/ پس از وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و به‌ وجود آمدن تحریم‌های خارجی و وقوع جنگ، همواره مسئولان و فرماندهان ارشد نیروهای نظامی کشورمان سعی در خودکفایی در تامین تجهیزات نظامی، لجستیکی و … مورد نیاز داشتند.
 
پس از طراحی و ساخت خودروهایی همچون ببر ۴۰۰، ظفر، سفیر و سپهر این بار پروژه تولید خودرویی جهت حمل بارهای نسبتا سبک‌تر و با برخورداری از توانایی عبور از مسیرهای سخت و ناهموار تعریف شد.

در حقیقت پس از تجربه نا‌ موفق تولید تویوتا لندکروزر سری ۷۰ با نام‌های ایرانی در صنایع خودروسازی فتح آن هم پس از انتفال به وزارت دفاع، نیاز به تولید جایگزینی موفق و کارآمدتر به شدت احساس می‌شد که بدین ترتیب خودرو ارس ۱ پا به عرصه نهاد

ارس ۱ در تاریخ  ۳۱ مرداد ۱۳۹۱، همزمان با روز ملی صنعت دفاعی ایران و با حضور وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران و رئیس جمهور وقت کشور، محمود احمدی نژاد، رونمایی شد. به گفته احمد وحیدی، وزیر دفاع وقت جمهوری اسلامی ایران، این خودرو در آینده در اختیار مردم نیز قرار خواهد گرفت وعده‌ای که هیچ‌گاه به واقعیت تبدیل نشد. این خودرو بر اساس همان تویوتا لندکروزر سری ۷۰ شکل‌گرفته بود و حتی داشبورد و تزئینات داخلی نیز دقیقا همان چیزهایی بود که بر روی سری ۷۰ دیده می‌شد؛ گویی پس از آن‌ که تصمیم بر قطع تولید این محصول گرفته شد هنوز مقداری از قطعات بخش تزئینات این خودرو در انبارهای خودروسازی فتح وجود داشته و مهندسان این شرکت هم با استفاده از قطعات موجود دست به تولید محصولی جدید زده اند اما شوک اصلی در بخش پاور ترین این خودرو است که هم‌ چنان یاور دیرین و باوفای صنعت خودرو ایران یعنی موتور Z24 نیسان وظیفه تولید نیرو در سری نخست ارس را بر عهده داشت. نکته جالب این که برنامه عرضه عمومی این خودرو به بازار با همین موتور قدیمی و منسوخ دنبال می‌شد و در نمایشگاه حمل و نقل شهری و خدمات عمومی تهران در سال ۱۳۹۵، در غرفه شرکت زرین‌ خودرو ( وابسته به صتایع دفاع) پوسترهای تبلیغاتی این خودرو نیز دیده می‌شد. در نهایت اما بدون اعلام رسمی و دقیق هیچ دلیلی موضوع عرضه عمومی ارس مسکوت ماند.

پس از آن هم این موتور با نمونه به روز تر ساخت دانگ فنگ و البته بازهم تحت لیسانس نیسان با کد فنی CYQD32Ti جایگزین شد که قابلیت تولید ۱۳۳ اسب‌ بخار در ۳۶۰۰ دور بر دقیقه و گشتاور ۳۱۳ نیوتن متری در ۲۰۰۰ دور بر دقیقه را دارا بود که با توجه به ابعاد و وزن این خودرو اعداد قابل قبولی است خصوصا اینکه در مقایسه با موتور Z24 تغییری شگرف ارزیابی می‌شود.

اما پس از مدت کوتاهی از عرضه سری نخست، ارس مورد جراحی نه چندان عمیقی واقع شد و سری ۲ ارس این بار با تغییر پیشرانه، و تزئیتات داخلی، برطرف شدن ضعف سیستم کلاچ، تغییرات کوچک در نمای جلو خودرو و البته جنجال‌های رسانه‌ای رونمایی شد.

این بار موتور دیزل ۴ سیلندر مونتاژ چین و تحت لیسانس کامینز آمریکا با ۱۶۰ اسب‌ بخار قدرت و ۳۶۵ نیوتن بر متر گشتاور جایگزین موتور قبلی شد. جالب آنکه این موتور، همان نمونه ۸/۲ لیتری بود که با کد ISF2.8s5174P بر روی پیکاپ دیزل فوتون تانلد و مرتب خودرو هرور دیده بودیم.

همان‌طور که گفته شد ارس بر اساس پلت‌فرم تویوتا لندکروزر سری ۷۰ شکل گرفته که این موضوع باعث شد این خودرو توانایی حمل  ۱۴۵۰ کیلوگرم روی اکسل جلو و ۲۷۰۰ کیلوگرم روی اکسل عقب را دارا باشد، سیستم تعلیق این خودرو در قسمت جلو، از نوع فنر لول تمام شناور با مکانیزم سه اهرمی و در قسمت عقب فنر تمام شناور با مکانیزم پنج محوری است و در محور عقب سیستم تعلیق FJZ80L-GCMNU تویوتا به همراه فرمان هیدرولیک وظیفه هدایت این خودرو را بر عهده دارد همچنین دو سیستم ABS و EBD وظیفه تقویت نیروی ایستایی این خودرو را به دوش گرفته‌اند.

اما از همان نخستین روزهای عرضه این خودرو دو موضوع مورد بحث و ابهام بود؛ نخست شباهت طراحی ظاهری به هامر آمریکایی، آن‌ هم سال‌ها پس از اعلام ورشکستگی و تعطیل شدن این خودروساز و دومین موضوع ریشه‌های این خودرو که آیا واقعا ارس بنا بر ادعای وزارت دفاع و پشتیبانی کشورمان ساخته و پرداخته مهندسان و مختصصان ایرانی است یا خیر؟

برای طراحی اتاق ارس متخصصان ایرانی صنایع دفاع به سراغ پیک‌ آپ BAW Warrior  چین رفتند و با اجرا فیس‌ لیفتی عمیق بر روی آن که البته با الهام از هامر آمریکایی بود، به بهترین نحو محصولی جدید را خلق کردند اما با کنار هم قرار دادن ارس ایرانی و پیک‌ آپ چینی و مقابسه نقاط کلیدی اتاق شامل سقف، ستون و درب‌ها و حتی دستگیره‌های به‌کار رفته بر روی درب‌های این دو خودرو متوجه یکسان بودن ذات این دو اتاق شد  ضمن آنکه تزئینات داخلی و داشبورد ارس دقیقا همان‌ چیزی است که در دست‌پرورده BAW که در ارتش چین هم کاربرد بالایی دارد به‌کار برده شده است

کمپانی BAW خودروسازی چینی اهل Qingdao است که در سال ۱۹۵۳ در این کشور تاسیس شد و تا سال ۲۰۱۵ از زیرمجموعه‌ای شرکت BAIC به حساب می‌آمد. تا سال‌ها مدل BJ 212 را به عنوان خودرویی ۴×۴ به عنوان محصول اصلی با الهام از خودروهای ساخت شوروی سابق تولید می‎ نمود. در بازه زمانی کوتاهی نیز، شرکت کیش خودرو پس از شکست در پروژه سیناد به سراغ واردات برخی محصولات این شرکت رفت که پس از عرضه تعدادی محدود، مجددا فعالیت‌های این شرکت متوقف گردید.

پس از عرضه انواع و اقسام نسخه‌های پیک‌ آپ ارس این بار نویت به عرضه مدلی جدید بود که با نام کویران معرفی شد و اهداف بلندپروازانه‌ تری را در سر می‌پروراند چرا که کویران، برای عرضه در بازار نیز طراحی و توسعه یافته بود. در روز رونمای که از این خودرو با عنوان خودرو فرماندهی کویران یاد می‌شد با وزن ۴۰/۰۳ تن و بهره‌گیری از همان پیشرانه دیزل مورد استفاده در ارس ۲ با اتاق دو کابین یکپارچه با کاربری‌های نظامی هجومی و خودرو پشت خاکریز نیز معرفی شد. در کنار این‌ها کویران از گیربکس ۵ سرعته دستی، قابلیت تبدیل‌شدن به خودرو زرهی و گرم‌کن گازوئیل نیز بهره می‌برد.

اما در آخرین اقدام در مرداد سال ۱۴۰۰ و در جریان بازدید رئیس مجلس از برخی دست‌آوردهای وزارت دفاع و پشتیبانی، شاهد رونمایی از خودرویی جدید اما آشنا به‌نام ارس ۳ بودیم. متخصصان و مهندسان صنایع دفاع کشورمان این‌ بار هم به سراغ خودروساز دولتی چین یعنی BAIC رفتند و ارس۳ را با کاملا بر اساس BAIC BJ40 معرفی‌ کردند و بنا بر گفته‌ها این خودرو به صورت پیک‌ آپ تک و دو کابین و اتاق یکپارچه با دو موتور بنزینی ۳/۲ لیتری توربو شارژر 251 اسب بخاری و با گشتاور 350 نیوتن بر متر و موتور دیزل کامینز  ISF2.8s5174Pمورد استفاده در ارس ۲ با همراهی گیربکس ۵ سرعته دستی به نیروهای مسلح کشور تحویل شود.

این پیک‌ آپ که اتفاقا در ارتش چین هم بسیار پرطرفدار و پرکاربرد است با داخلی‌ سازی قابل توجی در کشورمان با امکاناتی همچون سیستم کنترل پایداری و کشش، سیستم تهویه مطبوع، وینچ، اسنورکل ( همچون ارس ۲)، تنظیم برقی آینه‌های جانبی، ترمزهای ABS / EBD و حتی تنظیم سیستم صوتی از روی فرمان  معرفی شد.

نکته جالب اینکه این بار برخلاف دفعات قبل، وزارت دفاع دیگر وعده عرضه عمومی این خودرو در بازار را نداد و از برنامه ورود به صنعت خودروسازی عقب‎ نشینی نموده که با توجه به رونمایی نسخه غیر نظامی BAIC BJ40 توسط دیار خودرو باید منتظر عرضه عمومی این خودرو به وسیله گروه صنعتی ماموت و زیرشاخه جدیدش یعنی دیار خودرو باشیم.

ارس که در نسخه‌های مختلف تولید و علاوه بر نیروهای مسلح کشورمان به کشورهای عراق و سوریه هم صادر شد؛ ادامه دهنده همان مسیری بود که پس از شروع جنگ و احساس نیاز شدید به داخلی‌ سازی و خودکفایی صنایع به‌ وجود آمد، که هنوز بر اساس همان فرمول قدیمی توسعه و بهینه‌سازی یک محصول خارجی مشابه درحال پیگیری است.

البته که این مسیر بیشتر برای مراحل آغازین ورود به صنعت توصیه می‌شد و پس از گذشت چندین سال باید این صنعت وارد مرحله جدیدی شده و با استفاده از توان متخصصان خود محصولی اختصاصی را بر اساس نیازها و شرایط گوناگون کشور شکل دهد و انتقال دانش و تجربه بدست آمده، صنعت خودروسازی و دیگر صنایع وابسته را نیز از وضعیت اسفناک فعلی خارج سازد. البته شاید تمامی این گفته‌ها آرزویی شیرین باشد که نباید چندان‌ هم به عملی شدن آن امید داشت.