تبیان/ موج سرما هر ساله می‌تواند پتانسیل انواع بیماری‌ها را برای کودکان به همراه داشته باشد. یکی از بزرگ‌ترین خطرات در این زمان برای کودکان، پنومونی یا سینه‌پهلو است. پیش‌زمینه بیماری داشتن، واکسینه نشدن، تغذیه نامناسب، محیط‌های شلوغ زندگی و قرارگرفتن در معرض آلاینده‌های محیطی مانند دود دست‌دوم سیگار یا آلودگی هوا یا حتی آلودگی ناشی از سوخت اجاق‌گاز می‌تواند خطر ابتلا به پنومونی را افزایش دهد. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، آسیای جنوبی دارای بیشترین آمار مرگ‌ومیر کودکان در اثر این عفونت تنفسی قابل‌پیشگیری است.

پنومونی یا سینه‌پهلو چیست؟
پنومونی یا سینه‌پهلو یا ذات‌الریه یک عفونت حاد تنفسی در ریه‌هاست که می‌تواند ناشی از ویروس‌ها، باکتری‌ها یا قارچ‌های موجود در هوا باشد. وقتی کسی دچار این عفونت می‌شود، ریه‌هایش پُر از مایع می‌شوند و به‌سختی می‌تواند نفس بکشد. این عفونت اغلب با یک سرفه، تب خفیف و مشکلی در تنفس آغاز می‌شود و باعث می‌شود خیلی‌ها آن را با سرماخوردگی معمولی اشتباه بگیرند. سینه‌پهلو در صورت عدم درمان می‌تواند باعث نارسایی تنفسی، ندول‌های ریوی و یا حتی شوک عفونی (سپسیس) شود.
سینه‌پهلو به‌شدت واگیردار است و زندگی‌کردن در محیط‌های شلوغ و پرجمعیت، ریسک ابتلا به این بیماری را بسیار بالا می‌برد. اگر کودکتان کمتر از دو سال دارد، یعنی سیستم ایمنی‌اش هنوز خوب کامل نشده و ممکن است به دلیل تغذیه نامناسب و دیگر عوارض و بیماری‌ها، بیشتر مستعد ابتلا به پنومونی باشد و باید خیلی مراقب باشید.

علائم پنومونی چیست؟
علائم پنومونی می‌تواند ناگهان یا تدریجاً طی چند روز ظاهر شود:
. سرفه‌های مداوم: به سرفه‌های کودک توجه کنید، اگر به مرور بدتر شدند، خصوصاً اگر همراه با خلط زرد یا سبز بودند هر چه زودتر کودک را پیش پزشک ببرید.
. تب بالا: بالارفتن دمای بدن در زمان عفونت طبیعی است و ممکن است با لرز نیز همراه باشد. تب بالا نشان می‌دهد بدن در حال مبارزه با عفونت است.
. تنفس تند یا تنگی نفس: مشکل در تنفس یا نفس‌نفس‌زدن می‌تواند نشان‌دهنده یک مشکل تنفسی باشد.
. درد در قفسه سینه: بررسی کنید که آیا کودک در ناحیه سینه درد یا ناراحتی دارد. هر گونه مشکل و ناراحتی در قسمت سینه باید زودتر بررسی پزشکی شود.

علائم پنومونی در کودکان
علائم خفیف:
. سرفه
. سردرد
. تب
. خستگی
. گلودرد
. گرفتگی بینی
. بی‌اشتهایی

علائم شدیدتر:
. تب بالا
. تعریق و لرز
. خس‌خس سینه
. قرمزی پوست
. مشکل در تنفس
. کبودی لب‌ها و ناخن‌ها
. قادر به خوردن و آشامیدن نبودن
. عدم هشیاری، هیپوترمی و تشنج

چه عواملی کودک را در معرض ابتلا به پنومونی قرار می‌دهند؟
هر کسی ممکن است دچار سینه‌پهلو شود. اما یک سری از عوامل می‌توانند باعث شوند برخی از کودکان بیشتر از بقیه مستعد ابتلا به پنومونی باشند:
. واکسینه نشده‌اند
. اطرافیان آنها سیگار می‌کشند
. عارضه‌ای مزمن دارند که بر ریه‌هایشان اثر گذاشته
. نارس به دنیا آمده‌اند
. مشکل تغذیه‌ای دارند؛ مثلاً مشکل بلع دارند

تفاوت پنومونی ویروسی با پنومونی باکتریایی چیست؟
پنومونی ویروسی معمولاً طی چند روز و با یک سرماخوردگی یا آبریزش بینی شروع می‌شود. سپس سرفه‌ها ظاهر می‌شوند و گاهی تب و سپس مشکلات تنفسی به وجود می‌آیند.
پنومونی باکتریایی معمولاً سریع‌تر و طی یک روز به وجود می‌آید و باعث تب بالا، سرفه‌های مکرر و مشکلات تنفسی می‌شود. کودک ممکن است خیلی احساس خستگی و ناخوشی کند.
گاهی پنومونی باکتریایی بعد از یک عفونت ویروسی به وجود می‌آید. اگر چنین اتفاقی بیفتد کودک معمولاً دو سه روز علائم سرماخوردگی را دارد و سپس نسبتاً خیلی زود ناخوش‌تر می‌شود.

درمان پنومونی
درمان پنومونی بستگی به نوع پنومونی کودک دارد. مثلاً در بچه‌های کوچک‌تر، پنومونی اغلب ناشی از عفونت‌های ویروسی است که معمولاً به آنتی‌بیوتیک جواب نمی‌دهند. آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان پنومونی باکتریایی به کار می‌روند و پنومونی ویروسی معمولاً به استراحت، نوشیدن مایعات فراوان و استفاده از داروهای بدون نسخه مثل مسکن‌ها و تب‌بُرهای معمولی نیاز دارد. پیش از دادن هرگونه دارویی به کودک، با پزشک مشورت کنید.

چه باید بکنید اگر کودک دچار پنومونی شد؟
. کودک را پیش پزشک ببرید: اگر فکر می‌کنید کودکتان دچار سینه‌پهلو شده یا علائمش در حال بدتر شدن هستند او را فوراً به پزشک برسانید.
. به کودک استراحت بدهید: کودک باید به‌اندازه کافی استراحت کند و بخوابد تا زودتر خوب شود.
. آب و مایعات زیاد به کودک بدهید: کودک را تشویق کنید مایعات زیاد بنوشد تا بدنش کم آب نشود.

راهکارهای خانگی برای پنومونی
وقتی کودک علائمی مانند سرفه و درد در قفسه سینه دارد می‌تواند برای احساس بهتر او این اقدامات را انجام دهید:
. سرش را بالا نگه دارید: از چند بالش برای بالا قراردادن سر کودک استفاده کنید. این کار کمک می‌کند کودک راحت‌تر نفس بکشد و احساس راحتی کند.
. کمک کنید کودک هنگام سرفه خلط دفع کند: در مورد بچه‌های بزرگ‌تر می‌توانید کمک کنید کودک حین سرفه خلط و ترشحات را تف کند. با این کار راه‌های هوایی باز شده و گرفتگی کمتر می‌شود.
. هنگام سرفه به پشت کودک بزنید: کودکان کوچک‌تر را روی پاهایتان قرار دهید و حین سرفه به‌آرامی و پیوسته به پشتش بزنید تا خلط‌ها از بدنش خارج و حالش بهتر شود.
. برای تسکین درد سینه از کمپرس گرم استفاده کنید: از پد گرمایی یا کمپرس گرم روی سینه کودک برای تسکین درد و ناراحتی‌اش استفاده کنید.
لب‌ها و ناخن‌های کودک را مرتباً چک کنید تا مطمئن شوید کبود نشده‌اند. اگر متوجه شدید لب‌ها یا ناخن‌های کودک در حال تغییر رنگ و کبودی هستند او را به پزشک یا بیمارستان برسانید.

برای پیشگیری از ابتلای کودک به پنومونی چه باید بکنید؟
هر چند انواع درمان‌ها برای سینه‌پهلو وجود دارند؛ اما مثل همیشه بهترین کار، پیشگیری است. یادتان باشد اقدامات پیشگیرانه‌ای که شما و دیگر اعضای خانواده انجام می‌دهید تفاوت بزرگی در محافظت از کودکتان ایجاد می‌کنند.
. واکسیناسیون کودک را به‌موقع انجام دهید: کودک باید طبق برنامه زمانی واکسیناسیونی که پزشک توصیه می‌کند واکسن بزند تا در برابر بیماری‌های قابل‌پیشگیری مثل سینه‌پهلو، ایمن بماند.
. رژیم غذایی کودک باید مغذی و متعادل باشد: یک رژیم غذایی سالم و متعادل سیستم ایمنی را تقویت می‌کند. انواع میوه و سبزی، مرکبات، پروتئین‌های کم‌چرب باید در رژیم غذایی کودک وجود داشته باشند.
. بهداشت را خوب رعایت کنید: خودتان دست‌ها را مرتباً بشویید و به کودک نیز یاد دهید این کار را انجام دهد.
. لباس مناسب با هوا بر تن کودک کنید: هم خودتان و هم کودکتان باید لباس‌های مناسب و چندلایه بپوشید. لایه‌های متعدد لباس کمک می‌کنند گرما دور بدن گیر افتاده و بدن گرم بماند. اگر کودک گرمش شد، لایه‌لایه از لباس‌هایش کم کنید. لایه‌های زیری لباس که نزدیک به پوست هستند باید از جنس قابل‌تنفس باشند و رطوبت نگه ندارند.
. ریسک‌های محیطی را کاهش دهید: کودک را در معرض دود سیگار و آلودگی‌ها و محیط‌هایی که تهویه هوایی خوبی ندارند قرار ندهید.

خانه را در زمستان گرم نگه دارید
خانه باید در زمستان گرم باشد تا نه‌تنها احساس راحتی کنید؛ بلکه خطر ابتلا به سینه‌پهلو را به حداقل برسانید:
. با بستن پنجره‌ها و استفاده از درزگیر، جلوی هدررفتن حرارت داخل را بگیرید و خانه را گرم نگه دارید. این کار خصوصاً در زمان عصر و شب که دمای هوا افت زیادی دارد بسیار کمک‌کننده است. اما مراقب باشید در زمان‌های مناسب هوای داخل را تهویه کنید تا آلوده نشود، خصوصاً اگر در خانه پخت‌وپز می‌کنید. به‌هرحال تعادل را رعایت کنید و هوای داخل را علاوه بر گرم بودن تمیز و سالم و تازه نگه دارید.
. اجازه دهید طی روز نور خورشید به داخل بتابد. پرده‌ها را جمع کنید تا نور خورشید به داخل بیاید و اتاق را گرم کند؛ اما شب‌ها پرده‌ها را بیندازید تا جلوی ورود سرما را بگیرد.

پنومونی چند روز طول می‌کشد؟
معمولاً دو هفته طول می‌کشد تا کودک از پنومونی کاملاً بهبود پیدا کند. سرفه‌ها ممکن است تا چهار هفته طول بکشند؛ اما به‌مرور بهتر می‌شوند. سرفه‌هایی که بعدازاین مدت هم خوب نشدند، همچنان خلط دارند یا پنومونی مرتباً تکرار می‌شود می‌تواند علامت برونشکتازی باشد که نوعی اسکار در ریه‌هاست.