روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 روزنامه نیویورک‌تایمز اخیراً مدعی شده که ایلان ماسک، میلیاردر آمریکایی که مالکیت شرکت خودروسازی تسلا، شرکت فناوری اسپس ایکس همچنین شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) را به عهده دارد با سفیر ایران در سازمان ملل متحد، دیدار و گفت‌وگو داشته است. این روزنامه آمریکایی ادعا کرده که دو مقام ایرانی گفتند که این میلیاردر حوزه فناوری که یکی از مشاوران نزدیک دونالد ترامپ به حساب می‌آید به همراه سفیر ایران در این دیدار درباره راه‌هایی برای کاهش تنش‌ها بین ایران و ایالات متحده صحبت کرده‌اند. به گفته مقامات ایرانی، دیدار ماسک و سفیر ایران دوشنبه هفته گذشته در نیویورک در مکانی نامشخص برگزار شد و بیش از یک ساعت طول کشید. مقامات ایرانی این دیدار را مثبت و خبر خوش توصیف کردند. همچنین مدیر ارتباطات ترامپ در پاسخ به نیویورک‌تایمز اعلام کرده که ما در مورد گزارش‌های جلسات خصوصی که برگزار شده یا نشده‌اند، اظهارنظر نمی‌کنیم و ایلان ماسک نیز به درخواست برای اظهارنظر پاسخ نداده است. نیویورک‌تایمز نوشته است که «چنین دیدار زودهنگام مستقیمی میان یک مقام ارشد ایرانی و ماسک این احتمال را مطرح می‌کند که ممکن است در دولت ترامپ، رویکرد تهران و واشنگتن تغییر کند. یکی از مقامات ایرانی گفت که این دیدار به درخواست ماسک بوده و سفیر ایران محل دیدار را انتخاب کرده است». دو مقام ایرانی گفتند که دیدار با ماسک این امکان را برای آنها فراهم کرده که از نشست مستقیم با مقامات آمریکایی خودداری کنند. نیویورک‌تایمز نوشته است که یکی از مقامات وزارت خارجه ایران گفت که سفیر ایران به ماسک در این دیدار گفت باید معافیت‌هایی از تحریم‌ها از وزارت خزانه‌داری دریافت کرده و برخی از کسب‌وکارهای خود را به تهران بیاورد.

در همین راستا نمایندگی دائمی ایران در سازمان ملل متحد(جمعه) از اظهارنظر درباره ادعای روزنامه نیویورک‌تایمز درباره اینکه ایلان ماسک، میلیاردر آمریکایی و امیرسعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل که درباره کاهش تنش‌ها بین واشنگتن و تهران گفت‌وگو کرده‌اند، خودداری کرد. به گزارش ایسنا یکی از نمایندگان هیات دائمی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک در پاسخ به پرسش خبرگزاری تاس درباره ادعای رسانه آمریکایی گفت: در این باره نظری نداریم.

شروع دیپلماسی پنهان؟
اینکه خبر مذکور تا چه حد جدی است و صحت دارد، موضوعی است که شاید در آینده نزدیک مشخص شود و شاید هم این موضوع در همین سطح سربسته بماند اما آنچه به نوعی باز هم رخ عیان می‌کند، بحث «دیپلماسی پنهان» است. اصولاً در سیاست خارجی دیپلماسی به دو شاخه پنهان (نهان) و آشکار تقسیم می‌شود. در مورد دوم (آشکار) نکته خاصی وجود ندارد و همه چیز اصطلاحاً «رو» است و اخبار آن به انضمام جزئیاتی که صلاح دیده می‌شود به اطلاع رسانه‌ها و افکار عمومی رسانده می‌شود اما در مورد اول یعنی دیپلماسی پنهان اینگونه نیست. دیپلماسی پنهان می‌تواند، تماس‌های غیررسمی و حتی دیدارها و ملاقات‌های حاشیه‌ای و حتی با واسطه باشد تا دو طرف بتوانند، پیام خود را منتقل کرده و در هر موردی که مدنظر دارند با یکدیگر تبادل نظر کنند.
در دوران جنگ سرد که برخی‌ها آن زمانه را «جنگ سایه‌ها» معنا می‌کنند، این نوع دیپلماسی وجود داشت و هنوز هم دارد و یکی از دلایل اجرای آن این است که طرفین یک مخاصمه (سرد یا گرم) بتوانند در برهه‌ای مشخص از وقوع جنگ یا برخوردهای نامتعارف جلوگری کنند و یا اینکه محیط را برای حل و فصل یک مشکل چند ضلعی فراهم آوردند. بر همین اساس دیدار مذکور با محوریت و درخواست ایلان ماسک را می‌توان در همین راستا دانست. در این راستا،حمید ابوطالبی، مشاور سیاسی حسن روحانی رئیس جمهوری پیشین کشورمان در یادداشتی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: نیویورک‌تایمز در خبری اعلام کرده است که «ایلان ماسک و سفیر ایران در سازمان ملل به صورت محرمانه دیدار کرده‌اند». تواترِ خبر، وثاقتِ نیویورک‌تایمز و سوابقِ تعاملات دو کشور نشان می‌دهد که این خبر قریب به یقین صحیح است؛ و این یعنی آغاز «دیپلماسی پنهان» با دولت جدید آمریکا.
او نوشته است: «بااین وجود و با توجه به سوابق تعاملات دو کشور، چنانچه این اقدام صرفا تکرار روش‌های پیشین باشد بیشتر نگران‌کننده است تا امیدوارکننده. چراکه در گذشته و در زمان روی کار آمدن روسای جمهور پیشین آمریکا نیز اینگونه دیدارها صورت می‌گرفته که در هاله‌ای از تایید و تکذیب باقی می‌مانده و تاثیر مثبتی هم در روابط دو‌ کشور ایجاد نمی‌کرده است. نگاهی به نخستین ملاقات‌های دوره‌های اوباما، ترامپ و بایدن و خبرسازی‌ها و چندپهلو سخن‌گفتن‌های بعدی نشان می‌دهد که صرفا در سال ۱۳۹۲ تصمیمی راسخ برای تحولی روشن در روابط وجود داشته و مکالمه‌ دو رییس جمهور آن را نهایی کرده است».
ابوطالبی معتقد است که «اقدام هر دو‌ طرف ستودنی است؛ اگرچه من حدسِ قریب به یقین می‌زنم که ایران هنوز در این رابطه به جمع‌بندی نهایی نرسیده است، بعید می‌دانم هنوز شهامت این اقدام ایجاد شده باشد و باورم این است که تجربه‌های گذشته به همان صورت در حال تکرار شدن است. چراکه همچون گذشته، وزیر خارجه هم مکررا اعلام می‌دارد که «چنانچه منافع ما تامین شود با آمریکا مذاکره خواهیم کرد، ما هیچ‌گاه میز مذاکره را ترک نکرده‌ایم، ما آماده آغاز مذاکرات هسته‌ای هستیم» که همان «ماندنْ در گذشته» و تلاش برای کنترل تنش‌های روزافزون! است و نه اتخاذ راهبردی نوین در امنیت ملی و راهی که ریشه در «عقلانیتِ دیپلماتیکِ رو به آینده» داشته باشد؛ همان سخنانی که وزیر خارجه دولت قبل هم دقیقا با همین جملات و حتی بیش از آن، مطرح و اعلام موضع می‌نمود. زیرا باید مذاکره را آغاز و از طریق مذاکره، منافع ملی را تامین نمود؛ نه آنکه بگوییم اگر منافع ما تامین شود، مذاکره را آغاز خواهیم کرد!! جملات و شروطی که بیشتر رتوریک است تا دیپلماسی. لذا باید هوشیار بود که اگرچه «دیپلماسیِ پنهان» میان ایران و آمریکا تا اواخر ماه ژانویه ۲۰۲۵ تنها راه ممکن و البته صحیح است؛ لیکن دورانِ ماندن در روش‌های «کج‌دار و مریز» و «پنهان» در روابط دو کشور، همچون گذشته، دیگر به سر آمده است. زیرا این روشِ ناپایدار مانند قبل در هر دو ‌طرف یأس بسیار ایجاد خواهد نمود، مخالفان فراوانِ خارجیِ بازسازی روابط ایران و آمریکا را به شدت فعال خواهد کرد، مخالفان داخلی را به سمت لشکرکشی خواهد راند، مردم را دوباره میان امید و ناامیدی سرگردان می‌کند، اقتصادِ شرطی شده ایران را میان خوف و رجاء نگاه خواهد داشت و… و در نهایت و در صورت توقف آن، آمریکا را به سمت دشمنی بیشتر و خسارت افزون‌تر ایران سوق خواهد داد».
مشاور پیشین حسن روحانی می‌گوید: «بر این مبنا و به دنبال تحولات تعیین‌کننده‌ منطقه‌ای و جهانی و شرایط جدید ایران از یک سو و ارائه‌ دسترسی‌های بیشتر به IAEA و احتمال صدور قطعنامه آژانس در هفته آینده از سوی دیگر، دوران «دیپلماسی پنهان» و «مذاکراتِ موردی» به سر آمده و اعلام آمادگی برای مذاکرات هسته‌ایِ صرفْ بی‌فایده است؛ چراکه نه ایران در شرایط پیشین خود است و نه آمریکا وضعیت دوران پیش از ترامپ را دارد. بنابراین، باید با «طرحی جامع» برای مذاکرات همه‌جانبه‌ مستقیم و علنی با آمریکا گام برداشت؛ انتخابات آمریکا را تبریک گفت؛ و مسیر بازسازی روابط فیمابین را هموار نمود».

چرا ماسک به میدان آمد؟
بدون شک یکی از مولفه‌های موفقیت ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری اخیر را باید ایلان ماسک دانست. اینکه برخی‌ها روی واژه‌ها تاکید دارند و می‌گویند او مدیر اجرایی تسلاست و نه صاحب آن یا ورود او به دنیای رمزارزها را نکوهش می‌کنند و حتی او را به عنوان یک «نهنگ» در دنیای رمزارزها باعث و بانی ایجاد نوسانات شدید در این بازار مالی می‌دانند، همه و همه موضوعاتی است که حالا به کنار می‌رود و صرفاً یک ابزار به حساب می‌آید؛ چراکه ایلان ماسک با حدود ۳۰۰ میلیارد دلار دارایی اکنون نه تنها ثروتمندترین فرد روی کره زمین است بلکه او قصد دارد دنیای سیاست را به گونه‌ای دیگر تست بزند و آن را امتحان کند. در این راستا منابع متعددی به ای.‌بی‌.سی نیوز گفتند که از روز انتخابات آمریکا تا به امروز ثروتمندترین مرد جهان تقریباً هر روز را در مارآلاگو (اقامتگاه ترامپ در فلوریدا) با ترامپ سپری کرده است. ماسک در شب انتخابات در عکس خانوادگی ترامپ ظاهر شد، او در حال ناهار خوردن با ملانیا ترامپ (همسر رئیس جمهوری منتخب) و بازی گلف با خانواده ترامپ هم دیده شده است اما حضور او بسیار فراتر از این بوده و منابع می‌گویند که ماسک اکنون در حال بررسی انتخاب‌ها در رابطه با کارکنان ترامپ است. از سوی دیگر ماسک حداقل برای دو تماس تلفنی ترامپ با رهبران خارجی حضور داشته است؛ به گونه‌ای که ترامپ هفته گذشته طی تماسی با ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، تلفن را به ماسک داد تا او نیز بتواند با زلنسکی صحبت کند همچنین باید توجه کرد که ایلان ماسک در تماس ترامپ با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه هم حضور داشته است که نشان از عمق نفوذ وی در کابینه ترامپ دارد.
از سوی دیگر باید توجه شود که در گزارش مجله آمریکایی «فوربز» آمده که ایلان ماسک بیش از ۱۱۸ میلیون دلار به کمپین انتخاباتی ترامپ کمک کرده و همین موضوع ذات سرمایه‌گذاری او را حالا در سیاست برملا می‌کند تا جایی که ترامپ سه‌شنبه گذشته، ماسک را به عنوان رئیس مشترک «وزارت کارآمدی دولت جدید» خود معرفی کرد و قرار است او در کنار ویوک راماسوامی، نامزد سابق ریاست‌جمهوری حزب جمهوری‌خواه، این آژانس را هدایت ‌کند که به گفته ترامپ این آژانس «خارج از دولت» فعالیت خواهد کرد. از سوی دیگر باید توجه شود که اگر ادعای دیدار ماسک با سفیر ایران در سازمان ملل واقعیت داشته باشد باید آن را دیدار یک مقام خارج از دولت ایالات متحده با مقامات کشورمان که به ترامپ نزدیک است، قلمداد کنیم. بر همین اساس به گزارش نامه‌نیوز با در نظر گرفتن مجموع این شرایط باید گفت که چنین دیدار زودهنگام و مستقیمی میان یک مقام ارشد ایرانی و ایلان ماسک، بوی مذاکره و نزدیک بودن توافق می‌دهد! به نظر می‌رسد که ترامپ واقعا تصمیم گرفته، رویکرد متفاوتی در مواجهه با ایران داشته باشد به قول عباس عراقچی به جای «فشار حداکثری»، «عقلانیت حداکثری» را امتحان کند! حال باید منتظر ماند و دید که مسیر حل مسائل بین ایران و آمریکا چطور پیش خواهد رفت؛ اروپایی‌ها که این روزها به فکر تصویب قطعنامه جدید علیه ایران هستند یا اسرائیلی‌ها که فکری غیر از آتش‌افروزی بیشتر ندارند، می‌تواند مانع شکل‌گیری مذاکره و توافق بین ایران و آمریکا شوند یا خیر؟ در عین حال مهم است که طرفین چه چارچوب‌هایی برای انجام مذاکره احتمالی در نظر گرفته باشند و اینکه آیا ترامپ حاضر به توافق و پذیرش خطوط قرمز ایران بشود یا خیر. به هر حال ترامپ می‌داند که گزینه تهران در مقابل او صرفا مذاکره نیست و اگر دیپلماسی چارچوب مورد نظر را نداشته باشد، گزینه‌های دیگری هم روی میز است. همان طور که وزیرخارجه کشورمان تاکید کرده، ایران حاضر به مذاکره تحت فشار و ارعاب نیست.