اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

با احتمال بازگشت ترامپ به کاخ سفید، بحث‌ها در ایران پیرامون مذاکره یا مقابله شدت گرفته و مقامات، از دیپلماسی پنهانی تا بازنگری دفاعی هسته‌ای، رویکردهای مختلفی را پیش‌بینی می‌کنند.
 
 بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید بحث‌هایی جدی را در داخل ایران برانگیخته و کارشناسان و مقامات این کشور علناً درباره مذاکره با دولت او یا رویکردی تهاجمی‌تر سخن گفته‌اند.

به نوشته واشنگتن‌پست، در روزهای پس از انتخابات آمریکا، برخی مقامات تهران به طور محتاطانه‌ای اشاره کرده‌اند که آماده گفتگو با واشنگتن هستند، در حالی که گروه‌های تندروتر می‌گویند مخالف مذاکراتند. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در حاشیه جلسه این هفته هیئت دولت به خبرنگاران گفت: «کانال‌های ارتباطی میان ما و آمریکایی‌ها همچنان وجود دارد».

احتیاط در برابر ترامپ بی‌پروا
روز پنج‌شنبه، نمایندگی ایران در سازمان ملل از اظهارنظر درباره ادعای نیویورک‌تایمز مبنی بر دیدار روز دوشنبه سفیر ایران با ایلان ماسک، میلیاردر آمریکایی و هم‌پیمان ترامپ خودداری کرد. گزارش نیویورک‌تایمز می‌گوید این دیدار به درخواست ماسک انجام گرفته و تمرکز آن بر راه‌هایی برای کاهش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن بوده است. ماسک به درخواست برای اظهارنظر پاسخ نداد و مشخص نیست که آیا ترامپ این دیدار را تأیید کرده است یا نه.

 جمعه گذشته، دادستان‌های فدرال آمریکا مدعی شدند که علیه سه نفر به دلیل طرح ادعایی ایران برای ترور افرادی در ایالات متحده، از جمله دونالد ترامپ، اتهاماتی مطرح کرده‌اند.

با این حال، ترامپ در اظهارات اخیر خود گفته که «مایل است ایران بسیار موفق باشد». پیش از انتخابات، او در مصاحبه‌ای پادکستی گفته بود که فقط ایران نباید از آستانه هسته‌ای عبور کند.

در دولت اول خود، ترامپ استراتژی «فشار حداکثری» بر ایران را دنبال کرد، از توافق هسته‌ای برجام خارج شد، تحریم‌ها را بازگرداند و دستور ترور سردار سلیمانی را داد. ترامپ گفته بود برجام که توسط دولت اوباما مذاکره شده بود، تهدیدات کامل ایران، از جمله موشک‌های بالستیک و حمایت از گروه‌های مقاومت منطقه را پوشش نمی‌دهد.

اما برای مقامات ایرانی، سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی ترامپ و تمایل او برای دیده‌شدن به عنوان یک مذاکره‌کننده بزرگ، نشانه‌هایی از این بوده که ممکن است هنوز امکان دیپلماسی وجود داشته باشد. اتخاذ رویکردی تهاجمی‌تر همچنین خطر برخورد بیشتر با اسرائیل را به همراه دارد.

دیاکو حسینی، تحلیلگر سیاست خارجی خاطرنشان کرد که در حال حاضر، جمهوری اسلامی جانب احتیاط را گرفته است. او گفت که مقامات ایران در این مرحله نمی‌خواهند «روابط خصمانه‌ای با ترامپ داشته باشد»، اما همچنین نمی‌خواهد فوراً از بازگشت او به کاخ سفید استقبال کند. او افزود: «از جانب ایران، پنجره‌های ارتباط و مذاکره با دولت ترامپ کاملاً بسته نشده‌اند».

به ادعای واشنگتن‌پست، یکی از عوامل کلیدی این بوده که ایران امروز آسیب‌پذیرتر از هشت سال پیش است که ترامپ برای نخستین‌بار به ریاست‌جمهوری رسید. الکس وطن‌خواه، مدیر برنامه ایران در مؤسسه خاورمیانه گفت: «در سال ۲۰۱۷، وقتی ترامپ وارد کاخ سفید شد، ایران وضعیت نسبتاً خوبی داشت».

در آن زمان، تهران به تازگی توافق هسته‌ای را امضا کرده بود که بیشتر تحریم‌های بین‌المللی را برمی‌داشت و به ایران اجازه می‌داد تا نفت خود را در بازار جهانی بفروشد. شرکت‌های اروپایی از جمله غول‌های خودروسازی، هواپیماسازی و داروسازی برای سرمایه‌گذاری آماده شده بودند. اما وطن‌خواه ادعا کرد اکنون اقتصاد ایران با مشکلات جدی روبه‌رو است و «استراتژی دفاع پیشروی آن ضربه خورده است». 

وطن‌خواه متذکر شد حتی اگر تهران تصمیم بگیرد همان استراتژی قبلی را دنبال کند، از جمله با بازسازی دفاع هوایی و حفظ شبکه مقاومت، این نیاز به سرمایه‌ای دارد که ایران فاقد آن است.

نه به مذاکره از موضع ضعف
آسیب‌پذیری ایران می‌تواند توسط ترامپ و مشاوران جنگ‌طلبش فرصتی برای فشار بیشتر تلقی شود. اِلیس استفانیک، نماینده جمهوری‌خواه کنگره و نامزد ترامپ برای سفیری در سازمان ملل در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ایالات متحده آماده است که به کمپین فشار حداکثری رئیس‌جمهور ترامپ علیه ایران بازگردد».

در مصاحبه‌ای با سی‌ان‌ان، برایان هوک، نماینده پیشین ترامپ در امور ایران گفت که رئیس‌جمهور منتخب «درک می‌کند که عامل اصلی بی‌ثباتی در خاورمیانه امروز ایران است». با این حال، هوک گفت که ترامپ هیچ علاقه‌ای به تغییر حکومت تهران ندارد. در پادکست ماه گذشته، ترامپ در مورد تغییر حکومت ایران گفت: «ما نمی‌توانیم خودمان آنجا را اداره کنیم».

اما مصطفی نجفی، کارشناس امنیت منطقه‌ای وابسته به دانشگاه تربیت‌مدرس گفت بیشتر گروه‌های سیاسی در ایران توافق دارند که تهران تحت فشار مذاکره نخواهد کرد. او هشدار داد: «اگر ترامپ به همان سیاست فشار حداکثری بازگردد، شک نکنید که ایران به میز مذاکره نخواهد آمد».

طی هفته‌های اخیر، سیاسیون تندرو خواسته‌اند تا دکترین دفاعی کشور را برای اجازه تولید سلاح‌های هسته‌ای بازنگری کند. 

اما تنش‌ها بین اسرائیل و ایران شدت گرفته و هر دو طرف حملات مستقیمی به یکدیگر انجام داده‌اند.

خط‌قرمزها شکسته می‌شوند؟
کمال خرازی، وزیر خارجه پیشین و مشاور رهبر انقلاب مصاحبه در این ماه با شبکه المیادین لبنان گفت: «اگر ایران با تهدیدی وجودی مواجه شود، سیاست هسته‌ای خود را بازنگری خواهیم کرد. این گزینه هنوز روی میز است». او افزود: «ما هم‌اکنون توان فنی برای تولید سلاح‌های هسته‌ای را داشته و در این زمینه مشکلی نداریم».

در پی پیروزی ترامپ، احمد نادری، نماینده تندروی مجلس ایران گفت این کشور باید سریعاً «آزمایش هسته‌ای» انجام دهد و آن را رسماً اعلام کند تا «بازدارندگی حداکثری» برقرار شود. اظهارات او پیش از سفر روز پنج‌شنبه رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران مطرح شد.

گروسی در کنفرانسی خبری در تهران گفت: «فضا برای مذاکره و دیپلماسی نه تنها بزرگ‌تر نمی‌شود، بلکه کوچکتر می‌شود» و به تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اشاره کرد. آژانس او پس از خروج ترامپ از برجام و کناره‌گیری تهران از تمام محدودیت‌های برنامه هسته‌ای، برای نظارت بر تأسیسات هسته‌ای ایران با مشکلاتی روبرو شده است.

نجفی گفت که چالش‌های اخیر ایران باعث شده بسیاری در این کشور نتیجه بگیرند که تهران «قبلاً هزینه فشارهای خارجی را پرداخته است». او افزود: «بنابراین باید به سمت تغییر استراتژی‌ها در پروژه هسته‌ای حرکت کنیم».

حسینی گفت شاید نمایندگان مجلس، مقامات ارشد امنیتی نزدیکان حکومت باور داشته باشند که «اکنون زمان مذاکره نبوده، چون آمریکایی‌ها فکر می‌کنند ما در نقطه‌ضعف هستیم».

اما رویکرد تهاجمی‌تر خطرات شدیدی برای تهران به همراه دارد که طی سال‌های اخیر شاهد موج‌های ناآرامی داخلی بوده است. این ناآرامی‌ها هم به دلیل مشکلات اقتصادی و هم نارضایتی عمومی از فساد، سوءمدیریت و مسائل سیاسی ایجاد شده‌اند.

عنصر اسرائیل
در همین حال، حزب‌الله، قدرتمندترین متحد ایران در منطقه بر اثر جنگ با اسرائیل خسارات سنگینی متحمل شده است. حملات ماه گذشته اسرائیل به ایران نیز به دفاع هوایی این کشور آسیب زد و آن را در معرض حملات جدید قرار داد.

دیوید آلبرایت، بنیان‌گذار مؤسسه علم و امنیت بین‌الملل گفت: «این یک پویایی جدید است. یک سال پیش، شش ماه پیش، نمی‌دانستیم اسرائیل واقعاً چه کارهایی می‌تواند انجام دهد».

تهران باید رویکرد خود را در برابر ایالات متحده و اسرائیل که یک متحد کلیدی ایالات متحده است، متعادل کند. ترامپ گفته که فشار بر اسرائیل برای محدودکردن عملیات‌های نظامیش در خاورمیانه کمتر کند.

روز چهارشنبه، سه کارشناس خاورمیانه در شورای روابط خارجی اروپا نوشتند: «در حالی که پیروزی ترامپ به هر دو طرف فرصتی برای توقف در فکرکردن درباره حرکت بعدی داده، اسرائیل و ایران احتمالاً تلاش خواهند کرد تا پیش از آَغاز ریاست‌جمهوری او، در میدان نبرد برتری پیدا کنند. ممکن است در این روند، آن‌ها فراتر از حد توان خود بروند و منطقه را بیشتر به جنگ بکشانند».