فارس/ محمدصادق افراسیابی معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا با پاسخ به ابهامات مطرح شده به این مجموعه از اقدامات ساترا و چالش‌های پیش روی آن گفت.

شبکه نمایش خانگی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بسترهای تولید و توزیع محتوای فرهنگی در سال‌های اخیر، نقشی بی‌بدیل در شکل‌دهی به ذائقه فرهنگی جامعه ایفا کرده است. این شبکه، با دسترسی آسان و آزادی نسبی در انتخاب محتوا، فرصتی را برای رشد و تنوع آثار هنری فراهم آورده که پیش از این کمتر در تلویزیون و سینمای رسمی دیده می‌شد. اما در کنار این رشد چشمگیر، برخی اوقات شاهد ورود محتواهای بی‌کیفیت و گاه مغایر با ارزش‌های فرهنگی در رسانه های شبکه های نمایش خانگی هستیم که این امر نگرانی‌هایی جدی را به‌وجود آورده است.در ماه‌های اخیر، برخی اعتراضات گسترده‌ به سطح پایین برخی از تولیدات این شبکه و نمایش برخی مضامین غیرمناسب، همچون گفت‌وگوهای بی‌پروا و فقدان خط داستانی قوی، شکل گرفته است. در این میان، بخش قابل توجهی از جامعه فرهنگی و هنری خواستار سازوکاری شفاف و قانونی برای ارزیابی و هدایت این آثار شده‌اند تا بتوان تعادلی میان آزادی هنری و رعایت چارچوب‌های اخلاقی و فرهنگی برقرار کرد.
از سوی دیگر، شبکه نمایش خانگی به دلیل نفوذ بالای آن در میان خانواده‌ها، نقشی کلیدی در تربیت نسل‌های آینده ایفا می‌کند. از این‌رو، ضرورت دارد که تولیدکنندگان محتوا و نهادهای نظارتی، مسئولیت خود را در قبال این مخاطبان گسترده جدی‌تر گرفته و در جهت ارتقای کیفیت تولیدات و رفع آسیب‌های فرهنگی قدم‌های عملی بردارند. تقویت سیاست‌گذاری دقیق، ترویج محتوای ارزشمند و جلوگیری از رواج آثار سطحی، از مهم‌ترین اقداماتی است که باید در این حوزه صورت گیرد.شبکه نمایش خانگی به همان اندازه که می‌تواند بستری برای تعالی فرهنگی باشد، در صورت فقدان نظارت و کنترل، می‌تواند به ابزاری برای تخریب ارزش‌ها و عادی‌سازی محتواهای غیرقابل‌قبول تبدیل شود. امروز، بیش از هر زمان دیگری، توجه به این عرصه و ایجاد راهکارهایی موثر برای حل بحران‌های موجود، به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. در همین راستا گفت‌وگویی با دکتر محمد صادق افراسیابی معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا داشتیم که مشروح این گفت و گو به شرح زیر منتشر می‌شود.

فارس: در بحث محتوایی شاهد تولیداتی هستیم که بعضا مورد اعتراض مخاطبان و کارشناسان واقع و مصداق ابتذال تصویری و محتوایی تلقی می‌شود. شیوه برخورد ساترا با این آثار چگونه است؟افراسیابی: یکی از مشکلات فعلی در خصوص شبکه نمایش خانگی این است که آثاری که بر مبنای خطوط سبز و اولویت‌های محتوایی نظام تولید می‌شوند، در حوزه تبلیغ و معرفی به مردم معمولاً مورد غفلت واقع می‌شوند و جامعه کمتر از این آثار مطلع می‌شود. حتی برخی رسانه‌های جمعی که خود را در حوزه شبکه نمایش خانگی دغدغه‌مند نشان می‌دهند تلاشی برای معرفی این آثار به مردم نمی‌کنند.در بیانیه مجمع تحلیلگران رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی به این آثار اشاره شد که برخی مصادیق آن در سال جاری عبارتند از تولید و انتشار سریال آمرلی، تولید و انتشار برنامه قلب، تولید و انتشار برنامه فیتی لند، تولید و انتشار مستند پرچم‌دار، دوبله آثار تحریم شده توسط نتفیلیکس به دلیل حمایت از ملت مظلوم فلسطین و بسیاری از آثار مشابه. برخی آثار شبکه نمایش خانگی بر اساس بیانیه مجمع تحلیلگران رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی آثاری هستند که دارای نقاط قوتی هستند اما برخی کاستی‌ها هم دارند نظیر سریال‌های گناه فرشته، افعی تهران، در انتهای شب و برنامه‌های صداتو، گل یا پوچ و ...، برخی برنامه‌ها هم طبق بیانیه مجمع تحلیلگران ساترا برنامه‌هایی هستند که نقاط ضعف و کاستی‌های جدی دارند و مورد اعتراض بخش‌هایی از مردم واقع می‌شوند.

بازدارندگی ساترا منوط به تشخیص نظر دادستانی است
فارس: با وجود این موارد همچنان برخی از آثار با انتقاد مخاطبین مواجه هستند، دلیل این بخش از آثار مبتذل در نمایش خانگی چیست؟افراسیابی: آنچه از ساترا مجوز گرفته است فاقد هر گونه ابتذال است. محتواهایی که شما به آن اشاره میکنید فاقد مجوز هستند. ملاک و معیار ساترا در خصوص ممیزی محتوایی، آیین نامه محتوایی این سازمان است. بسیاری از مواردی که مورد اعتراض بخش‌هایی از مردم واقع می‌شود مواردی است که بر خلاف آیین نامه ممیزی ساترا و بر خلاف نظر شورای صدور مجوز ساترا منتشر می‌شوند.آنچه که باعث این مسئله می‌شود این است که محتوایی که هم بر خلاف آیین نامه محتوایی ساترا باشد و هم مصداق تخلفات محتوایی ذکر شده در قانون جرایم رایانه‌ای باشد با منع پخش از سوی دادستانی کل کشور مواجه می‌شود و جلوی انتشار آن گرفته می‌شود اما محتوایی که بر خلاف آیین نامه محتوایی ساترا باشد اما از نظر دادستانی و قوه قضاییه مصداق محتوای مجرمانه نباشد با منع پخش از طرف نظام قضایی کشور مواجه نمی‌شود.شما خودتان شاهد بودید که ساترا همزمان هم در خصوص سریال غربت و هم یکی از برنامه‌های شبکه نمایش خانگی بیانیه داد. سریال غربت مدتی توقیف شد اما برنامه دیگری که ساترا در خصوص آن بیانیه داد هیچگاه توقیف نشد. دلیلش این است که آن برنامه یعنی برنامه جوکر از نظر قانون جرایم رایانه‌ای حاوی محتوای مجرمانه نیست. پس ساترا در تأمین سلامت محتوایی شبکه نمایش خانگی تا جایی که قانون اجازه می‌دهد ایفای نقش کرده است.

جلوی پخش برخی برنامه‌ها را که هیچگاه نامی از آنها به درخواست سکوهای انتشار برده نشده است و محتوای آنها بر خلاف قانون مصوب مجلس بوده است گرفته است و بسیاری از سریال‌ها و برنامه‌ها هم طبق نظر شورای صدور مجوز ساترا اصلاح شده‌اند.فارس: برخی از افراد نکاتی را بیان می‌کنند از جمله آنکه قوه قضائیه ساترا را به عنوان نهاد قانونی ناظر قبول ندارد.افراسیابی: مسأله این نیست که قوه قضائیه، ساترا و صدا و سیما را قبول نداشته باشد اتفاقا بخشنامه‌ای در قوه قضائیه به تمام مراجع قضایی ابلاغ شده است که طبق آن تنها مرجع صدور مجوز و استعلام در حوزه صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی سازمان صدا و سیما و ساترا است. همین الان همکاری خیلی نزدیکی میان معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور و ساترا وجود دارد اما موضوع این است که قوانین فعلی برخی انتقادات و گلایه‌های مردمی را پشتیبانی نمی‌کند.فارس: در مواجهه با این شرایط چه راه حلی در مقابل دارید؟افراسیابی: سه راه بیشتر وجود ندارد‌. راه نخست این است که همین قوانین فعلی را بپذیریم و اجازه دهیم ساترا طبق همین قوانین تنظیمگری خود را انجام دهد که البته شاهد یک‌ نوع تفاوت میان آیین نامه محتوایی ساترا و مصادیق ذکر شده در حوزه تخلفات محتوایی قانون جرایم رایانه‌ای خواهیم بود.راه دوم این است که مواردی که مورد انتقاد بخش‌هایی از جامعه واقع شده است بررسی شوند و اگر قانون جرایم رایانه‌ای نیاز به اصلاح دارد توسط مجلس شورای اسلامی اصلاح شود.

البته یک راهکار دیگر هم وجود دارد و آن این است که مجلس شورای اسلامی عدم رعایت ماده واحده تعیین الزامات ساماندهی حوزه صوت و تصویر فراگیر مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی را به رسمیت بشناسد و بر اساس آن جرم انگاری صورت پذیرد تا اگر محتوایی بدون مجوز ساترا در حوزه تحت تنظیمگری سازمان صدا و سیما و یا بدون مجوز وزارت ارشاد در حوزه تنظیمگری آن وزارتخانه منتشر شد، مشمول جرایم موثر شود.بنابراین در دو حالت از این سه حالتی که توضیح دادم نیاز به اقدام از سوی مجلس شورای اسلامی وجود دارد. در حال حاضر ساترا ماده واحده‌ای را به کمیته فضای مجازی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی ارایه کرده است که قرار است بعد از تعیین تکلیف قانون بودجه سال ۱۴۰۴ در کمسیون فرهنگی مجلس بررسی شود.فارس: نمایندگان کمیسیون فرهنگی مجلس معضل اصلی را در نبود ساز و کار اجرایی و فقدان اساسنامه برای ساترا می‌دانند. نظر شما در این زمینه چیست؟افراسیابی: مشکل فعلی در کشور ضعف قانون در حوزه ساختار نیست. ساختار ساترا به عنوان یکی از معاونت‌های تخصصی سازمان صدا و سیما در قوانین متعدد که قبلاً در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است مورد تاکید و تصریح قانونگذار واقع شده است. مشکل اصلی خلأ قانونی در حوزه ارایه تعریف دقیق از محتوای مجرمانه و عدم جرم انگاری تخلفات محتوایی در فضای مجازی است.

شورای عالی فضای مجازی مصوبات متعددی دارد که هدف آنها تضمین سلامت محتوایی فضای مجازی است اما هیچگاه اجرا نشده است. آیا ساختار مرکز ملی فضای مجازی مشکل قانونی دارد؟ پس اگر ساختار مرکز ملی فضای مجازی مشکل قانونی ندارد، چرا مصوبات شورای عالی فضای مجازی باعث تأمین سلامت محتوایی فضای مجازی نشده است؟ دلیلش این است که قوانینی که از مصوبات شورای عالی فضای مجازی پشتیبانی عملیاتی کنند و اگر مصوبات شورای عالی نقض شد، اشخاص مختلف جریمه شوند، چنین قوانینی وجود ندارد. مشابه همین مثالی که در مورد شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی استفاده کردم در مورد سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) هم صدق می‌کند.تا زمانی که کشور درگیر مسایل ساختاری و بروکراسی‌های اداری باشد و مستقیماً به حوزه مقررات گذاری محتوایی ورود نکند و برای تخلفات محتوایی در مجلس شورای اسلامی جرم انگاری نشود مشکلات ادامه خواهد یافت و این همان خواسته اشخاص متخلف است. متخلفین دوست دارند کشور درگیر مباحث ساختاری و بروکراسی‌های اداری باشد و از قانونگذاری محتوایی و جرم انگاری تخلفات محتوایی غفلت شود.
البته این را تأکید می‌کنم که ما الان یک قانونی داریم که همان قانون جرایم رایانه‌ای و تخلفات محتوایی مندرج در این قانون است اما شما در خبرگزاری فارس معتقدید که برخی محتواهای فعلی شبکه نمایش خانگی محتواهای مناسبی نیست که قانون فعلی برخی نظرات شما را تأیید نمی‌کند و برخی نظرات شما را هم تأیید می‌کند. آنجا که قانون فعلی نظرات شما را تأیید می‌کند مثالش را خودتان میدانید. قبلاً خودتان شاهد بودید برخی موارد که در خبرگزاری فارس در خصوص برخی محتواهای رسانه‌های کاربر محور اطلاع رسانی شد از سوی ساترا پیگیری شد و منجر به حذف محتواهای مجرمانه مذکور شد. مثال مواردی هم که قانون فعلی برخی نظرات مخاطبان خبرگزاری فارس را پشتیبانی نمی‌کند خودتان می‌دانید که همین مواردی است که مخاطبان شما انتقاد دارند اما نظام قضایی آن موارد را مصداق محتوای مجرمانه مطابق با متن قانون جرایم رایانه‌ای نمی‌داند.فارس: آیا نظارت بر نمایش خانگی تنها باید از سوی ساترا انجام شود یا دستگاه‌های دیگری هم در زمینه ترک فعل کرده‌اند؟افراسیابی: اتفاقا طبق مستنداتی که قابل انتشار است ساترا هیچ ترک فعلی نداشته است. در مورد دستگاه های دیگر هم نمیخواهم قضاوت کنم اما صرفا توصیفی از وضع موجود خدمتتان ارایه خواهم کرد‌. شورای عالی فضای مجازی مصوبه فضای مجازی سالم، مفید و ایمن و مصوبه شبکه ملی اطلاعات و برخی مصوبات دیگر را با موضوع تحقق فضای مجازی سالم و سالم‌سازی محتوا تصویب کرده است که در آن دستگاه‌های مختلفی باید ایفای نقش می‌کردند.‌
یکی از مشکلات این است که چون سریال‌های شبکه نمایش خانگی و برنامه‌های این شبکه بیشتر مورد توجه مردم قرار گرفته است، کمتر به وضعیت اجرای مصوبات شورای عالی فضای مجازی توسط سایر دستگاه‌ها توجه می‌شود و نکته دیگر هم این است که عدم اجرای مصوبات شورای عالی فضای مجازی هم جرم انگاری نشده است و اگر مسئولی در زمانی که مسئولیت دارد مصوبات شورای عالی فضای مجازی را اجرا نکند معمولاً هیچ هزینه‌ای برای عدم اجرای مصوبات شورای عالی فضای مجازی نمی‌پردازد. فارس: راهکار شما برای بهبود شرایط و برون رفت شبکه نمایش خانگی از وضعیت فعلی چیست؟افراسیابی: قطعا مقابله با محتوای ناسالم و آسیب رسان در فضای مجازی نیاز به این دارد که مجلس شورای اسلامی، قوه قضاییه، دادستانی کل کشور، شورای عالی فضای مجازی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، مرکز ملی فضای مجازی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت دادگستری، سازمان صدا و سیما و سایر نهادهای مرتبط با این موضوع عزم خود را برای ارتقاء سلامت محتوایی فضای مجازی جزم کنند.در عین حال در همین شرایط ساترا علاوه بر تلاش برای ایفای نقش جدی در حوزه تنظیمگری محتوایی و ایفای نقش موثر در خصوص جلوگیری از انتشار بسیاری از محتواهای مجرمانه مطابق با قانون جرایم رایانه‌ای، هفت حوزه تنظیمگری دیگر هم برای خود تعیین کرده است و از طریق سایر ابزارهای تنظیمگری نیز به ارتقاء سلامت محتوایی شبکه نمایش خانگی کمک کرده است.
متاسفانه اکثر اوقات تلاش ساترا در حوزه‌های مختلف تنظیمگری دیده نمی‌شود و به این امر هم که سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی جلوی مصادیق محتوای مجرمانه بر اساس قانون جرایم رایانه‌ای را به طور کامل گرفته است به این هم معمولاً توجه نمی‌شود و لذا برخی قضاوت‌هایی که در خصوص عملکرد ساترا می‌شود منصفانه نیست.فارس: بخشی از این موارد را اشاره کنید، کدام اقدامات دیده نمی‌شود؟افراسیابی: تنظیمگری محتوایی، تنظیمگری سکو محور، تنظیمگری اقتصادی، تنظیمگری اجتماعی، تنظیمگری فناورانه، تنظیمگری حقوقی، تنظیمگری بین الملل و تنظیمگری پژوهش محور ابعاد هشت گانه تنظیمگری ساترا هستند. اولا هر یک از این ابعاد تنظیمگری ساترا خودشان موضوعیت دارند و می‌شود راجع به این ابعاد صحبت کرد. مثلاً تنظیمگری سکو محور ساترا باعث شده است سکوهای خیلی خوبی مطابق با نیازهای محتوایی کشور ایجاد شوند و فعالیت مناسبی داشته باشند که خروجی آنرا در برنامه صمیمانه ساترا می‌بینید و همکاریهای مهمی میان برخی سازمانهای فرهنگی کشور و سکوهای تازه تأسیس شکل گرفته است که قطعاً تا دو سال آینده شرایط حاکم بر زیست بوم تحت تأثیر همکاری‌های سازمان‌های فرهنگی و سکوهای جدید التاسیس تغییر خواهد کرد و بسیاری از دغدغه‌های خانواده‌ها برطرف خواهد شد.
ثانیاً ابعاد مختلف تنظیمگری ساترا تلاش می‌کنند تا به بعد تنظیمگری محتوایی بیشتر کمک کنند. مثلاً در حوزه تنظیمگری فناورانه تلاش جدی انجام شده است تا فناوری در خدمت جلوگیری از انتشار محتوای ناسالم و آسیب رسان قرار بگیرد که از قضا در این حوزه پیشرفت‌های خیلی خوبی داشتیم و تا پایان سال چند سامانه و چند اقدام فناورانه جدید ساترا که از انتشار محتوای ناسالم و آسیب رسان جلوگیری می‌کند، انشاالله رونمایی خواهد شد. در سایر حوزه‌های تنظیمگری هم ارتباط جدی بین ابعاد مختلف تنظیمگری ساترا و تنظیمگری محتوایی وجود دارد.حتی محتوای برخی سکوهایی که مکلف به اخذ مجوز از ساترا نیستند و از سایر نهادها در کشور مجوز دارند در همکاری بین سازمانی ساترا و سایر سازمانها سالم‌سازی شدند. مثلاً محتوای دیجیکالا در همکاری بین سازمانی معاونت تنظیم بازار و توسعه کسب و کار ساترا و سازمانهای مرتبط با این سکو، اصلاح شده است که به نظرم منتقدین ساترا در جریان این موضوعات نیستند.

به همین دلیل ما در معاونت کاربران و تنظیمگری اجتماعی ساترا شنبه‌های ساترایی را پایه گذاری کردیم تا حداقل مسئولین امر با بازدید از نمایشگاه دایمی ساترا در جریان نحوه ایفای نقش ساترا در ارتقاء سلامت محتوایی فضای مجازی قرار بگیرند و من تاکید دارم لازم است تمام اعضای محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی فضای مجازی، کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، برخی معاونین وزارتخانه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات، فرهنگ و ارشاد اسلامی، کشور و برخی مسئولین نظام قضایی کشور از این نمایشگاه بازدید کنند تا بعد از این بازدید بتوانیم به یک نقشه همکاری و هم افزایی برسیم.