ۲۹۸ مگاوات بوده که در سال جاری ۷.۴ درصد رشد داشته است. همچنین میزان مصرف انرژی برق در روز اشاره‌شده، یک‌میلیون‌و‌۱۵هزارو ۲۳۵ مگاوات ساعت بوده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۵.۶۸ درصد رشد را نشان می‌دهد. همچنین رشد تقاضای انرژی برق از ابتدای سال جاری تا‌کنون، ۴.۷۲ درصد گزارش شده است. رضا پدیدار، کارشناس انرژی، به «شرق» می‌گوید‌ مدیریت ناکارآمد صنعت انرژی در سال‌های گذشته، وضعیت امروز را رقم زده است. او به پرداخت گسترده یارانه انرژی در کشور اشاره کرده و می‌گوید: یکی از عواملی که موجب این گرفتاری‌ها شده‌، قیمت‌گذاری دستوری در بخش انرژی است که نه‌تنها انگیزه سرمایه‌گذاری و توسعه تولید در این بخش را تضعیف کرده‌، بلکه به قاچاق سوخت نیز دامن زده است. او در ادامه توضیح می‌دهد: مجموع وسایل نقلیه در خیابان‌های کشور حدود 25 میلیون دستگاه خودرو است که از این میان حدود 19.5 میلیون خودروی شخصی است. نیاز این تعداد خودروی شخصی به سوخت فقط 75 میلیون لیتر بنزین است، اما روزانه در کشور 125 میلیون لیتر بنزین مصرف می‌شود که این فاصله نشان‌دهنده مصرف بالای سوخت خودروهای کشور و قاچاق سوخت است‌». این کارشناس همچنین تأکید می‌کند: گذشته از این، بهینه‌سازی مصرف سوخت در کشور به دلیل پرداخت یارانه جدی گرفته نشده است و مصداق این موضوع، هم در مصارف خانگی و شخصی و هم در مصارف تجاری و صنعتی مشاهده می‌شود. برای مثال، در بخش نیروگاهی‌ میانگین راندمان نیروگاه‌های کشور به زیر 30 درصد می‌رسد؛ این در حالی است که میانگین راندمان نیروگاه‌های اروپا بالای 57 تا 58 درصد است. اگر راندمان نیروگاه‌های موجود بهبود پیدا می‌کرد، نیاز به احداث نیروگاه جدید نبود. حمیدرضا صالحی، دیگر کارشناس انرژی نیز به «شرق» توضیح می‌دهد: ‌امسال وضعیت فقط 38 تا 40 درصد مخازن سوخت نیروگاهی پر شده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته، مخازن سوخت نیروگاهی بین 77 تا 80 درصد پر بود و بنابراین نیروگاه‌ها برای تأمین سوخت مورد نیاز خود امسال زیر فشار سنگینی هستند. او در ادامه می‌گوید:‌ جلوگیری از مازوت‌سوزی در سه نیروگاه به تنهایی حدود 10 درصد از کسری برق ایجاد‌شده را شکل می‌دهد و این اتفاقاتی که امروز در صنعت برق و به‌طور کل در صنعت انرژی تجربه می‌کنیم، ناشی از مداخلات طولانی و تصدی‌گری دولت‌ها در صنعت و اقتصاد انرژی ‌است.

در همین زمینه، آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران، در یک نشست خبری گفته است: ‌«پیش‌بینی می‌شود برای سال آینده ۲۴ هزار مگاوات کسری برق داشته باشیم و برآورد می‌شود در نیروگاه‌های تولید برق، ۱۷ میلیارد دلار سوخت مایع مصرف شود. کشور هم‌اکنون در تابستان و زمستان مشکل سوخت دارد. ۶۰ تا ۷۰ روز صنایع پتروشیمی و صنایع فولادی را از گاز محروم می‌کنند تا گاز منازل و گاز مصرفی نیروگاه‌های حرارتی را تأمین کنند. این در حالی است که ایران دومین کشور دارنده ذخایر بزرگ گاز جهان است و از همه جهت برای تولید انرژی مزیت دارد. اما این وضعیت ماحصل سوء‌مدیریت است».
 
او در ادامه افزود: میزان تابش آفتاب در اروپا با ایران قابل‌ مقایسه نیست، ولی سهم انرژی تجدیدپذیر در سبد انرژی آنها به سقف ۵۰ درصد رسیده ‌و در منطقه ۲۰ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی راه‌اندازی شده است. رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران تأکید کرد: صنعت برق کشور ورشکسته شده ‌و نپرداختن به‌موقع مطالبات تولیدکنندگان برق،‌ مشکل‌آفرین شده است.

چالش کمبود برق و گاز در شرایطی است که ایران مالک دومین ذخایر بزرگ گاز جهان و چهارمین ذخایر نفت جهان است.