ایرنا/ چند هنرمند خطه شمال کشور که علاوه بر فعالیت هنری، در دغدغه‌های محیط زیستی هم وجه اشتراک دارند پس از ماه‌ها تلاش در روزهای اخیر نماهنگی به نام «یاد داری؟» را با موضوع جنگل‌های هیرکانی منتشر کرده‌اند که در قالب گفت‌وگویی بین ۲ درختِ تنهای به جا مانده از این جنگل‌های ارزشمند جهانی، خاطره‌بازی و دلتنگی‌شان برای روزگار پرنشاط هیرکانی را روایت می‌کند.

سال ۱۴۵۰ خورشیدی است و ۲ درختِ تنهای به جا مانده از جنگل‌های هیرکانی روی تپه‌ای که دیگر نشانه‌ای از جنگل ندارد با هم خاطرات‌شان از سال‌های نه چندان دور را روایت می‌کنند. این تصویر و مفهوم را چند هنرمند دغدغه‌مند مازندرانی در قالب نماهنگی با نام «یاد داری؟» منتشر کرده‌اند که با خوانندگی محمد شانچی و ابوالفضل جمال و آهنگسازی سعید فرنودی، روی شعری از افروز شاهانی تهیه شده است.

حال و هوای موسیقی و شعر به کار گرفته شده برای این اثر، در کنار تصاویری که انتخاب شده‌اند ترکیبی از خاطره‌بازی همراه با دلتنگی را تشکیل داده‌اند که گریبان ۲ درختِ تنها مانده روی یک تپه خالی از درخت گرفته است. جایی که در گذشته جنگلی بود و روزگاری سبز را می‌گذراند.

قصه این گفت‌وگوی خیالی بین درخت‌های تنها مربوط به سال‌ها بعد است. اما همین حالا هم در مازندران تعداد درخت‌هایی که روزی بخشی از یک جنگل انبوه بودند و امروز بازمانده‌ای از همان جنگل به حساب می‌آیند کم نیست.

نماهنگ از همان ابتدا در نمایی باز و نشان دادن فضایی که روزی درخت‌های بیشتری داشت و اکنون ۲ درخت با فاصله در آن مانده‌اند و خواننده‌ها روی کنده‌های به جا مانده از ۲ درخت قطع شده در زمینی سوخته نشسته‌اند آغاز می‌شود. فضایی که به گفته محمد شانچی ایده‌پرداز و خواننده اثر، بدون کوچک‌ترین تغییری برای تصویربرداری انتخاب شد و یک نمای کاملا واقعی است.

بلافاصله شعر و آوازِ اثر با خاطره‌بازی آغاز می‌شود و در همان ابتدا از سرخدار و راش و افرا و بلوط و نغمه‌خوانی تیکاها می‌گوید تا غربت امروزی گونه‌های خاص جنگل‌های هیرکانی را یادآوری ‌کند:

یاد داری سرخداران بلند و شاد را؟ 

بوی جنگل‌های باران خورده‌ی آزاد را؟ 

خاک بود و ریشه‌های راش و افرا و بلوط

نغمه‌ی تیکا و آهنگ هماهنگ سکوت

باد می‌آمد که گیسو وا کند از شاخه‌ها

کاش می‌شد خشکه‌داران با بهارش آشنا

گفت‌وگوی درخت‌ها با موسیقی آرامی که قرار است خاطره‌بازی‌شان را تکمیل کند و زخمه‌های نرم سه‌تار به گلایه و اندوه پیوند می‌خورد و ریشه‌ها و پیامدهای درخت‌کُشی را یادآوری می‌کند:

گر سرانجام خوشی از داستانی می‌رمد

تیر ناامنی ز دستان کمانی می‌رهد

داغِ میراثی کهن، در شعله‌ها خوابیده است

هر درختی می‌رود، زِنهار جانی می‌رود...

درخت‌ها خاطره‌بازی‌شان را دوباره با آواز محمد شانچی و ابوالفضل جمال از سر می‌گیرند و این بار علاوه بر درخت‌ها، یاد چشمه‌ها و مرال‌ها را هم زنده می‌کنند:

یاد داری چشمه‌ساران زلال و پاک را؟ 

جای پاهای مرال کوچک و چالاک را؟ 

نارون‌ها با زمین آوای عشقی داشتند

تا ستیغ آسمان، اسرار می‌افراشتند

شاخ شمشاد جوان، از ریشه‌هایش می‌گسست

نوعروس سبز جنگل‌ها، به سوگش می‌نشست

علاوه بر فضای اثرگذار شعر و موسیقی این قطعه محیط زیستی، تصاویر و حتی صداهای واقعی ثبت شده از جنگل‌های مازندران هم که در نماهنگ آن به کار رفته به درک بیشتر آن‌چه که در این گفت‌وگوی خیالی درخت‌ها مورد توجه قرار دارد کمک می‌کند. تصاویری که گاهی زیبایی‌های هیرکانی را نشان می‌دهند و گاهی هم زخم‌های عمیق جنگل‌های هیرکانی را برای مخاطب به نمایش می‌گذارند؛ از آتش‌سوزی در جنگل‌های مازندران گرفته تا انبوه زباله‌های انباشت شده در میان درخت‌ها که سال‌های طولانی است به غده‌های سرطانی این جنگل‌ها تبدیل شده‌اند.

گام موسیقایی برای هیرکانی

طرح و ایده اولیه این اثر محیط زیستی را محمد شانچی هنرمند مازندرانی فعال در زمینه گرافیک و معماری ارائه کرده است. او پس از گفت‌وگو با تعدادی از دوستان دغدغه‌مندش پیگیر اجرای این ایده شد تا به گفته خودش با دوستانش در حد توان کاری برای آگاه‌سازی جامعه از شرایط نامناسب جنگل‌های هیرکانی انجام دهد.

این هنرمند مازندرانی با اشاره به شعر اجرا شده در این نماهنگ که ویژه جنگل‌های هیرکانی سروده شد اظهار می‌کند: آشنایی زیاد شاعر با حوزه محیط زیست و جنگل‌های هیرکانی و دغدغه‌های مشترک‌مان باعث شد تصویری ناب و عینی از جنگل‌های هیرکانی را همراه با هشدارها و مفاهیم مرتبط در شعر داشته باشیم.

او می‌افزاید: برای تولید این اثر سراغ تعداد زیادی از کنش‌گران و دغدغه‌مندان محیط زیستی رفتیم و از آن‌ها خواستیم تجارب‌شان را در قالب کلیدواژه‌ها و جمله‌های کلیدی بیان کنند تا از همان جمله‌ها و مفاهیمی که بیان می‌کردند در اثر الهام بگیریم. در واقع متن این ترانه با توجه به گفت‌وگوهایی که با کنش‌گران حوزه محیط زیست انجام دادیم نوشته شده است.

شانچی با اشاره به وضعیت نگران‌کننده جنگل‌های شمال تصریح می‌کند: هر کدام از ما باید برای آگاه‌سازی جامعه در زمینه حفاظت از محیط زیست گامی که در توان‌مان هست را برداریم. ما تلاش کردیم در این اثر از زبان درخت‌ها بگوییم که با این روند کنونی برخوردمان با طبیعت، آینده خوبی در انتظارمان نیست. چندان دور از ذهن نیست که اگر همین کم‌توجهی‌ها را به جنگل‌ها و محیط زیست‌مان داشته باشیم، در آینده‌ای نه چندان دور از جنگل‌ها چیزی جز یک خاطره باقی نماند.

او خاطرنشان می‌کند: تلاش من و سایر دوستان در تولید این اثر گامی از سر دغدغه‌های محیط زیستی بود که بدون هر گونه حمایتی و از روی علاقه انجام دادیم. نه قصد جذب حامی مالی داشتیم و نه پیگیر حمایت دستگاه‌های دولتی شدیم. هر کدام از اعضای گروه به سهم خودمان گوشه‌ای از کار را گرفتیم تا گامی برای محیط زیست و جنگل‌های هیرکانی برداریم و اثر را به سرخدار و تیکا و همه آن‌هایی که وجدان‌ بیدار دارند تقدیم کرده‌ایم.

این هنرمند اهل ساری با اشاره به نقش هنر در آگاه‌سازی اجتماعی نسبت به محیط زیست و اثرگذاری در انتقال مفاهیم محیط زیستی، می‌گوید: من و دوستانم در حد توان گامی کوچک برای محیط زیست و جنگل‌های شمال برداشتیم که به تولید این قطعه و نماهنگ منجر شد. اما برای انتقال مفهومی که در این اثر بیان شده همه دوستداران محیط زیست و رسانه‌ها می‌توانند کمک کنند. بر این باوریم که هر اشتراک‌گذاری و آگاهی‌رسانی شاید جان یک درخت، یک مرال، یک تیکا یا حتی یک محیط‌بان فداکار را نجات دهد.

در تهیه این اثر مصطفی شانچی (تصویربرداری و تدوین)، مصطفی کاظمی (تصویربرداری هوایی)، ابوالفضل نیکوبیان (طراحی پوستر)، علی اسدی (نوازنده سه‌تار) و حامد نبوی (تایپوگرافی) نیز همکاری داشتند.

جنگل های هیرکانی در زبان رایج و عامیانه مردم ایران جنگل های شمال نامیده می شود و این جنگل ها متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می دهند. این جنگل ها که در جنوب دریای خزر قرار گرفته اند بین کشورهای ایران و آذربایجان مشترک هستند. جنگل های هیرکانی از سال های بسیار دور به جا مانده اند و حتی برخی عمر آنها را با دایناسورها (دوره سوم زمین شناسی) برابر می دانند.

البته این جنگل ها را به دلیل قرار گیری در مجاورت دریای خزر، به نام کاسپینی – هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) نیز می شناسند.

ارتفاع رویش درختان هیرکانی از سطح دریا آغاز می شود و تا ۲ هزار و ۸۰۰ متری ادامه می یابد. این پوشش گیاهی زمانی ۵۵ هزار کیلومتر مربع مساحت داشت که تاکنون ۵۱ درصد آن منقرض شده و تنها از ۱۰ درصد آن حفاظت صورت می گیرد.

همچنین در حال حاضر جنگلهای هیرکانی از غنی ترین اکوسیستم های جهان محسوب می شوند به طوری که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۶۰۰ گونه پستاندار، ۶۷ گونه ماهی، ۲۹ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه درختی و بوته ای بومی (اندمیک) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل ها زندگی می کنند.

از گونه های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگلهای هیرکانی می توان به گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردک خاکستری، عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه های پستانداران ساکن در این زیست بوم می توان مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس قهوه ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن و اسبچه خزر را نام برد.

درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگارند. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستند (سطح دریا، کوهپایه های کم ارتفاع، کوهپایه های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالباً پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک و شمشاد را نام برد.

به طور کلی از نظر علمی در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل، شرایط برای رشد درختان راش وجود ندارد، اما در جنگل های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته اند، توده های فشرده درخت راش به صورت انبوه رشد کرده اند که از این نظر منحصر بفرد هستند.