سجاد علی بیگی در حاشیه چهارمین همایش بین‌المللی دستکند که در سالن آمفی‌تئاتر اتاق بازرگانی خرم‌آباد در حال برگزاری است، درباره دستکند قلعه مریم در منطقه سرپل زهاب در گفت‌وگو با ایسنا، بیان کرد: در منطقه سرپل زهاب شماری اثر دستکند نظیر گوردخمه دکان داود، بَرد عاشقان و حوض عاشقان وجود دارد که اغلب کارکرد تدفینی دارند و رد پای سنت معماری دستکند را در کوهپایه‌های غربی زاگرس مرکزی به خوبی نشان می‌دهند.

وی اضافه کرد: در میان آثار دستکند این منطقه، اثر موسوم به «قلعه مریم» ویژگی متفاوت و کارکرد خاصی دارد که در ترکیب با یک معماری آجری اثری را پدید آورده و به استناد متون تاریخی و تحلیل‌های باستان‌شناختی می‌توان آن را اثری ویژه قلمداد کرد. قلعه مریم در دامنه جنوبی کوه «کَل گا رِ» در حد فاصل دشت زهاب و دشت قلعه‌شاهین در اصل یک غار طبیعی کوچک است که نما و بخشی از سقف آن به دلیل تراش صخره هموار شده و کم و بیش شکلی مشابه ورودی گوردخمه دکان داود به خود گرفته است. هرچند در نگاه نخست این تشابه واضح است، اما این دو اثر ماهیت متفاوتی دارند.

رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور گفت: تا آنجا که پیداست، به نظر می‌رسد با هدف پنهان کردن این غار - دستکند، بنای کوچکی را جلوی این اثر ایجاد  کرده‌اند. بر همین اساس پرسشی که به اذهان متبادر می‌شود این است که این بنا و بویژه دستکند واقع در پشت آن چه کاربردی داشته و چرا باید در جلوی یک غار - دستکند چنین بنایی برپا کنند.

علی بیگی تصریح کرد: پژوهش‌ها نشان می‌دهد که سنت ساخت بنا در جلوی غارها محدود به نمونه قلعه مریم نیست و محوطه کاستروم زرزوان، پرگامون و آرامگاه بابا قدرت اسفراین نمونه‌های دیگری از این‌ دست هستند.

وی بیان کرد: با توجه به تحلیل‌های باستان‌شناختی و اشاره متون سُریانی و متون دوره اسلامی به نظر می‌رسد که دستکند قلعه مریم در واقع نیایشگاهی باستانی در کنار چشمه پر آب موسوم به «سراب قره بلاغ» بوده و پس از تغییرات در شکل و ریخت غار، با هدف پنهان نگه داشتن مکان زیارت مومنان، در جلوی آن بنایی برپا شده که کارکرد دقیق آن رفته‌رفته بر ما روشن خواهد شد.

این استادیار باستان‌شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه یادآور شد: گویا به دلیل تقدس غار و اقتضات دینی، می بایست این مکان از دیده‌ها پنهان می‌بود و به همین دلیل در جلوی این غار - دستکند، بنایی برپا شده تا ورود و خروج مومنان و زیارت‌کنندگان به درون غار سربسته باقی بماند.