روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

“محمد بن‌سلمان”، ولیعهد عربستان تجاوز نظامی به ایران را محکوم کرد و خواستار عدم حمله به ایران و محترم شمردن حاکمیت جمهوری اسلامی شد. سازندگی به رویکرد جدید عربستان پرداخته است

دومین اجلاس اضطراری سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب (دوشنبه) به میزبانی عربستان سعودی در ریاض برگزار شد که محوریت آن را دو پرونده تجاوز نظامی اسرائیل به لبنان و غزه تشکیل می‌داد. در این نشست محمدرضا عارف، معاون رئیس‌جمهور کشورمان به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران حضور داشت و علاوه بر او، احمد ابوالغیط دبیرکل اتحادیه عرب، عبدالله دوم پادشاه اردن، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق، عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر، نجیب میقاتی نخست‌وزیر لبنان، بشار اسد رئیس‌جمهوری سوریه، انور ابراهیم نخست‌وزیر مالزی، محمد ولد الشیخ الغزوانی رئیس‌جمهور موریتانی، امام علی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان، صباح خالد الصباح ولیعهد کویت و بسیاری دیگر از مقامات سیاسی در منطقه غرب آسیا، جنوب شرق آسیا و آفریقا حضور داشتند که یک بلوک سیاسی – اقتصادی مهم را سروشکل می‌دهد. در این راستا محمدرضا عارف در دیداری دوجانبه با محمد بن سلمان به بررسی اقدامات صورت گرفته برای تعمیق روابط حسنه دو کشور و راهکارهای توقف حملات اسرائیل و امدادرسانی به مردم فلسطین و لبنان پرداختند. به گزارش ایسنا در ابتدای این دیدار، محمدرضا عارف که به گرمی از سوی ولیعهد سعودی مورد استقبال قرار گرفته بود، با تشکر از میزبانی شایسته عربستان در نشست ریاض گفت: در ماه‌های اخیر مسیر جدیدی برای توسعه و گسترش ارتباط و تعامل دو کشور گشوده شده که این راه، مسیری برگشت‌ناپذیر است. وی افزود: تردیدی نیست که ‌منافع این تعمیق روابط، تنها شامل ‌ایران و عربستان سعودی نخواهد شد و مطمئناً با توجه به ویژگی‌ها و تاثیرات دو کشور بزرگ بر منطقه و جهان اسلام، این اقدام باعث توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و همبستگی هر چه بیشتر ملت‌های اسلامی خواهد بود.
معاون اول رئیس‌جمهور در ادامه این دیدار که در فضایی صمیمانه برگزار شد ضمن ابلاغ سلام رئیس‌جمهور کشورمان از ولیعهد عربستان سعودی برای سفر به ایران دعوت کرد. وی افزود: توسعه روابط سیاسی دو کشور در شرایط کنونی مسیر درست و صحیحی را دنبال می‌کند و امیدواریم که این رابطه خوب سیاسی در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، علمی و فناوری هم با جدیت از سوی طرفین دنبال شود. عارف گفت: اطمینان دارم برگزاری این دیدار در بالاترین سطح، گشایش‌های جدی در روابط بین دو کشور ایجاد خواهد کرد چراکه ایران و عربستان به ‌عنوان دو عضو تاثیرگذار سازمان همکاری‌های اسلامی، نقش مهمی در حل مشکلات گریبان‌گیر ملت‌های اسلامی به‌ ویژه در مساله فلسطین و لبنان خواهند داشت.
معاون اول رئیس‌جمهور همچنین گفت: رابطه جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی را ضرورتی مهم برای توسعه ثبات و امنیت در منطقه می‌دانیم و خرسندیم که در چارچوب سیاست راهبردی جمهوری اسلامی ایران در توسعه روابط با همسایگان و نیز با تدابیر مقامات عالی سعودی، روابط دو کشور نه ‌تنها از سر گرفته شده بلکه با سرعت درحال ‌توسعه است. عارف افزود: اگرچه دشمنانی مانند اسرائیل و حامیانش ممکن است از روابط حسنه ایران و عربستان ناخرسند بوده و در مسیر آن سنگ‌اندازی کنند اما این ارتباط را برای مردم دو کشور همچنین منطقه و جهان اسلام مهم و ضروری می‌دانیم و به توسعه همکاری‌های نزدیک و حداکثری چشم امید دوخته‌ایم. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی نیز با قدردانی از مواضع حکیمانه معاون اول رئیس‌جمهور کشورمان، از تلاش‌های وزیر امور خارجه ایران در جریان مذاکره با وزیر خارجه عربستان تشکر کرد. وی در ادامه با اشاره به سخنان معاون اول رئیس‌جمهور مبنی بر برگشت‌ناپذیر بودن روابط آغاز شده دو کشور گفت: نقطه‌ای که امروز در گسترش و تعمیق رابطه با ایران به آن رسیده‌ایم، مطلوب پادشاهی عربستان است. محمد بن سلمان با تاکید بر ضرورت گسترش روابط و همکاری‌های دوجانبه به‌ ویژه در حوزه اقتصادی و فرهنگی گفت: حوادث و اتفاقات یک سال اخیر منطقه هیچ‌گاه خلل و مانعی برای توسعه روابط فیمابین دو کشور نبوده و نخواهد بود و تردیدی ندارم که تا پایان سال ۲۰۲۵ روابط این دو کشور بزرگ منطقه در بالاترین سطح قرار خواهد گرفت.

حمایت از ایران
دیدار عارف و بن ‌سلمان در ریاض شاید برای بسیاری از تحلیلگران سیاسی در داخل و خارج از کشور یک رویداد عادی به حساب بیاید اما اگر این دیدار را در کنار مواضع ولیعهد عربستان سعودی در دومین اجلاس اضطراری سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب قرار دهیم به خوبی می‌بینیم که محمد بن‌سلمان سخنانی را مطرح کرده که به وضوح می‌تواند یک مشی جدید را مخابره کند.
او در سخنرانی خود در این اجلاس به صراحت بر اشغال غیرقانونی سرزمین‌های فلسطین توسط اسرائیل اشاره می‌کند که این به صورت علنی می‌تواند، موضع قاطع عربستان سعودی درخصوص مالکیت این سرزمین‌ها و ریشه مجادله مذکور باشد. از سوی دیگر در متن سخنرانی بن‌سلمان که توسط تارنمای واس (خبرگزاری عربستان سعودی) منتشر شده، وی اعلام می‌کند که «عربستان سعودی بر ایستادگی خود در کنار فلسطین و لبنان جهت عبور از تبعات انسانی فاجعه‌بار تجاوزات مستمر اسرائیل تاکید کرده و جامعه بین‌المللی را به انجام مسئولیت‌های خود برای حفظ امنیت و صلح بین‌المللی و متوقف‌سازی تجاوزات رژیم اسرائیل علیه ملت‌های فلسطین و لبنان و ملزم ساختن رژیم اشغالگر برای محترم شمردن حاکمیت جمهوری اسلامی ایران و عدم حمله به قلمرو آن فرا می‌خواند».
همچنین در بند دوم از بیانیه پایانی دومین اجلاس اضطراری سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب که در صفحه فارسی واس منتشر شده، آمده است: «هشدار نسبت به خطر تشدید تنش‌ها و پیامدهای منطقه‌ای و بین‌المللی آن و گسترش دامنه تجاوزات رژیم اشغالگر که هم‌اکنون علاوه بر نوار غزه، جمهوری لبنان را نیز در برگرفته و حاکمیت جمهوری عراق، جمهوری عربی سوریه و جمهوری اسلامی ایران را نقض کرده است». به عبارت دیگر این بند گویای مخابره پیام هشدار از سوی ریاض و سایر کشورهای حاضر در اجلاس مذکور به اسرائیل بود.
اینکه چرا ولیعهد سعودی چنین موضعی را علیه اسرائیل و در حمایت از تهران اخذ کرده شاید به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران یک اقدام سیاسی در سطح منطقه‌ای قلمداد شود اما به نظر می‌‌رسد که این اقدام را باید در بستر بزرگ‌تری تحلیل کنیم. او با اشاره به فجایع انسانی که در غزه و لبنان رخ داده، اسرائیل مسبب این بحران می‌داند و نکته مهم این است که چنین موضعی تنها کمتر از یک هفته از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا رخ می‌دهد. در این میان دو نکته بسیار مهم وجود دارد. نخست آنکه محمد بن سلمان را نمی‌توان ولیعهد عربستان در میانه سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ که ترامپ در کاخ سفید حضور داشت، دانست. اگرچه ترامپ در آن موقع بر حمایت بی‌چون‌وچرای خود از وی متمرکز بود اما باید توجه شود که طی ۴ سال ریاست جمهوری جو بایدن نه ‌تنها او بر توسعه عربستان و طرح‌های کلان اقتصادی و اجتماعی متمرکز شد بلکه جنگ در یمن به پایان رسید و روابط تهران و ریاض هم بازسازی شد. در طول این چهار سال تیم سیاست خارجی و امنیتی بایدن تلاش کرد به هر ترتیب که شده، روابط عربستان با اسرائیل را به سمت عادی‌سازی و علنی شدن آن پیش ببرد اما با وقوع جنگ در غزه سپس تجاوز اسرائیل به لبنان این موضوع به نظر می‌آید که به بایگانی ریاض رفته باشد؛ تا جایی که فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان چندی پیش‌ شرط اصلی عادی‌سازی روابط با اسرائیل را تشکیل کشور مستقل فلسطین اعلام کرد.
اما نکته دوم به احتمال فاصله‌گیری عربستان از دولت ترامپ مربوط است. چندی پیش (۱۵ آبان همزمان با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا) آکسیوس به نقل از سه منبع ناشناس نوشت که ایالات‌متحده و عربستان سعودی در حال مذاکره درباره یک توافق امنیتی بالقوه هستند که شامل یک توافق گسترده‌تر با اسرائیل نخواهد شد. طبق این گزارش توافق مورد بحث یک معاهده دفاعی کامل نیست ولی محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی و کاخ سفید می‌خواهند قبل از اینکه جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا کاخ سفید را ترک کنند به این توافق برسند؛ تا جایی که گفته شده موسی بن محمد العیبان، مشاور امنیت ملی عربستان سعودی اخیراً در کاخ سفید با همتای آمریکایی خود جیک سالیوان و مشاوران بایدن در امور خاورمیانه و لبنان یعنی برت مک گورک و آموس هوکشتاین دیدار داشته است. حتی اعلام شده که مذاکرات در کاخ سفید بر روابط دوجانبه بین ایالات‌متحده و عربستان سعودی به ‌ویژه مجموعه توافقنامه‌های امنیتی، فناوری و اقتصادی که دو طرف می‌خواهند قبل از ترک بایدن آنها را امضا کنند، متمرکز بوده است.
همین موضوع نشان می‌دهد، بن سلمان به این نتیجه رسیده که امضای چنین معاهده دفاعی و امنیتی جز در دولت بایدن امکان‌پذیر نخواهد بود و ضمناً توافق امنیتی مورد بحث جدا از تلاش برای پیشبرد عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی است. همین موضوع نشان از آن دارد که ریاض در حال اتخاذ یک تصمیم مستقل است و نمی‌خواهد با روی کار آمدن ترامپ باز هم وارد دور جدیدی از راهبردهای منطقه‌ای آمریکا شود که می‌تواند جایگاه و پرستیژ بین‌المللی و منطقه‌ای آن را به خطر بیندازد.